Qaybtii 2 aad: Baddeenii Waxay Baylah ku tahay Aqoon darrida Madaxdeenna?

Qasim Hersi Farah:
Email: qaasim@mail.com,
www.qasimhersi.com.
2nd Ph.D. Candidate on Marine Policy

Ra’isul Wasaareheenna Dr. Gaas waxa uu shirkii ugu dembeeyey ku dooday in ay Soomaaliya xaq u leedahay 12 NM oo keliya oo biyaha Badweynta Hindiya ka mid ah. Markii kulamo is dabo joog ah oo todobaad ka hor ka dhacay Toronto, Canada dhawr jeer lagu weydiiyey isaga iyo Dr. Mahige waxay labaduba jawaabtaas oo ku adag isaga wareejinayeen Wasiirka Dastuurka oo la socday ooy ku tilmaameen khabiirkii Badaha.

Laakiin marna jawaabihiisu kama badan in uu yiraahdo “War idinku Bad maqan baad ka hadlaysaane, tii aan haysanay ayaaba Burcad Badeedi buuxisay”. Bal adba isla bar bar dhig labadaas mushkiladood oo soo saar midda sii daran. Waxa kale oo uu Wasiirku ku doodayey in waxa la saxiixay ay tahay Heshiis is Afgarad (MoU) oo keliya, laakiin waxa uusan malaha xusuusan in kolka la doonayo in sharci cid la marsiiyo lagu bilaabo Heshiis is Af garad oo hadhow weligii ahaada tix raac.

Waxa kale oo uu ku dooday in dacwada loo diray Dhex dhexaadin (Mediation), laakiin waxaa loo baahan yahay in la ogaado in ay xallinta Dhexdhexaadinta noocaan oo kale ihi qaadato ugu yaraan 40 sano. 40 sano ka dibna Kenya wayba la baxday wixii nuxur meesha ku jiray ee hadaad rabto qaado oo ku guulayso iyada oo gorof ah. Mar la waraysanayey Wasiirka Ammaanka ee Buntland, Mr. Saciid waxa uu ku dooday in niman looga shakiyey burcad badeed laga soo qabtay meel ka durugsna xeebta 60 km, isaga o ki doodaya inay 60 km tahay biyaha Caalamiga ah. Intaas waxaa ka sii daran kuwii markii horeba saxiixay oo looga gatay in baddooda laga celin doono Burcadda iyo in Qaadka Muqdisho ka soo gelaya Kenya looga qaadayo Canshuur inta uusan soo bixin. Taas macnaheduna waa “Keena Barwaaqada Baddaada oo Qaato Sunta Qaadkayga”.

Xeeb ahaan Badda Soomaaliyeed waa tan ugu dheer Qaaradda Afrika iyo weliba dunida Carabta ama Bariga Dhexe. Waxay fidsan tahay 3,333 km. Intaa waxaa inoo dheer Moolka Xakabadda Qaaradeed ee loo yaqaan “Continental Shelf” oo aan ku leenay cabbir dhan . Teeda kale Soomaaliya waxay leedahay labo Badood oo kala ah Badda Cas ama Khaliijka Cadmeed iyo Waqooyi Galbeed Badweynta Hindiya. Waxay ila tahay in aan Muran ka taagnayn in ay Soomaaliya cabbir ahaan uleedahay 200 NM ee ka xiga xagga Badweynta Hindiya. Shakiga 12 ka waxa ay dad ku qaldayaan sharci hore oo jiray, wixii ka horeeyey 1972 kii. Waddamada dunida oo dhami waxay lahaayeen 12 , qaarna 24 M oo keliya.

Laakiin Canada ayaa 1970 kii. Madaxweynihii Soomaaliya oo arintaa ka dabaakhaya ayaa dagaal weyn u galay in Soomalaiyana loo kordhiyo ilaa ugu yaraan 200 NM. Sidaa ayey sharci ku noqotay inta badan wadamada aduunkana loogu sharciyeeyey 200 NM, waxay ugaarayso. Haddaba waxaan maanta sida arigeenna xaq ugu leenahay 200 NM oo u dhiganta 370 KM + 350 Continental Shelf ah = 550 M oo dhiri ah. Weliba ogow taasi waa in aan ka hadlayno labada gobol ee xorowday 1960 kii. Lakiin waxaa maqan Jasiirado waa weyn oo ka khayraad badan dhammaan dhulka Soomaaliyeed oo ay haysato Yemen; Jasiiradaha Soqondara oo horay loogu aqoon jiray Jasiiradihii Waaq Waaq.

Xuduudaha Badda Adduunka waxaa loo cabiraa labo siyaabood oo kala ah: Toos (Vertical) iyo Dadab yara jalleeca (Perpendicular). Toos oo ah Vertical waxaa loo cabbiraa marka ay labada wadan ee loo kala goynayaa iska soo horjeedaan sida Soomaaliya iyo Hindiya oo kale oo ay biyaha baddu udhexeeyaan. Dadab yara jalleecana oo ah Perpendicular isagase waxaa loogu kala cabbiraa labada wadan ee garbo siman u deriska ah sida Soomaaliya iyo Kenya. Habkaan dambe waxaa shardi ah in markasta loo qalloociyo dhanka Koonfur Galbeed. Haddaba marka cabbirka badda inoo dhexays ainaga iyo Kenya la cabbirayo waxaa la raacayaa xariiq tooska ka yara dadban oo u sii jan jeera xagga Koonfur Galbeed oo ah dhanka ay Kenya markaa naga xigsanayso, kana bilaabanaya bedka dhulka labada waddan udhexeeya ee ay iska qabsadaan.

Laakiin Kenya oo is tiri malaha Soomaalidu waa inta aad maalin walba aragtaan ee ay aqoontu ku liidato ayaa fikirtay in ay muran iyo hagag ku aaddan arintaan abuuraan. Waxay ku andacoonayaan in uu xadka inoo dhexeeyaa ku cabbirmayo ujanjeersi uu janjeersanayo xagga Koonfur Bari ee ahayn xagga Konfur Galbeed, sida adarteedna ay xaq uleeyihiin inay soo dhex galaan gudaha Soomaaliya iyaga oo doodad ka bilaabaya biyaha moolka hoose ee Buur ka degaandegga moolka loo yaqaano Xakabadda Qaaradeed ‘Continental Shelf.” Haddaba maxay Kenya ku aragtay Bartaas biyaha Soomaaliyeed ah oo ay isugu dhejinaysaa?

Qormada dambe ayaan ku sii qaadaan dhigaynaa Nafciga iyo nuxurka ku jira Bartaas Biyo hoobadka ama Moolka ah ee la soco. Ka dibna waxa ay qormadu taaban doontaa “Ayaa Leh Aqoonta Badda”? ma cid kasta oo Iskuul aadda, mise: hydrographic, Oceanographer iyo Marine geophysical ayeyse yihiin kuwaasi?

Dr. Qasim Hersi Farah
email: qaasim@mail.com

Faafin: SomaliTalk.com | September 30, 2011