Dareen xooggan ayaa ka dhashey falkii han-jebiska ahaa iyo su’aalihii xujada ahaa ee Soomaalida uga imanayay maamulkii Talyaaniga ee la wareegey talada degaanka Ceel-Buur. Waxay ahayd xilli uusan Talyaanigu si fiican u caga-dhigan gobollada dhexe ee Soomaaliya. Dareenkii ka dhashay hanjabaaddiisa waxay keentey jawaab fal-celis ah, taas oo maamulkii Talyaaniga uga timid dhanka kooxdii Fallaago. Xabsigii loo taxaabay saddexda nin (Goda-gode, Guushaa iyo Garoon), waxaa si gaar ah uga xumaadey dadkii degaanka ku dhaqnaa, gaar ahaan raggii ay saaxiibada ahaayeen. Cumar Samantar oo isagu ahaa odeyga Fallaago, isla-markaasna ahaa nin uu Cap. Franco Carlo u aqoonsadey in uu odey ka yahay degaanka, qudhiisu aad ayuu uga xumaadey arintaas. Raggii loo yiqiin Fallaago waxay markaas bilaabeen abaabul ka dhan ah Talyaaniga. Waxaa u muuqatey, xabsiga la dhigey saddexdan nin oo muqaddimiinta ka ahaa ciidamadii saldanadda, xushmadda ay ka heli waayeen maamulkan cusub, in uusan jireynin qof Soomaali ah oo xushmad ka helaya. Isla-markaas waxay sheeko ku hayeen hooggii iyo bi’ii uu Talyaanigu gaarsiiyay Soomaalida ku dhaqan gobolka Banaadir. Sidaa darteed waxay qorsheysteen in ay iska celiyaan oo ay la diriraan.

Talyaaniga waxaa markaas degaanka u joogey ciidan xooggan oo ku dhow 400 oo nin. Waxay wateen qoryo qaarkood boobayaal ah oo haddii Soomaalida lagula diriro ay baaba’ayaan. Xaqiiqadu waxay ahayd, Soomaalidu in ayan laheyn awood ay isaga caabiyaan xoogga Talyaaniga. Laakiin ooraah baa jirta oraneysa  (Dagaalku waa Dhagar). Nin-kasta oo xoog wayn, xilliba allaha ka-dhigee, waxaa lagu legdi karaa niyad adag oo loo hayo qadiyadda dagaalka loo gelayo, urursanaanta dadkeeda iyo qorshaha haboon oo hoggaanku qaato. Halkii ayaa kooxdii Fallaago, iyaga oo ku hubeysan tilmaamahaas aan soo sheegney, waxay ku guddoonsdeen in ay qalcadda weeraraan.

Waxaa xusid mudan, dhismaha qalcaddu in ay ahayd mid horey u jirtey oo waxaa degganaan jiray ciidamadii suldaanka. Xerada waxaa ku sugnaa ciidankii Talyaaniga u adeegayay iyo hubkoodii. Waxaa kale oo halkaas yiil bakhaaradii rasaasta iyo bakhaar ay dhigeen hub ay ka urursheen dadkii degaanka ku dhaqnaa. Sarkaalkii ciidanka u sareeyey Cap. Franco Carole, qudhiisu xerada gudaheeda ayuu degganaa. Waxaa kale oo xerada ku dhex-yiil xabsiga ay ku xirnaayeen saaxiibadooda saddexda ah. Raggii Fallaago ahaa xerada horey ayay u yiqiineen. Waxaa ka maqnaa oo keliya qaabka uu Talyaanigu u dejiyay ciidamadiisa. Taasna si wanaagsan ayay u sahan-sadeen. Markay xogtii u dhamaatey, fulintii qorshaha weerarka ayay ku dhaqaaqeen.

Dr. Saadiq Enow | https://somalitalk.com/tag/eenow/

Labo qeybood oo ay isu qeybiyeen ayaa qeyb waajibkoodu ahaa in ay gudaha xerada ka dagaalamaan. Qeybtaas oo 15 nin ahaa ayaa waxaa hoggaaminayay Cumar Samantar. Iyagu waxay qaateen waajib ah, intuusan dagaalku bilaaban in ay dilaan Cap. Franco Carole, inay la wareegaan bakhaarada hubku yaal iyo in ay la wareegaan qoryaha halista ah. Qoryahaasi waa kuwa rasaastoodu u dhacdo sida daran-dooriga ah. Kooxda kale oo iyagu ahaa ciidan siddeetameeye lagu qiyaasey, dibadda ayay diyaar ku ahaayeen. Waajibkoodu wuxuu ahaa , markii ay xabbaddu ka bilaabato xerada gudaheeda, in ay afarta jaho ka soo weeraraan xerada. Dilka Cap. Franco ayaa waxay ka dhigteen ishaarada hore ee kooxda gudaha gashay ay ku bilaabayaan dagaalka. Kooxaha dibadda jooga, qorshuhu wuxuu ahaa iyaguna in weerarkooda ay bilaabaan markii gudaha ay ka yeerto dananka dhawaaqa hore.

Subaxnimadii ay taariikhdu ahayd 9/ 11- 1925-kii, ayay ahayd subaxa la ballamay. Sababo iyo siyaalo kala duwan, ayaa raggii Fallaago ahaa ay ku galeen xerada gudaheedii. Cumar Samantar waxaa la socdey oo xerada la galay saddex nin oo keliya. Sida laga wariyay rag nolol lagu wareystey oo kamid ahaa kooxdan, waxay sheegeen sidan:

“ Waxaa jiray oo kamid ahaa qorshaha, in nin kamid ah saddexda nin oo gudaha la gelaya Cumar Samantar, in uu mindi soo qarsado. Dabadeed markii ay xerada galaan,  Cumar Samantar uu ragga saaxiibadiis ah ku fetesho askarta Talyaaniga hortooda. Ninkii mindida qarsanayay, markii uu ka helo, in uu dharbaaxo il iyo dhaban gooyo. Dabadeedna uu u dhiibo askarta Talyaaniga u adeegaya, si ay xabsiga u dhigaan “. (Waxaanu ka soo xiganaey Siciid Cismaan Keenadiid. 10/ 4- 2010. Boosaaso – Soomaaliya).

Saaxiibada is-dharbaaxaya, waxay kamid ahayd falalka raad-gadashada ah oo Talyaaniga ay kaga raadinayeen kalsoonida. Sidii ay kooxdu ku ballameen, Cumar Samantar ayaa xerada gudaheedii, weliba sarkaal Talyaani ah hortiisii wuxuu ku baaray saaxiibadiis. Wuxuu dharbaaxo la dhacay ninkii mindida watey. Halkii ayuu saaxiibkiis wuxuu u dhiibey askartii Talyaaniga si xabsiga loo dhigo. Sababta loo ganaaxay ninkan  waxay ahayd, xerada waxaa ka reebanaa in hub lala soo galo. Cumar Samantar iyo raggan la socda, marka hore waxay la kulmeen sarkaal dhallinyar oo Talyaani ah, kaas oo qudhiisu xerada ka shaqeynayay. Cumar wuxuu ka codsadey sarkaalkan in loo sii daayo aqalka taliyaha, isaga iyo labadii saaxiibadiis ahaa. Aqalku wuxuu ahaa mid xerada bartameheeda ku yaal, kaas oo leh jaranjaro la korayo marka la doonayo in la galo. Cap. Franco Carole, halkaas ayuu dhaqdhaqaaqa xerada kala socon jiray, ciidankana uu kala hadli jiray.

Dharbaaxadii Cumar Samantar uu u geystey saaxiibkiis, iyo amarkii uu ku bixiyay in la ganaaxo oo la xiro, waxay ku abuurtey sarkaalkii dhallinyarada ahaa kalsooni ka xijaabta weerarka ay kooxdan u socdaan. Cumar Samantar iyo labadii nin oo kale waxaa loo sii daayay in ay u gudbaan Cap. Franco Carole (Doldolool). Raggii kale oo 12-ka xerada ayay uga soo horeeyeen. Sida qorshohoodu ahaa nin waliba meeshii uu ka howl-geli lahaa ayuu ku dhowaadey. Qoryaha boobayaasha ah ee xerada yiil waxay ahaayeen laba qori, kuwaas oo sancadoodu ahayd FIAT, noocooduna ahaa 19:2. Qoryahan ayaa xilligaas waxay kamid ahaayeen hubka ugu culus oo ay siteen xoogagga gumeysiga. Marka laga reebo Daraawiishtii oo dhowr jeer dagaal ka heley qoryo ceynkan oo kale ah, Soomaalida weli gacantooda ma soo gelin qoryaha daran-dooriga u dhaca. Aqoonna xataa uama ayan lahay. Kooxdii kacdoonka ee Fallaago, waxaa ka go’naa in labadaas qori ay gacanta ku dhigaan. Sidaa darteed waxay isu qeybiyeen saddex afaraad oo kamid ah raggii xerada galey.

“ Labada qori midkood wuxuu dul saarnaa aqalka uu deggan yahay Franco Carole oo isaga ayaa lagu ilaalinayay. Qorigaas waxaa gacanta ku hayay askari Talyaani ah. Qoriga kale wuxuu hor-yiil albaabka bakhaarka ay rasaastu ku jirtey. Waxaa gacanta ku hayay askari u dhashay Liibiya. Siddeed kamid ah kooxda 12-ka ah, qori walba waxay u qeybiyeen afar nin oo la wareega, markii ay bilaabato ishaaradii ay weerarka ku geli lahaayeen “ (Waxaan ka soo xiganey Cabdiraxmaan Cumar Warsame. 16/ 7- 2011. Rayaad – Boqortooyada Sacuudiga).

Cumar Samantar, Xaaji Yuusuf Maxamad iyo Cabdulle Cirraabe ayay ahaayeen saddexda nin ee gudaha u galay qolkii Cap. Franco Carole. Iyagu waxay qooraha ku soo xirteen madiil (bir yar oo ay meyraxda ku soofeystaan). Siddeed nin waxay kala aadeen labadii qori. Afarta nin ee kale waxaa la siiyay waajib ah in ay laayaan ilaalada albaabka way nee xerada. Waxaa la wariyay, subaxaas la ballamay ayaa Xaaji Yuusuf oo u socda ballantii, wuxuu la kulmey nin kooxda kamid ahaa oo la yiraahdo Shiikh Xasan Cabdi-shakuur, isaga oo geed hoostiis ku weeseysanaya. Xaaji Yuusuf ayaa wuxuu yiri:Shiikh Xasanow maxaad heysaa ?. Wuxuu ugu jawaabey: Sunnadii salaadda duxa ayaan u weeseysanayaa ?. Markaas ayuu Xaaji Yuusuf wuxuu yiri: Shiikh Xasanow, waajib ayaa taagane, sunnada ka imow. Markaas ayaa Shiikh Xasan weesadii ka kacay goobtii lagu ballamay aadey. Isagu lug ayuu kaga dhaawacmay dagaalkaas, taas oo uu la dhutin jiray intii uu noolaa. (Waxaanu ka soo xiganaey Siciid Cismaan Keenadiid. 10/ 4- 2010. Boosaaso – Soomaaliya).

“ Cap. Franco Carole, saddexdii nin oo is daba-jooga ayaa qolkiisii soo galay. Isagu markiiba waa uu shareystey indhahooda. Iyaga oo aanan wada-hadlin ayuu dhankii ay bastooladda u tiil u deg-degey. Iyagu markaas weli kama ayan soo dhamaan jaran-jartii. Inteeyan gacantiisa gaarin bastooladdii, ayaa Cumar Samantar ku soo deg-degey oo ku boodey. Cumar waa laga fara-baxsadey kaddib makii la legdey. Xaaji Yuusuf ayaa xigey oo isna ka daba-yimid oo ay is qabsadeen. Cap. Franco wuxuu ahaa nin xooggan oo tababaran. Sidaa darteed Xaaji Yuusuf qudhiisu si fudud ayuu u legdey. Cabdulle Cirraabe oo isagu ahaa nin ka xoog waynaa saaxiibadiis ayay jaran-jartii ka soo dhamaadey oo ay gacantiisii soo gaartey sarkaalkii. Cabdulle Ciraabe, isaga ayaa Faranko legdey. Dabadeed Cumar iyo Xaajigii oo mid walba uu madiilkiisii diyaarsadey ayaa meelo halis ah kala dhacay. Sidaas ayaa Cap. Faranco Carole uu ku dhintey. Dabadeed meydkiisii ayay daaqadda ka soo tureen. “. (Waxaanu ka soo xiganaey Siciid Cismaan Keenadiid. 10/ 4- 2010. Boosaaso – Soomaaliya).

Meydkaas ku soo dhex-dhacay xerada bannaankeedii, wuxuu argagax ku ridey dhamaan ciidamadii xerada gudaheeda ku sugnaa. Isla-arintaas ayaa waxay ahayd ishaaradii uu dagaalku ku bilaaban lahaa. Raggii Fallaago ee xerada gudaheeda ku jiray, waxay weerar ku qaadeen meelihii u tilmaansanaa. Anfariirkii iyo isku dhex-yaacii ku dhacay ciidamadii Talyaaniga ayay ka faa’iideysteen. Raggii kacdoonka ee Fallaago, waxaa u suuragashay in ay layaan askartii joogtey meelihii muhiimka ahaa. Isla xilligaas, ciidankii dibadda ku diyaarsanaa, waxay markiiba weerar lama-filaan ah ku soo qaadeen xerada afarteedii jaho.

“ Dagaal muddo saacado ah socdey dabadeed waxaa libtii ay raacdey Cumar Samantar iyo raggiisii. Ciidankii gumeysiga ee laga qabsadey qalcaddii. Intii ka hartey, iyaga oo fara-maran waxaa lagu ugaarsadey baadiyaha degaanka. Hubkii xerada laga heley waxaa kamid ahaa 334 qori, kuwaas oo dad-waynihii ku dhaqnaa degaanka looga soo ururshey hub-dhig iyo 2 qori oo boobayaal ah nooca 19:2, kuwaas oo sancadoodu tahay FIAT iyo 100.000 oo rasaas ah “. (Taariikhda Soomaaliya, Maxamad Ibraahim Maxamad, 2000, s. 93, Muqdishow – Soomaaliya)

Xeradii waxaa si buuxa ula wareegey raggii kacdoonka wadey. Wixii hub iyo rasaas yiil waa ay la wareegeen. Taasina waxay ka danbeysey markii ay si xun u laayeen ciidankii Talyaaniga ka joogey xerada. In-yar ayaa baxsatay, iyagiina baadiyaha ayaa lagu ugaarsadey. Askartaas waxay isugu jireen Talyaani, Liibiyaan, Ereteriyaan iyo Soomaali. Weerarkaas lagu qaadey xerada, ayaa taariikhyahannada Talyaaniga waxay u yaqaaniin Massacro di El-Bur (Xasuuqii Ceel-Buur).

Labadii askari ee kala ilaalinayay labada qori, midkoodii Talyaaniga ahaa waa la diley. Ninkii kale ma ayan dilin oo wuxuu ahaa carab u dhashay dalka Liibiya. Isagu waxay u deysteen in uu baro qaabka loogu dagaalamo qoryahan. Labadii qori oo gacanta u galay ciidankii Fallaago, waxaa u weheliay rasaas badan oo qoryahan loo adeegsado. Halkaas ayay kula baxaeen magaca kale oo kooxdan dagaalyahannada ah loo yiqiin. Magacaasi ayaa wuxuu ahaa Ban-banley.

Xaakimkii gumeysiga Cesare Maria De Vecchi, wuxuu xilligaas meelo dhowr ah ka wadey mashruuc is-fidin ah oo uu ku doonayay in gobollada Soomaaliya dhamaan uu la wareego. Degmooyinka xeebta ah ee Banaadir iyo Jubbada-hoose, wuxuu horey ugu soo galay heshiis uu la galey suldaankii Sensibaar. Dhulka gudaha ah ee Hiiraan, markii ay Daraawiishtii jabtey ayuu ku soo sikadey. Gobollada leysku yiraahdo Jubbada-Sare, iyo Jubbada-Hoose dhulkeeda gudaha ah, wuxuu ku qaatey heshiis sir ah oo uu la dhigtey Ingiriirska iyo Faransiiska. Heshiiskaasi oo si qarsoodi ah ku dhacay ayaa waxaa la kala saxiixdey markay taariikhdu ahayd 26/ 4- 1915-kii. Labada dowladood (Ingiriis iyo Faransii) waxay markaas Talyaanigu hadiyad u siiyeen gobollada Soomaaliyeed ee xiga xuduudda Kenya. Gedo, Bakool, Bay, Jubbada Dhexe iyo qeyb kamid ah Jubbada-Hoose. (Taariikhda Soomaaliya, Maxamad Ibraahim Maxamad, 2000, s. 93, Muqdishow – Soomaaliya)

Heshiiskaas si buuxa u fulay bilowgii sanadkii 1925-kii, ayaa wuxuu saldhig u noqdey xuduudda marta dhulkii la oran jiray Jubba oo badankiisu ay Soomaalidu ku dhaqan yihiin. Waa dhulka u dhexeeya labada webi ee ah Jubba iyo Taana. Xuduudda dhankeeda galbeed (NFD), waxaa la haray gumeysigii  Ingiriiska ahaa. Talyaaniga waxaa uu qaatay dhanka bari ee xuduudda. Wuxuu markaas heley dhul qiyaastiisu le’eg tahay 90.000 km². Sababta ay u siiyeen waxay ahayd, ballan hore ayaa jirtay oo ahayd haddii uu dagaalka la galo (waa dagaal-waynihii I-aad), in dhulkaas la siinayo dhulka baaxaddaas leh. Xilligaas wixii ka horeeyey Talyaanigu sahan keliya ayuu ku marayay. (Italian Colonialism in Somalia. Robert Hess. Chicago University. 1966. P. 156. Chicago – USA).

Talyaaniga, marka uu ku sikanayay gobollada koonfureed ee gudaha ah, waxaa gar-wadeenno u ahaa ganacsato carab ah oo degaanka gudaha ah ku dhaqnaa. Iyagu waxay xoog u degganaayeen Luuq iyo Baardheere oo ahaa xarumo ganacsi. Isla-markaas waxay ku lahaayeen beero waawayn. Raggaas ganacsatada ah waxay xiriirinayeen ganacsiga gudaha ah iyo midka degmooyinka Jubba iyo Banaadir ee xeebaha ku yaal.

Haddii nadaamkii gumeysiga ahaa uu si fudud ugu sikadey gobolladan koonfureed, dhanka gobollada dhexe waxaa qorshihiisii hakad ku keeney kacdoonkii ay hor-kacayeen kooxdii Fallaago. Lama-filaan ayay ku noqotey dhacdadii lagula wareegey Ceel-Buur. Talyaaniga waxaa u muuqatey khatarta uu ku sugan yahay mashruuciisii gumeysi-doonka ahaa ee uu la damacsanaa Soomaalida iyo degaankooda, gaar ahaan gobollada Dhexe. Si deg-deg ah ayuu ciidan u soo abaabuley, si uu mar-kale gacanta ugu dhigi Ceel-Buur. Ujeeddadiisu waxay ahayd in uu ka hor-tago in Fallaago ay caga-dhigtaan degaanka. Sidaa darteed, markay taariikhdu ahayd 15/ 11- 1925-kii, ayuu weerar soo  qaadey uu ku doonayay in uu degmada ku soo ceshado, raggiisiina u aaro. Ciidamadii Fallaago, waxay u fariisteen meel degmada ka xigta dhanka koonfur. Ciidankii la soo direy, iyaga oo aanan fileyn ayaa waxaa heley  weerar dhuumaaleysi ah. Halkii ayaa lagu baabi’iyay ciidankii Talyaaniga. Wixii ay wateen oo qalab ahaan waa lagala wareegey. (Abdisalam M. Salwe. The Collapse of the Somali State: The Impact of the Colonial Legacy. 1996. London – UK).

Labadaas weerar markii Talyaanigii lagaga guuleystey, Fallaago waxaa u muuqatey in ayan Talyaani is-hureynin. Sidaa darteed waxay guddoonsadeen in ay u habar-wacdaan qabaa’ilkii Soomaaliyeed. Laba kooxood ayay isku qeybiyeen. Koox u baxdey dhanka koonfureed oo iyagu aadey in ay la soo hadlaan beelaha Hawiye iyo koox u baxdey dhanka waqooyi oo iyaguna la soo hadlayay beelaha Daarood. Kooxda hore waxaa hor kacayay Maxamuud Maxamad (Goda-gode). Ragga dhanka waqooyi u kacay waxaa hor-kacayay Cumar Samantar.

Kooxdan uu Goda-gode hor-kacayay waxay ahaayeen 11 nin oo fardooley ah. Laba kamid ah waxay ahaayeen rag da’doodu yar-tahay oo fardaha u daajiya. Goda-gode waxaa la socdey rag maqaawiir ah, kuwaas oo degaanka ku lahaa mudnaan. Waxaa kamid ahaa Xirsi Guushaa, Cali-Shabeel Xasan Cirroobe, Geelle Garoon iyo Xaashi Kurus-cune. Ujeeddada socodkoodu wuxuu ahaa, qabaa’ilka deggan jiidda uu Talyaanigu ka imanayay in ay gaarsiiyaan dhambaal colaadeed oo la xiriira sidii ay Talyaaniga meel uga soo wada-jeensan lahaayeen. Qabaa’ilka la duddada ah ka sokow, waxay u socdeen, dhambaalkooda  in ay gaarsiiyaan qabaa’ilka ku dhaqan miyiga Banaadir sida Gaal-jecel, Jajeelo, Abgaal, Wacdaan iyo Biyamaal. Kacdoon qorsheysan oo Mudug illaa Banaadir is-heysta ayuu ahaa yoolkoodu. (Waxaan ka soo xiganay Prof. Cabdulqaadir Nuur Salaad. 15/ 7- 2011. Nashville – USA).

Ragga ay la kulmeen waxaa kamid ahaa ugaaska Xawaadle (Ugaas Rooble). Sida laga wariyey awoowayaal xilligaas noolaa, ugaasku si wanaagsan ayuu u soo dhoweeyey. Ballanna waa ay kala qaateen. Inteeyan socdaalkii dhameysan ayaa waxaa ka war-heley Talyaanigii oo dhankiisa kaga jiray abaabul colaadeed. Nasiib-darro qorshahoodii waa uu dhicisoobey, kaddib markii raggii sagaalka ahaa lagu diley shirqool loo dhigey. Iyaga oo ku sii jeeda Ugaaska Ceyr (Ugaas Diini Beereed), kob dhexe iyagoo maraya ayaa waxay ku hoydeen duddo ugaaska la qabiilo ah. Halkii ayaa sida caadada Soomaalidu ahayd lagu marti-geliyay. Raashinkii loo keeney ayaa dushiisa lagu laayay. Sheekada waayeel ka-weriska ah ee dhacdadan la xiriirta waxay sheegeysaa in Geelle Garoon iyo labadii wiil ee fardaha u ilaalinayay ay ka baxsadeen shir-qoolkaas.

“ Nimankaas, geed waaban oo gooyaha ka meereysan ayaa loo gogley. Waabku irid keliya ayuu lahaa. Raggu waa daalanaayeen oo nin walba hortiisii ayuu ku dhacay. Geelle Garoon ayaa shakiyay. Markaas ayuu yiri: War geed waaban oo goonyaha ka meegaaran lays-kuma marti-gelin jirine, sidee wax u jiraan ? ”. (Waxaan ka soo xiganey Cabdiraxmaan Cumar Warsame. 16/ 7- 2011. Rayaad – Boqortooyada Sacuudiga).

Ninkaas dareenkiisii ayuu ka Hadley. Laakiin raggii la socdey waa ay ku qosleen oo nin kamid ahaa ayaa u jawaabey oo ku yiri: “ War maxaad sidii fuleyga u deyma-tukaaleeneysaa. Orod oo futada cows gasho “. (Isla-marjicii hore).

Ninkii xishood ayuu la gaabsadey, waana uu ka dhur-sugey waxa hortiisa ka dhacaya. Geelle dareenkii ayaa ku weynaadey markii ay u muuqatey dhallinyaradii u adeegayay martida oo dhamaantood mindiyo u xiran-yihiin. Islamarkaa, xeero walba oo hilbo lagu sido iyo dhiil walba caano lagu wado, dhowr nin ayaa isla sidey. Markiiba go’aan ayuu qaatey oo wuxuu ka hor-tegey wiilashii raashinka soo wadey, markaas ayuu ku yiri:

“ Waan soo noqonayaaye, laba cad oo hilbo ah i siiya. Waxaan u geeynayaa wiilashii fardaha noola joogey “. (Isla-marjicii hore).

Labadii cad oo hilbaha ahaa ayaa la siiyay, si uusan qorshaha shirqoolka ah u khaldamin. Geelle markuu wiilashii gaarey, wuxuu ku amrey in ay fardaha deg-deg ku fuulaan oo ay baxsadaan. Raggii siddeedda ahaa ee haray, mindiyihii ayaa lagu bilaabey. Nin keliya ayaa la daayay oo wuxuu ahaa Goda-gode. Isagu wuxuu xidid la ahaa Ugaas Diini Beereed oo ahaa Ugaaska qabiilada raga dilka geeysanaya ay ka soo jeedaan. Goda-gode waxaa u dhaxdey gabar la yiraahdo Xareeda Diini Beereed. Isga geed ayaa lagu xirey, dabadeed dood ayaa laga qaatey sidii laga yeeli lahaa. Inkasta oo raggiisii ay ka reebeen oo aan waabkii lagu dilin, misana qudhiisu ma uusan raagin oo geedkii uu ku xirnaa ayaa lagu diley isaga oo xir-xiran. Ninka diley waxaa magaciisa la oran jiray Madar Dhala-dheere. (Waxaan ka soo xiganey Cabdi-Nuur Axmad Faarax Bootaan.17/ 7- 2011. Laicester – UK).

Qaybaha kale ee Qormada ka akhri: https://somalitalk.com/tag/eenow/

Qore: Dr. Saadiq Enow

dr_saadiq@hotmail.com