Rag wax ku Dhaca maxaa ugu Daran? Ma Daciifnimada iyo Dulliga mise Dagaalka iyo Dilka

C/Waaxid C/hi Khaliif

London, UK

cabdulwaxid@hotmail.com 

BISMILLAAHIRRAXMAANIRRAXIIM
ASSALAAMU CALAYKUM
CIID MUBAARAK 

Ilaah baa mahad leh. Nabadgelyo iyo naxariis nabi Muxamed korkiisa ha ahaato. 

Qamaan Bulxan ama Salaan Carrabeey baa midkood yiri: 

• rag wax gaadhay naagtii uu qabay, guurna lagu sheegay
• iyo gabas mariid ah oo ku dhacay, goojigaa hilibka
• u gudboone labadaa halbuu, ga'ma la diidaaye

Shaki ma leh in arrintaas uu gabyaagu ka hadlay ay keento hurdo la’aan iyo warwar laakiin ma filayo inay tahay tan ugu daran wax rag soo gaara. Labo isweydiinmeyso in fallaarta iyo xabbaddu aysan ahayn waxa ugu daran ee rag kugu dhaca. Haddiise naag nin qabay oo inta meel aadda, ninka kale guursado waxay ceeb ku tahay ninka labaad. Mana tuseyso in ninka labaad uu garaad, hanti iyo karti midna dheeryahay kii hore ee qabay. Taa ka soo horjeedkeeda, waxay keeneysaa in ninka labaad hadduu ogaal u guursado haweenay nin kale qabo uu u sameeyey caqli-xumo ama kibir iyo qooq oo iyaga laftoodu ah caqli-xumo. 

Hooyadeen Caa’isho (RC) baa iyadoo ogeyd wixii muslimiinta gaaray dagaalkii Uxud,  nabiga ku tiri: nabi Alloow (SCW) ma kusoo martay maalin kaaga daran tii Uxud? Qofkii jawaabta nabiga (SCW) si fiican ugu dhabbogala wuxuu ogaanayaa in dilka iyo dagaalku uusan ahayn wax rag gaara waxa ugu daran. Nabigu (SCW) wuxuu yiri: waxaan kala kulmay qoomkaaga (Qureysh) waxaan kala kulmay laakiin waxaa iigu darnayd markaan nafteyda u bandhigay odayaashii Daa’if. Mid odayaashii ka mid ah baa yiri: oo Ilaahay ma waayey wax adiga ku dhaama?! Mid kalaa yiri: daahyada Kacbada baan soo goynayaa haddii Ilaahay kusoo diray. Kii kalana wuxuu yiri: kulaba hadlimaayo haddii Ilaah kusoo diray! Dabadeedna intey ciyaalkii, maangaabkii iyo addoomihii ku direen bey dhaheen dhagax iyo caay kala daala nabiga (SCW). Inta dariiqii uu nabigu (SCW) marayey labada dhinac ka safteen bey dhagax roobka uga dhigeen ilaa dhiiggii nabiga (SCW) ka baxay uu ciribtiisa iyo dhulkii gaaray. Nabigu wuxuu sheegay inuu isagoon miyir badan ku jirin oo dhib iyo hammi qaba uu masaafo kiilomitirro ah lugeeyey. Qisadan waxaa wariyey Bukhaari iyo ragga kalaba. 

Inkastoon ognahay dhibkii iyo culeyskii dagaalkii Galgalato iyo kii meelo badan oo Xamar ah ku dhexmaray Midowga Maxakmadaha iyo La-dagaallankii Argagixisida laakiin dhaawicii iyo dhimashadii gaaray maxkamadaha ayaa sharaf noqonaya markii loo eego culumadii iyagoon waxba sameynkarin laga dhoofinjiray Deyniile iyo Cisaley. Sidoo kalana waxaa murugo lahaa in 1975-kii intaas oo wadaad inta tiirar lagu xirxiray la toogtay iyagoo lagu dilay iney xaqa caddeeyeen. 

Waxaa qofkii cibroqaadanaya cibroqaadasho ugu filan in meeshii culumada lagu toogtay oo ay gacanta ku haynjireen kuwo aan diin Islaam wax ku xukumin in maanta lagu fuliyo qisaastii uu Islaamku jideeyey. Waxaana xukuma isla wadaadadii shalay iyagoo xaqa u hiilinaya lagu toogtay. Marna isma oran anoo nool baa taas la gaarayaa laakiin Ilaahay Isagaa arrimihiisu qaalib noqdaan. Ma waxaan shukri Ilaahay ahayn oo noo furan baa jira? 

Kheyrka Xamar ka dhacay kaddib markii culumadii Xamar ka gilgisheen dulmiga yaallay Xamar baa waxaa halkaas tagey culumo ka kala timid Somaliland iyo Puntland. Sida jinnigii dhegeystay Qur’aankii  nabigu (SCW) akhrinayey ayaa culumadaasi markey ku laabteen Somaliland iyo Puntland ku dhaheen shacabkoodii: shacaboow waxaan kheyr iyo sharaf ahayn kumaannaan soo arag Xamar, ee idinkuna waa inaad u dadaashaan sideey maxkamadaha Xamar wax u qabteen oo aad diintiinna iyo dadkiinna wax ugu qabtaan. Marka kheyr Allaha siiyo culumadaas. Kaddib markey u kuurgaleen howsha iyo kheyrka ay wadaan Midowga Maxkamadaha Xamar ayey u caddaatay in meesha dantii dalka laga wado. 

Ilaalada xeebaha Puntland oo ah kuwa laga afduubay 3-da dhallinyarada ah ee daraawisha ahaa ee hadda ku xiran Thailand Nin reer Thailand ah oo Bosaso lagu Afduubay Nin u dhashay dalka Thailand ayaa waxaa loo afduubay 3-da dhallinyarada ah ee ku xiran Thailand sida ay.... Guji...

Arrinta culumada cagsigeeda waxaa qaatay “mas’uuliyiin” ka socda Dowladda Federaalka ah iyo Somaliland. Meles Zenawi baa inta shiriyey yiri: waxa maxkamaduhu wadaan waa Islaam mana aha wax dani ugu jirto Geeska Afrika! Waxaa ugu darneyd markii wasiir ka socda Somaliland inta British Broadcasting Corporation ka hadlay,  hadalkaas oo kale yiri! Marka qofka saas u hadlaya ma dadka muslimiinta ah ee Somaliland degen buu xukumikaraa ama matelikaraa? Ilama aha. Hadda waxaan filayaa in shucuubta Somaliland iyo Puntland ku dhaqani aysan is dhaafsan karin waxa culumadoodu wadaan iyo shirqoolka seddexgeesoodka ah ee ay Meles Zenawi, madaxda Somaliland iyo kuwa Puntland wadaan. 

Waxaa iigu yaab badan ciidama Somaliland oo dabajooga xudduud-beenaadkii Ingiriisku sameeyey oo muddo dhan fadhiyey jiidda Ari-caddeeye ayaa la filayaa iney halkaas ka tagaan kaddib markii Meles Zenawi uu Puntland iyo Somaliland u sheegay iney ciidamada kala qaataan si ay iskaga celiyaan maxkamadaha! Marka fikriddii hore ee Ingiriiska waxaa soo labeeyey fikraddii Zenawi. Marka, labadii Soomaali oo is qabataba ma Itoobiyaan baa loogu yeerin?! 

Inkastoon dagaalku ahayn wax lagu degdego ayaa haddana lagu khasbanyahay markii diinta, dadka iyo dalka la difaacayo. Sidii nabigu (SCW) u xusay in dhibta ugu daran ay tahay adoo xaq wada laakiin aadan waxba awoodin ee keliya aad wax iska daawatid. Waxaa sidoo kale gabay ku muujiyey dhibta ay daciifnimadu leedahay gabyaa Soomaaliyeed. Seddex beyt oo seddexda u horreysa ku xigay baan ka tagay. Wuxuu yiri: 

• damdamleeyayeey xalay maxaan dananay oo reemaay
• sidii duumo ruux qaba maxaan darintii haynwaayey
• hadba doc-isu-tuur-tuur maxaan dagi bannaan xaartay
   
• sidii aar dabin galay maxaan doobta ka hirraagay
• booddo isku-dey-dey maxay damacday laabtaydu
• nin dabrani ma rooree maxaan duuli kari waayey
   
• dumar wada agoomaa muxuu iga dulyuunaasay
• aanada diboodka ah maxaan diric u nool waayey
• anoo ducufa Eebboow maxaa la igu daanshooday

Waxaan kula talaniyaa in dadka culumada iyo ducaadda ah aysan ku sifoobin sidii haweentii Qur’aanku xusay ee inta geeddi/dhegaati/xarig soohday markuu adkaaday dib u furfurtay. Marka wax culumada iyo nabaddoonada Soomaaliyeedba ahaadaan daciif iyo dad aan hadal lahayn ayaa kacdoonkii Xamar ka dhacay wuxuu culumada ka dhigay dadka ugu xoog badan Soomaaliya sidoo kalana odayo-dhaqameedka ka dhigay dad aad loo maqlo oo hadalkoodu socdo. Haddaad i rumeysanweydaan arka isimada Puntland oo la shiraya cidday rabaan iyagoon cidna ka heybeysaneyn kaddib markii dhowr sano ka hor lagu tooganjiray dariiqyada duhur cad, carruurta iyo dumarka hortooda. Marka shacabka Puntland iyo Somaliland waxay rabaan caddaaladda marka iyagoon dhiig daadan baa la sameynkaraa maxkamado si ay ula midoobaan kuwa Xamar dabadeedna Soomaaliya hal u haato. Hadday taasi dhacdo waxaa meesha ka baxaya dhagartii cadowga Soomaaliyeed ooy u horreyso Itoobiya. Haddii taas laga dhago adaygo haddee waxaa dhacaysa in nimankii la-dagaalanka argagixisida iyo kuwa la mid ah soo noqdaan dabadeedna culumada iyo nabadoonnadu ku noqdaan meeshoodii hore ee lagu ihaaneysanjiray. Waxayna u ekaaneysaa sidii gebyaagu u lahaa: 

• nimankii ku dhabannaanin jiray, dhowr ka loogsada’e
• dharbaaxooyinkii soo ceshiyo, dhabarjabkaagiiye

WABILLAAHI TOWFIIQ
CIID MUBAARAK
ASSALAAMU CALAYKUM. 

Damdamleeyayeey xalay maxaan dananay oo reemay
Sidii duumo ruux qaba maxaan darintii haynwaayey
Hadba doc isu tuur tuur maxaan dagi banaan xaartay

Sidii aar dabin galay maxaan doobta ka hiraagay
Boodo isku dey-dey maxay damacday laabtaydu
Nin dabrani ma rooree maxaan duuli kari waayey

Dumar wada agoomaa muxuu iga dulyuunaasay
Aanada diboodka ah maxaan diric unool waayey
Anoo ducufa Eeboow maxaa la igu daanshood

C/Waaxid C/hi Khaliif
U-hadlaha shacabka Puntland.
cabdulwaxid@hotmail.com