---

Fannaanniintii reer Waqooyi Hadday Saas yihiin maxaa ka Fileysaa Fuqahaadooda (Qeybtii Labaad) 

C/Waaxid C/hi Khaliif

London, UK

cabdulwaxid@hotmail.com 

---

BISMILLAAHIRRAXMAANIRRAXIIM

ASSALAAMU CALAYKUM WARAXMATULLAAHI WABARAKAATHU 

Ilaah baa mahad leh. Nabadgelyo iyo naxariis nabi Muxamed korkiisa ha ahaato. 

Markii Madaxweynaha Somaliland iyo Feysal Cali Waraabe ku qaadijireen guul-wadoow Siyaad Soomaaliya waxaa jiray culumo Somaliland u dhalatay oo tiir lagu toogtay iyagoo difaacaya diinta Islaamka iyo Axkaamteeda. Sidoo kale waxaa jiray hal-abuurro ay ku jiraan Hadraawi, Gaarriye iyo kuwa kale oo Soomaaliyeed oo isla waqtigaas midba mar lahaa: 

• ma ogtahay askari jaahilaan amar ka qaataaye
• ma ogtahay anfacadaan cunaa ma laha iidaane
• ma ogtahay Indiyan Ooshikaan ku agwareegaaye
• ma ogtahay eedduba odayga weeyaane

Yaan Soomaali ahayn oo wax isweydaarsha? Xitaa Hadraawi iyo Gaarriye waxay dhammeystireen wax markaas dadku halgan u arkayey laakiin runtii aan sidaas ahayn – waa Xabashi-aadkii. Runtii, dhulkaas ay joogeen badankiisu waa dhul Soomaaliyeed laakiin waxaa ka talinjiray Mingistu. Hadda, Riyaale iyo Feysal Cali Waraabe waa hogaamiyayaasha Somaliland halka Hadraawi iyo Gaarriye yihiin labo oday oo haraadi ah maaddaama ay Soomaaliweyn aamminsanyihiin! 

Yaa warkeeda haya Berbera iyo Baydhabo? Labada magaalaba waxaa loo xiray Xabashi. Waxaa la sheegaa in lacagta canshuurta ah ee Xabashida looga qaado Berbera ay ka yartahay midda laga qaado muwaadinka “Somaliland” u dhashay! Haddee Baydhabana warkeed waad heysaan. Haddii qofku gaalo-raac noqdo waxba ma fahmo. Bal muxuu yiri Bookh Cali Allaha u naxariistee mar la sheegay niman dallaaliin ah oo u dhashay Waqooyiga Soomaaliya oo rabay iney iibsadaan Berbera? 

• “Wilson”ow rag wada waalan baad wax is tidhaahdeene
• waadiga Berbera waa Isaaq wadanahiisiiye

Maxay Xabashi ku muteysatay in canshuur raqiis ah looga qaado Berbera? Yacni dallaaliintii waagaas baa weli jooga. 

“Yaabnaye ma yaabteen?” Faarax Nuur aragti dheeraa! Wuxuu yiri: 

• Ingiriis Axmaariyo Talyaani, wey akeekamiye
• arligaa la kala boobayaa nin u itaal roone
• anse ila ah aakhiro-sabaan iligyadiisiiye

Faaraxoow Allaha kuu naxariistee mar haddaadan arag Xabashi leh waxaan waardiyeynayaa dowlad Soomaaliyeed! Ama Somaliland oo dalbaneysa in la keeno ciidamo ka difaaca Maxkamadaha Xamar! 

Maxay hal-abuurrada “Somaliland” u dhashay u taageeriwaayeen gooni-isu-taagga Somaliland? Haddee ogaada, hal-abuur iyo hanti-abuur waa kala duwanyihiin. Waa jiraan hal-abuurro hanti-abuurro ahaa laakiin raggaas aan weli wadaa ma ahan hanti-abuurro. Ma xasuusataan Cabdi-qeys oo lahaa: 

• xeebtaas Jabuutee
• ee Soomaali laga xaday
• haddii aan xaggaa tagay
• ma shiddeynin xeerkee
• maxaa la igu soo xiray?

Isla heestaas baan dhowr sano ka hor maqaal ku soo qoray. Sidii aan u fahmay waxaa iila fahmay wasiirka arrimaha dibadda ee Kenya markii uu fadhigii Qaramada Midoobay ka lahaa: Jabuuti waa dhibic yar oo ku taal Afrika. Isagoo ka wada, waddan intaas le’eg, dadkiisuna intaas tiro le’eg yahay maba ah in wax la weydiiyo. Hadday Somaliland ka go’aan Soomaalida kale soow sidaas oo kale mustaqbalka lama dhahayo? Marka hal-abuurrada Somaliland waxaas waa arkayeen weligood mana jecleyn in fiise loo weydiiyo gelitaanka Xamar, Jabuuti, Goday iyo Gaarisa hadday helikaraan. 

Hadraawi iyo hal-abuurrada kale waxay ogyihiin in laga bogsoon karo dhibka dhexmara qabiilooyinka Soomaaliyeed. Tusaale ahaan, wax badan baan maqalnay Dhulbahante iyo Habarjeclaa is laayey laakiin waa la heshiinjiray laakiin belaayo waxay joogtaa markii Laascaano iyo Burco labo waddan kala noqdaan. Si uusan qof iigula murmin in haddaba Laascaano Somaliland tahay aan dhaho Burco iyo Garoowe. Haddii labo waddan meesha soo gasho waxaa dhacaysa dad leh waxaan u jihaadaynaa Somaliland iyo kuwo dhahaya waxaan u jihaadaynaa Puntland. Shakina ma leh in la isu leyndoono sidii Itoobiya iyo Eritereeya isu laayeen. Waligiin ma maqasheen Habarjecle iyo Dhulbahante intaas oo sano ciidan ahaan is-horfadhiya? Laakiin markii arrinta waddan ama gobol loo ekeysiiyo fiiri khatarta ay leedahay. Imisa sanadood baa Ari Caddeeye ciidamo isku horfadhiyeen ilaa Zenawi dhaho hala kala qaado? Teeda kale, dagaalada qabiilka waxaa loo arkayaa kuwo aakhiro-seeg ah oo ma jiro cid dhahaysa waa xaq halka laga yaabo in la arko qof aqoon leh oo raba inuu u dhinto waddankiisa. 

Maxaan dardaarinkii Maxamed Xaashi u dhinacmarnay markuu ka hadlayey dhulka Hawd ee Ingiriisku Xabashi siiyey? Wuxuu yiri: 

• Qooto iyo Taleex baa la simay qaydkan seeraha'e
• sidii qaalima booliya dhulkii waa la qaybsadaye
• isba qiil-banays buu u yimi qoortan dooga lehe
• wuxuu ka qabtaba daayoo wuu idin qalayaaye
• qoonsada halkaa waxa ku jira qabar laxaad weyne
• qusuligaa la dhigay ceelkan Harar,qiil kalaa xigiye
• waxba yaanu ii kala qararin qoolashaan dhayo'e
• marku geed qaloocsamba waan sii qandhanayaaye
• qayrkay hadday toban yihiin qodob ma riixeene

wuxuu meel kale ku lahaa:- 

• qoomiyad ninkii garanayaa ima qilaafeene
• haddii uu gaalku i qabsado oo qoorta iga gooyo
• qawl nimaan la laabanaynin oon quusan baan ahaye
• dadkiise aan u qayliso is lahaa qaasi nimadooda
• quful baa ku jabanoo ma oga qoonta igu taale
• qasaaraha ninkii ogi hadduu qaban lahaa taase
• quruuntan Allaa garan kolkay qaadan waanada'e
• Qodaxdaa xanuunkeedu waa qaamud kugu maqane
• ha qoslina taas dhawaan baa qaxar ka joogaaye.

Warhooy reer Waqooyiyoow maad Faarax Nuur maqashaan markuu lahaa:- 

• asaxaabihii bayna yidhi gaal ha aaminine
• haddaa niman Islaamiyo tihiin Aadan ubadkiisa
• oydaan Ilaahay ka go'in hayna oodina e.

Waxaad mooddaa inuu Faarax ogaa waxa Feysal Cali Waraabe iyo Riyaale soo wadaan marka waa idin abhinayaa. Marka odayga hala maqlo oo naga daaya sheekada Zenawi noo sheegayo isagoo raba inuu Soomaali qoqobo oo qolo kasta meel ku oodo. Inaan sheeko-xariirta gaalo la maqal waxaa noo sii sheegaya labadan gabyaa ee kala ah Xaaji Dallaayad iyo Salaan Carrabeey. Xaajigu wuxuu yiri:- 

• gebgeb ferenji gaadh iyo dedaal gaalo camalkeeda
• abidkiiba guul kalama tago nin u gadhxiiraaye

Salaan Carrabeey isna wuxuu yiri:- 

• legjar feranji niman baa akhriya laawis iyo beene
• oo waliba laasima intay lib isku moodaane
• ase waxan u laaqimahayaa tix ay ku luuqshaane
• mar haduu Lillaahida ka baxo waa lisaan jabane

Oo muxuu Dharbaaxo Jaan nagu maagay haddii “rag wada taf xeydnaa?”  Ileyn SSDF iyo SNM Xabashi waa wada hoosgaleen, haddeertaan oo la joogana, Zenawi maqaam weyn buu ku leeyahay Somaliland iyo Puntland. Dharbaaxo wuxuu yiri:- 

• murtadkiyo Amxaaraha anaga kabaha noo maydha
• Allaa Maaliga ee waydinkaa mooyahaw tuma'e
• muslinnimona waa kala tagteen macatab mooyaane

Haddii Dharbaaxo ogaan lahaa muxubbada ay Riyaale iyo Feysal u hayaan Xabashi, sidaas uma gabyeen. 

Wuxuu Dharbaaxo sii yiri isagoo sheegaya inaan Isaaqu gaalada u maciinin sidii SSDF. Wuxuuna yiri: 

• intay sharafti maydheen kufriga uma miciinaane
• calankii maqnaa iyo dhulkiis saynka may marine
• ma martiyin Amxaarada siduu yahay Majeerteene

Maxaan Tog-wajaalle ugu dhimmaneyney haddaan nahay reer Koonfur? Haddii aan ciidamada qalabka sida oo in badan oo ka mid ah Koonfur ka yimaadeen aysan Xeyle Salaase ka difaaceen Tog Wajaalle soow Berbera maanta ma ahaateen xero Xabashi ka taliso? Haddiise Xalane ku dhigay “Somaliland” ma la helayaa dad ka socda Somaliland oo Baydhabo ku dhimanaya si ay Xabashi ugu difaacaan? Jawaabtu waa haa mar horaba  ciidamada Maxkamadaha waxaa ku jira dad badan oo ka yimid Somaliland. 

Si Soomaali u midowdo, waxaad moodeysaa in Puntland badankeedii ay soo gaartay dabayshii maxkamadaha waxaana la filayaa haddii Ilaah idmo iney wax la qeybsandoonaan. Sidaasoo kale waxaa jira magaalooyin hoostaga Somaliland oo soo dhoweynaya dabaysha maxkamadaha. Faraqa u dhaxeeya labadaas gobol waa iyadoon la heleyn hal qof oo Puntland u dhashay oo raba iney gooni isu taagan halka la helayo dad u dhashay Somaliland oo raba iney goostaan. Marka qofkii fahmi waaya dhagarta gaalada iyo tan Itoobiya waxaa qabanaya gabaygii Faarax Nuur sheegijiray markuu ka hadlayo doqonta. Wuxuu yiri:- 

• doqon baa halkii lagu qatali qoorta soo dhigane
• maanaa mindiyo lay qarshaa laygu qali doono

Marka dadka salafkoodu sidaas u qiimo badanyahay kama filikarno in qaar ka mid ah ku hadaaqaan warar aan Soomaali farax gelineyn. Run ahaantii ,Xamar iyo Hargeysa waa labadayada gacmood marka suurtogal ma tahay in qof uu yiraahdo waxaan iska goynayaa gacanteyda?! Si aysan Kenya iyo Itoobiya noo yasin sidey Jabuuti u yasaan waxaa fiican ineydaan hadalka gooni isu-taagga “carruurta iyo maxasta iga maqashiinin”.

Qaybtii 1aad: Fannaanniintii reer Waqooyi Hadday Saas yihiin maxaa ka Fileysaa Fuqahaadooda