Haddaan damacno inaan ka sheekeyno keydkii ay ka tageen hal-abuurrada ka soo jeeda Waqooyiga Soomaaliya waxay qaadaneysaa tobonnaan sano haddeysanba qarniyo nagu qaadan. Xitaa magacyadooda keliya baa buug buuxinkara. Marka dhowr ka mid ah raggaas ayaan rabaa inaan xuso. Micnuhu maahan waa kuwii ugu badshay hal-abuurka ee keliya qalinkaa iiga dhacay.

Bal aan “Somaliland” ka dhigno Maandeeqdii gabadha ahayd. Ileyn hal geel ah iyo gabar la isma barbardhigikaree. Haddii Cabdi-Qeys uu gabadhiisii u dooray nin sifadan leh, yuu u doorilahaa inuu Somaliland hogaansho? Cabdi wuxuu yiri: 

Ilaahay nin caasi ah  yaanu cududda kuu gelin 
Ilaahay mid cadho badan yaanu cidhifka kuu sudhin 
midaan caashaq kuu noqon yaanu calaf ba kuu galin 
noloshaadu caarcaar  yaanay cidhib xumaan noqon 

Sheekh Cali Warsame, madaxweynaha Somaliland iyo kan xukuma xisbiga UCID keed Somaliland u dhiibi lahayd? 

• ha la wariyo shiikh iyo wadaad   waracadii diinta
• culimadu warkay sheegi iyo   waanadaa dhabahe
• wacdi nooma laabna’e naftaa   walaftay shaydaane 

Allaahu Akbar! Yaa leh meerisyadaa kore? Waa gabyaagii caanka ahaa ee Salaan carrabey. Inkastoon Salaan ku baraney gabayo nooc kasta leh oo xitaa kuwo qabyaaladeed ku jiraan hadda wuxuu caddeynayaa in dadka ay fiicantahay in la maqlo markii runta loo dhaco ay yihiin culumada. Hadda, qofkii Hargeysa ama Burco ama Ceerigaabo jooga oo yiraahda culumada halaga dambeeyo waxaa dad badani oranayaan: wuxuu ku xiranyahay Midowga Maxkamadaha Xamar! Haddey saas tahay, haddee Salaan Carrabey Allaha u naxariistee wuxuu ku xirnaa maxkamadaha Xamar! 

Maxaa daliil u ah inaan Salaan Carrabey aqoonsaneyn xuduudaha khiyaaliga ah ee gumeysigu sameeyey? 

ma hambayne dunidii hantiyey, tan iyo Hiiraane  
aduun baa hinaayiyo u jilan, haawis iyo ceebe

haadaa qabiilnimo Isaaq, hibo Ilaah siiye  
aniguna halkaad degi jirtaan, ka hawisaayaaye 

Sidaad aragtaan, Salaan Carrabey wuxuu aamminsanaa inuu degayo meeshii awooddiisu gaarsiiyo ee uusan xeerineyn xariiqaha gumeysigu sameeyey. 

Sidii Salaan Carrabey u lahaa hala maqlo culumada ayaa Hadraawina u leeyahay: 

• Allahayoow nin daacada
• Allahayoow nin daallina
• deeqdaada ha u simin

Haddii Hadraawi gacanta talo ugu jirilahayd, wax ma u simi lahaa Sheekh Cali Warsame, Riyaale iyo Feysal Cali Waraabe? 

Isla sidii Salaan Carrabeey ayaa Hadraawi u aamminsanaa in Soomaaliya oo dhan ay dhulkiisii tahay. Haddii taas la la’yahay, Hadraawi ma tirin lahaa heesta? 

• Baladweyn Allahayoow ka dhig guri barwaaqo.

Soow Cabdi Gahayr maahan ninkii lahaa: 

• magaalada Hargeysiyo Berbera moodka waxa geeya
• oo Adari Marseey ka dhigay muranku waa ceebe
• waa mici addoonloow ratiga muruqu weynaaday

Cabdi, sida Hargeysa u tahay magaaladiisii ayuu u arkayey in Hararna  tahay magaaladiisii.

Hal-abuurradaas iyo fannaanniintaas waa wax qof kasta uu jecleysto iney qabiilkiisa yihiin. Bal ila arka Allaha u naxariistee Ibraahim Sheekh Saleebaan (Ibraahim-gadhle) oo Jibuuti ka halgamay. Wuxuu yiri:

• Ingiriis ragguu laayey baan, cidi ilaaweyne
• Axmad Guray unuunkay jareen, ehel ha waayaane
• Oomaarna waad wada ogtihiin, uubtii loo qodaye
• Sayidkii addoonsiga nebcaa, aakhiro u tabiye
• waa kuwii Cadhoolana ajalay, calankan awgiiye
• halyeygii Sheekh Bashiir bay dharaar, adhaxda gooyeene
• Maxamuud sidii loo arjumay, aamus laga qaadye
• Imaam Cusmaan baa ku maqan, ololeheeniiye
• ablay bay u quudheen nin ragi, kuma ataageene

Wuxuu sii yiri:

• Isticmaarku oodduu dhigiyo, qodaxdii waa taalle
• ma ilbixin kuwii aan lahaa, way ka aargudane
• Iglan baaba loo dhoofiyaa, weli addoontiiye
• iib baa Amriik loogu diray, odayo waaweyne
• Almaaniyana kolay tahay, nala asqaysiiye
• kol hadday abiid ii yihiin, oohintiyo ciilku
• uurkii islaantii maxaan, uga abuurmaayay?
• oofta iyo hooyaday maxay, adhaxda ii saartay?
• Allahayow awoowiyo muxuu, aabbe ii dhalayey?

Allahayoow awoowiyo muxuu aabbe ii dhalayey! Soow uma suubbato oraahdaas nin ay Xabashi Baydhabo iyo Gaalkacyo u joogto? Nin uu dhulkiisii xukumo (Somaliland iyo Puntland) Meles Zenawi? Nin madaxdiisii leeyihiin: Islaamkaa dhib ku ah Geeska Afrika?

Ka warran haddaan kuu raaciyo hal-abuurkii Barkhad Cas? Maxamed Xaaji Ismaaciil Maxamuud (Barkhad Cas) wuxuu yiri isagoo ka hadlaya Koonfurta Soomaaliya: 

ninkaa fuushan faraska dheereeyow fiid weeyoo meel fog baan ku socdaa 
colbaan filaya dhexda ii fadhiyee  fac baynuu nehee fanka i saar! 

Reer Waqooyiyoow, wuxuu Barkhad Sheegayey hadday Baydhabo iyo Gaalkacyo noo fadhiyaane, gacan ma na siineysaan? Barkhad Cas wuxuu sii yiri: 

wax ii gooniyiyo guhaad ma qabee  Somaalaa gidigeed isgaadaysoo 
cadhadaan gubnahay waa gumaysiga agbaa gacalkay nakala gooyoo 
gaaliyo nacab baa u geesa ahoo  afgaranwaagu wa gumaysiga 

Ma dad Xabashi u kala turjumeysaa is afgarankara? Wuxuu Barkhad sii yiri: 

• awoowgey ninkii indhaha tiray  ninkii aabbahay addoonsaday
• ninkii anigana i iibsaday   ninkii ifka igu addoonsaday
• itaal li’i  baa ishaa i baddee   haddaan ogohoon ka aarsankareyn
• ninkaas araggiisa uurkaan ka nacee aan ooyee albaabka ii xira 

Madaxda Soomaaliyeed iyo kuwa Somaliland waxay har iyo habeyn ku hayaan iyagoo Zenawi ka hadlaya: 

• ninkaas araggiisa uurkaan ka jeclee
• aan aadnee albaabka noo fura 

Markuu Barkhad suugaantaas tirinayey wuxuu hoosjoogay gumeysi. Sidoo kale Maxamed Nuur Laangarre wuxuu yiri mar Ingiriisku hadiyad siiyey si uu Jarmal u caayo: 

mar haddaan gurigayga   gidhligaanka gariiriyo 
garnayl loola tagaynin  Iglan baa gubanaysa 
maxaa iiga gidhiisha?  gudaha ceelka Hargeysa  
weligay gees uma dhaafin  bal maxaa laba gaal  
oo abtirsiimo gudboon  midkood aan u gumayn  
midna guusha u siin?   maxaa iiga gidhiisha 
gudaha ceelka hargeysa   waligay gees uma dhaafin 
inta aan wax gasiintiyo  intaan gaajo ku seexday 
haddii aan isu geeyo   mala waa isku gow e 
mar haddaan ka gabyay  oon go'iina ka qaatay 
maxaa iiga gidhiisha? 

Ilaahay ha u naxariisto Laangarre; muxuu oranlahaa hadduu maqli lahaa  Feysal Cali Waraabe oo Meles Zenawi iyo aniga, Meles Zenawi jecel? Laangarre wuxuu simay Jarmal iyo Ingiriis halka Feysal uu wiilka Xamar jooga looga neceb badanyahay kan Addis Ababa jooga (mincnuhu waa wuxuu jecelyahay kan Itoobiya jooga). Saasooy tahay wuxuu rabaa inuu dadkii ay halgamayaashaasii ka soo jeedeen xukumo! 

Ilaah baan ku dhaartee waxaad arkeysaa dad masaajid kaala soo baxay oo leh: Meles Zenawi baa ka fiican sheekh hebel! Qaarkood hadday rabaan waxay sheegtaan ducaad! Marka iyaga iyo M.N. Laangarre waxay kala qaadeen labo waddo. Ma Laangarre oo Ingiriis hoosjooga baa saas yiri? Oo maan aragno waxa Timo-cadde Allaha u naxariistee ka yiri Xabashi? 

• galool iyo maraa iyo hashaan   kidiga geylaanshey
• gaajiyo harraad badan hashaan   ugu garaacaayay
• goortuu sidkeedii go'ay    galabtii foolqaaday
• ayadoo candhada giijisay   oo godol ku sii deysay
• garaad midaan lahayn bay   la tahay waad ka gaagixine
• annagoo gantaalaha dhaciyo   haysan qori gaaban
• hashaan gaadda weynow libaax   uga gaboon waayey
• inaan Goroyo-cawl uga tagaa   waa hal soo gudhaye. 

Ka warran Zenawi oo raba inuu Soomaaliya qabsado innagoo heysana waxaad hub aragteen? Fiicnaan lahaydaa haddii Soomaali maqlilahayd C/hi Suldaan. Wuxuu mar kale yiri: 

• doc hadday u wada jeedsatooy   dhowrto danaheeda
• ooy duul walaala  ah tahay ooy   duunka ka heshiiso
• dadka kama yaraateene ways   dabar jaraysaaye
• dubba madaxa wayskala dhacdaa   daa'in abidkiise
• goortay is wada dooxatay baa   daad u soo geliye
• ubadkiinii waad daadiseen    waana dubateene
• dubaaxdiisii waad wada cunteen   duhur dharaareede
• dariiq toosan Soomaaliyey     waa lagaa deyeye
• darajada Ilaahay ninkii    doonayaa hela e
• nin ka duday distoorkioy waxyiga    diinti ka carrowye
• dugsi malaha qabyaaladi waxay   dumiso mooyaane 

Ma u malayneysaa nin diiday Waxyiga inuu liibaanayo? Haddee ogaada, madaxda Soomaaliyeed waa diideen diintii Islaamka! 

Yaan la ilaawin hal-abuurkii weynaa ee Qaasim Allaha u naxariistee markuu kulahaa gabaygii cirsan-ka-yeer: 

• Caawaa la kala saarayaa caabud iyo gaale

Marka xisaabtankii waa ka biloowmay Soomaaliya. Sida muuqata culumadii iyo dagaaloogayaashi Xamar joogay waxaa fiicnaaday culumadii. Sidaas darteed dadkii Xamar joogay waxay qireen in dadka diinta yaqaan ay ka fiicanyihiin dabadeedna iyagey taageereen. Halka Somaliland iyo Puntland ay af ahaan taageereen culumada laakiin haddee af keliya kuma filna. Marka macquul maaha in la yiraahdo qolo kastaa gar bey leedahay. 

Qaasim oo dhiman baa is lahaa Sayid Maxamed ugu bishaaree in gumeysigii soomaaliya ka baxay oo dowlad dhalatay. Waa isagii tirshay gabaygii ahaa: 

• Allahahoow darwiishkii ayaa salaan dabacsan gaarsiiya

Laakiin nasiibdarro wuxuu Qaasim dhintay iyadoo Soomaaliya ay ku jirto Itoobiya, dadkiina noqday gobol gobol iyo qolo qolo. Marka, Ilaahay hortiis, ma garanayo wuxuu Sayidka ku yiri hadda ooy isku meel tageen! Inkaari haku dhacdo kuwii bishaarada Qaasim naga kala tuuray. 

Hal-abuurradaas reer Waqooyigu waxay sheegeen waa wixii diinta iyo caqliga saliimka ahiba qabay. Marka dadka hal-abuurradoodii saas u hadlayaan maxaad ka filankartaa fuqahaadooda? Jawaabtu waa caddahay oo uma baahna in la xuso. Waxaan kheyr iyo sharaf Soomaaliyeed ahayna loogama fadhiyo. Marka dadka aan aqoon taariikhda iyo halgankii reer Waqooyiga waxaan talo ahaan idiin soo jeedinayaa ineydaan wax ka soo qaadin hadaaqa siyaasiyiinta qaarkood iyo dhallinyaro qurbaha ku dhalatay ama ku kortay. Marka maaddaama aysan culumada reer Waqooyigu xus nooga baahneyn waxaan maqaalka ku soo xirayaa erayadii hal-abuur C/hi Suldaan Timo-cadde Allaha u naxariistee oo na tusaaleynaya in Waqooyi iyo Koonfur ay hooyo wada dhashay lana rabo in qof kasta meesha kaga aaddan uu howsha ka bilaabo. Wuxuu yiri: 

• habeen dhow wacane inaynu noqon waana la hubaaye
• wax badan baa hadba reer la miray heystay xoolaha'e
• wax badan baa hilaac lagu habqamay haadku gaylamaye
• wax badan baa hayaay iyo wareer laysla hoosgalaye
• laba hooyo wada foolatay oo hudantay waa ceebe
• halka nabada lama dhaawacee hadimadii daaya
• nin walbow wixii kugu habboon hoos u dhugo caawa.

Ilaahay hortii waxaa noo muuqata in culamada Somaliland iyo hal-abuurradaasi ay xagga diinta iyo waddanimada ay isku meel u jeedaan. Marka waxaa khaldan cidda ay Meles Zenawi iyo gumeystayaashii ay isku fikrad yihiin. Marka, qof walboow dooro ciddaad rabtid in berri Ilaahay kula soo jamciyo.