Q- 2aad | 3aad

Mahad oo dhan Allaah ayaa leh, Nabad iyo Naxariisina Nebigeenna korkiisa ha ahaato, intaa ka dib, 

Qormadaan waxaan uga gol leeyahay waxyaabo ay ka mid tahay:

1. Baraarujin iyo Guubaabo
2. Garwaaqsiin Xaaladda khatarta ee Ummaddu ku sugantahay inaaney kala gabasho aqbali Karin
3. Dadka taariikhda dhaw wax ka haya ee weli sii nooli iney facyaasha yar wax u tusaaleeyaan
4. Cilmi iyo caqli in wax laysku tuso

Sidii uu qarankii Soomaaliyeed u noqday (tusbaxa go'ay) 19 sano muddo laga joogo, dib dambena ilaa hadda waa laysugu celin kari la'yahay, waxaa adduunku la yaaban yahay, dad isku diina, isku afa, isku dhaqana, isku hayba, wada dhashay oo hal qoysa, dan iyo nololi ka dhexeyso, oo aan kala maarmin, oo haddana waxba ku heshiin kari la'. In badanna wadaadkooda iyo waran lohoodu isku dabci yihiin, waayeelkooda iyo wiilkoodana marar badan la kala garan waayo. 

Waxaan aamin sanahay dadka Soomaaliyeed, anoo ku dhex cirraystay, iney ka mid yihiin bulshooyinka wanaagsan ee waxtarka ah muslimiinta dhexdooda, sifooyin aad u fiicanna leeyihiin, oo ay ka mid tahay, geesinimo, deeqsinimo, hal abuur, ficilo iyo dullidiid. Hase yeeshee, dhanka kalena lagu arkayo, sifooyin dhaliil ah, oo gaar ahaan, ka hor imaanayaa, danta guud iyo qaranimo. 

Haddii si kale loo dhigo, dadka wax indha indheeya, qaarkood wexey leeyihiin, Shakhsiga soomaaligaa waxaa ku weyn (kelisocodka) (Individualism), waxaana ku yar (wada socodka). Si kale, waxaa aad u badan in qofka Soomaligaa (keli ahaan) guul weyn gaari karo, laakin (wadajir) ahaan ay ku yartahay, amase danta gaarka ah iney ku najixi karaan, laakiin danta guud, ay ku yartahay iney ku najaxaan. 

Anigu waxaan is leeyahay, sifooyinka kasoo horjeeda (dan guud) iney Soomaalidu ku najaxaan, maaha, sifooyin asal ah, ama qoto dheer, laakiin waa sifooyin, markii asbaabti burin lahayd la waayo, soo kacaya, oo Soomaalida maskaxda ka qabsanaya, laakiin haddeey helaan dadka Soomaaliyeed, saan is leeyahay, asbaabihii yarayn lahaa ama burin lahaa sifooyinkaan xun, caymey yeelan lahaayeen.  

Hadaba sifooyinka ugu dhib badan ee maanta Ummadda Soomaaliyeed la kici kari la'dahay, wexey iigu muuqdaan, iney ka mid yihiin, kuwa soo socda, waxaana ay ka dhalanayaan sababo isu tegey oo ay ka mid tahay, badawnimo, aqoon yari, daacad yari, la socod la'aan adduun, Qab & Qabyaalad, iyo sababa kale, balse aan wax ka tilmaamo mabaadi'da ummadi ku dhisanto oon garab marsannahay: 

1. Wax wadaag (Si loo wada badbaado,dal & dadna u caynto)

Waxaa muhiima dadka ay ka go'antahay iney qaran noqdaan iney kuwada qanacsan yihiin, iney wax wadaagaan, wada noolaadaan, wax wada helaan haba u kala badnaato. Dadku haddaaney ku qanacsanayn iney cadkan hilibka wadaagaan, mid kastaana qayb ku leeyahay, ayna tahay qaybtiisa ku habboon inuu helo, oo mid walbaa ku fekerayo keligiis inuu (liqo) dhib weyn ayaa abuur maya, mid walbaana midka kale ayuu ka ciidaynayaa, dabadeedna weligood wax islama keenayaan, iyana waa khasaarayaan, dal iyo dadna waa baaba'ayaa. Arrinkasu waa dhib inna haysta, waana mabda'a Soomaalida maanta ka maqan, Madax iyo wadaad, iyo urur, iyo xisbi, iyo beel, mid kastaa wuxuu rabaa (keligiis inuu hoobsado, kan kalena daaqadda ka tuuro waxbana aanu u hanbayn). Waxaa naga maqan : Mabda'aan adduunku ku dhisan yahay, oo ah, (wax wadaagga) iyo in dalku na qaado, khayrka yaallaana naga badan yahay, hawlaha aan dalka ka qabsan karnaana badan yihiin, nolosha iyo camalka aan ka qabsan karnaana aad u badan yahay, intaasuba xisaabta (waayadan nooguma jirto). Haddaan taariikhda yar dib ugu noqono intii hadda dhibkaanu jirey tusaalayaashan aan eegno:

1. Dawladdii Gen. Maxamed Siyaad markii la ridey, Isla markiiba Cali Mahdi Maxamed iyo kooxdi (Manifesto) ayaa madaxweyne qaatay. Iyadoon laysaga iman, qoladii dagaalka kusoo jirteyna aan lagala arrinsan. Waxaa dhici karta Cali Mahdi inuu is lahaa fursada ka faaiidayso. Laakiin maxaa dhacay? Waxaa dhacay wixii la ogaa, Gen. Caydiid inuu dawladii Cali mahdi oo hotel Makka Al Mukarramah ku jira, BM ku hurgufo, ilaa firxadkoodi Jeddah iyo Nairobi iyo Dubai u kala qaxay. Dagaalkii loo baxshay (4ta bilood) ee Muqdisha (dad iyo duunyo) dukun daakun ka dhigay ayaa ka dhashay. Cali & Caydiidna ma garan, wixii dhacay dhecee,  side wax u caynsannaa, oo wax ku wadaagi karnaa. Cali wuxuu fariistay Madaxweynaan ahay, Caydiidna wuxuu fariistay: Gaw ma leh intuu madaxweyne sheeganayo, horta bannaanka ha yimaado!! Wexey ila tahay inaan hadda – Taariikh iyo cibraqaadasho – mooyaane, dan badan cidina ka lahayn, wax macnaana aaney Soomali ugu fadhiyin, yaa gar lahaa iyo yaa gar darnaa, waayo, dal iyo dadba ku baaba'e, mana soo noqonayo.
2. Dawladdii Carta markii lasoo doortay: Waxaa ka maqnaa rag qab qablayaasha ka mida, indhohoodoo shana ayaa la dhisay, waxaana lays lahaa mindhaa wax kama qaadi karaan). Maxaa dhacay, in Itoobiya shiriso qab qablayaalkii carta kasoo horjeedey, Dr. Cabdiqasim iyo Dr. Galaydhna ay dhaafi kari waayeen (Hotel Ramadan) iyo (daartii caddayd ee km4). Markii dambana, xitaa Dr. Galaydh oo Itoobiya (Diplomasi) ahaan, geed ku xidhay, waa la casilay, khilaaf ayaana bilawday, ilaa ay hirig qaadi weysey. Soomaalidu iney wax wadaagaan, oo isu tanaasulaan, ayaa ka fiicnayd in qaarkood Itoobiya miciin bidaan, dalka iyo dadka iyo iyaguna isla wada khasaaraan, sidii dhacday. In Soomaalidu dhexdeeda wax wadaagto, waxaa ka sahlanaatey iney amxaaro wax la wadaagto.
   
3. Maxaakimtii Markey dhalatay (iyo Mbgati oo tabardaran):

Waa sax in Embigati bilaayo soo dhisatay, Itoobiya dareewalineysey shirkeeda, qab qablayaal laga buuxshey. Tala Somali aaney ku iman, intaas iyo ka badamba waa sax. In Maxaakimtu nabad iyo wanaag xamar ka dhaliyeen, dadkuna kaga kalsoonaan badnaa Embigati, iyana waa sax. Sidaasoo ay tahay, Waxaan la fududaysan Karin: Embigati nimanka lagu soo dhisay iney Soomaali yihiin, dalka iyo dadka iyo diinta in badan kula wadaagaan, kula yaqaanaan, dhinac kugula haystaan, oo aadan dhamaantood badda ku dari Karin. In badan ayaa dadka cilmiga iyo caqliga u saaxiibka ah arkayeen, in labadaasu wax wadaagaan, ay ka dhib yartahay iney diriraan, oo dad iyo dalba ku halaagsamo, cadawna dalka sii qabsado. 

Laakiin, intii wax dureewalineysey, labada dhinacba, wexey door bidayeen, ayaad moodaa, inuu kan kale meesha ka saaro oo muquuniyo maahane inaan waxba u suurta gelayn!. Col. Cabdillaahi Yusuf wuxuu is yiri: wadaadadan meesha ka saar iyo wexey wataan, keligaana cashada cun. Dhanka kale qola joogteyna wexey is yiraahdeen, Odagan dhibka badan iyo maamulkiisaba halays dhaafiyo. Wadahadaladii khartuum ee xoogaa lays yiri (war amaaba caqli shaqaynayaa oo diinta iyo dadka iyo dalkaba la badbaadinkaraa) wexey ku dhamaadeen (eber) iyo albaabada oo lakala xirto, dagaalna laysu diyaarsho. 

Maxaa laga sugayey Embigati oo awalba xabashi soo dhisatay? Wexey dalka ku soo hogamiyeen ciidamadii Itoobiya, siduu ku faanay Col. Cabdillaahi yusuf! 

Iyadoo aan shaki ku jirin, dembigaas iyo ceebtaas, taariikhda gashay, iney Dawladdii Cabdillaahi yusuf iyo Cali Geedi dhabarka ku qaateen, Hadana waxaan iyadana shaki ku jirin, inaan maxaakimta (raggii) dareewalinaayey, ama isku dhaca ka shaqeynayey ee cawaaqibtiisa aan qiimanayn, iney eedaas qayb ka qaadayaan. Qaadica sharciya ayaa wexey leedahay: Qofka ficilka sabab u noqdaa wuxuu la mid yahay kan sameeyey ama ku kacay. Waxaa kaloo shareecadu ictibaar siisaa, cawaaqibta ka dhalan karta hadalka ama ficilka qofku samaynayo. Sidaas darteed ayaa shareecada na fartay inaan xumaha reebno, na amreysa, haddii aan aragno, xumahaan reebidiisa, in xuma ka weyni ka dhalanayo, xumahaas inaan sidiisa ku deyno, oo dhaafidiisa – sidiisa lagu dhaafo – ayaa sharciga noqoneysa..  

Laakiin dadka aqoonta yar waxaa la weynaada, xumahan deyntiisa, waayo ma arki karaan, mana qiimayn karaan, xumaha ka weyn oo dadka raasikhiinta ahi odorosayaan.  

Haddaan marka si kale u dhigno, yaa dhib yaraa: Embigati iney iska joogto meeleheedi ay joogtey, laguna nabad geliyo, ama lagaba shaqeeyo in tartiib wax loola dhameeyo, ama lagula heshiiyo shuruuda qaarkood, oo markaas iyagaa daciif ahaaye ay diyaar u ahaayeen, iyo in Ciidanka xabashidu ilaa Muqdisha yimaado, Maxaakimtiina la bur buriyo, dadkiina la xasuuqo, kee ayaa dhib yaraa? 

Maanta al xamdulilaahi Ilaahay (Xabashida) ciidankeedi ballaarnaa waa innaga dul qaaday, fadli Ilaahay iyo naxariistiss ayaana nasrigaasu ku yimi. Cid kasta oo sabab ku lahayd bixitaankaas, af iyo addin, naf iyo maalna, wexey Ilaahay dartiis u samaysay, Allaah yaa ajarkeeda siinaya, oo aan ka dayici hayn.  

Laakiin saw ma habboona, in lays weydiiyo, manta meesha aan taaganahay ee aan ku faraxsanahay, sow meeshaan taagnayn maaha Dec. 2006, ama maalintaasba aan ka fiicnayn?  

Ma habboontahay in lays weydiiyo, iyadoo qadarta aynu rumaysanahay: ma waxaa khasab ahayd in dalkeenna xabashi cagta mariso, dadkeenna la xasuuqo, 1 malyan barakoco, bar baartii diintu go'do, magaalooyinku dumaan, dadku baab'aan, dacwadii iyo tacliintii iyo adeegyadii buburaan, dabadeedna 2 sano kadib, aan meeshi shalay aan taagnayn, ama meel kasii hoosaysa aan kusoo noqono? Mise maba habboona in lays weydiiyo arrintaas? Waayo wixii dhintay iyo wixii baaba'ayna qadar ayey ku tageen, xabashina niman baa sabab u ahaa oo dalka ku soo hoggaamiyey, mantana waa laga guulaystey Ilaahay mahadiis, sheekaduna waa xirantahay!

Aniga wexey iila muuqataa sheekadu ineyan halkaas ku xirmi Karin, wixii dhacayna in lays weydiiyaa, shey kastana meeshiisa la saaraa, iney waajib tahay, markaa kadibna loo gudbaa marxaladda kale. Hadalkuna waa ii bilaw! 

4. Dawladda Shariif iyo Muqaawamada:

Ma dhihi karnaa, maanta isla tii shalay ayaa haddana taagan. Shariif Sh. Axmad manta wuxuu taagan yahay – aragtida muqaawamada qaarkeed – ugu yaraan- meeshii ay taagnayd Dawladii Cabdilaahi Yusuf hoggaaminayey. Aragtidooda ay caddeeyeen, waa dawlad lasoo dhoodhoobay, tii hore aan waxba ka duwanayn, mirihii jihaadka lagu dhicisayey, muqaawamadi lagu kala jebiyey, halgankii ummadda lagu marin habaabiyey, in laga hortagaa waajib tahay, hadalna ma jiro, wada fariisadna ma jiro, ilaa ay toobad keenaan, soo noqdaan, dawladda ay sheeganayaan, ka tanaasulaan, wax laysugu imaanayo maleh!! Hagaag. Shariifna wuxuu leeyahay: Dawlad ayaa dhalatay midnima qaran, dadku nabadayn ayey rabaan, qaranimo ayey rabaan, dib u heshiisiin ayey rabaan, kaalaya dadkiina dhinac kasoo raaca, geedi socodka nabadda soo raaca, wixii aad qabtaanna wadahadal aan ku xalli sanno. Iyana waa hagaag. 

Anigu markaan taariikhda dib u milicsado, maawelada iyo madadaaladana aan dhinac iska dhigo, waxaa ii muuqaneysaa: Mawqifkii 1991kii Cali Mahdi iyo Caydiid, laakiin kaga duwan midabyada qaar. Midabka diinta waa kaga duwan yahay oo hadda muranku ka taagan yahay, midabka raga is hayana waa kaga duwan yahay, oo hadda labada dhinacba aayado iyo axaadiis ayaa la daliishanayaa, waana horumar fiican! Wexey iskaga mid ka yihiin, si aan qalad la iiga fahmin, xagga tacaamulka iyo dabeecadda. Waana meeshaan ka hadlaayo. General Caydiid 1991, markuu madaafiicda ku garaacay Hotel Makka, ee dawladdii cali mahdi kala fiijiyey, wuxuu saxaafadda ku lahaa: Wax dawlad la yiraahdaa ma jirto, waana kala cayriney!

Maantana qolada kasoo horjeedda dawladda shariifku hoggaaminayo wexey leeyihiin: Wax dawlad la yirahdaa ma jiraan, Xabbad ayaana noo dhexeysa ilaa ay kala yaacaan, markaas kadib ayaan la hadli karnaa! 

Generaalku 1991 wuxuu lahaa: dadkii soo dagaalamay ayaa xaq u leh xukunka. Qoladan hadda is hayana wexey leeyihiin: aaway waxaan naf iyo maal soo hurnay? Waxbaana ka jira arrinkaan. 

Laakiin meesha dhibku ka jiraa waxa weeye: Ma dhici kartaa in iyadoon madaafiic laysla dhicin, dadkana la qixin, dad iyo duunyana wixii haray aan la dabar goyn, in wax la wadaago? Miyaaney suurta gal ahayn: in qola walbaa wax ka tanaasusho, waxna hesho, meel dhexana laysugu yimaado, diinta iyo dadkiyo duunyaduna noo badbaado, iyaguna badbaadaan, oo aaney eber bixin sidii kuwii shalay eber u bexeen? 
            

Run ma la isu sheegi karaa?   Q-| 2aad | 3aad

Faafin: SomaliTalk.com | March 20, 2009