SOMALITALK.COM Dahabshiil
w w w . S o m a l i T a l k . c o m
SOMALITALK.COM | DAAHIR (BAASTO)

TAXANAHA TAARIIKHEED EE OGAADEENIYA

Wq. Daahir Maxamed Cali (Baasto) | ONLFSA@hotmail.com
Koonfur AFrica  | March 20, 2003 

Q.1aad | Q.2aad | Q.3aad | Q.4aad | Q.5aad |  Q.6aad | Q.7aad | Q.8aad | Q.9aad |

Qaybtii 4aad

AASAASKII JABHADDA WADDANIGA XOREYNTA OGADENIYA (ONLF)

Kaddib markii uu hoos u dhacay muuqaalkii siyaasadeed iyo dhaqankii halganeed ee Jabhaddii Xoreynta Soomaali galbeed (WSLF), ayaa waxaa milkiilaha qaddiyadda oo ah shacabkayaga dulman usoo baxay muuqaal hor leh oo ah in la badbaadiyo halganka oo foodda la galay waji cusub oo khatartiisa leh, kaasoo ahaa in ay xukuumaddii Maxamed Siyaad Barre oo ahayd tii jahawareerka galisay halganka billowday in ay heshiisyo ka dhan ah qaddiyadda la gasho Mangistu Haile Mariam, waxaana dareen laga simanyahay noqotay u howl galidda isbaddal lagu beegsado waxa la doonayo. Iyadoo taas laga duulayo ayaa la aasaasay Jabhadda waddaniga xoreynta Ogaadeeniya (ONLF) 15th August sannadkii 1984kii oo markiiba u howl gashay in ay buuxiso kaalinta hoggaamineed ee shacabka. 

MA OGAADEENIYADII BAY LA DHALIWAYDAY?
Qormadii Xagar Yare.. Faallo

Jabhadda oo muddo ku dhow lix sano dalka dibaddiisa ka wadday halgan siyaasadeed oo ay adduunweynaha kaga dhaadhicineyso qaddiyadda Ogaadeeniya iyo heerarkii ay soo martay waxay gudaha Ogaadeeniya gashay sannadkii 1990kii kaddib markii ay soo bexeen ifafaalayow muujinaya in ay burbureyso dowladda mangistu, waxayna shirkii ku meel gaadhka ahaa ee ugu horreeyey ee ay ku yeelatay gudaha dalka ku go’aansatay in ay ka qayb gasho shirkii loogu magac daray shirweynaha nabadda iyo dimoqraadiyadda ee lagu qabtay magaalada addis ababa bishii July ee sannadkii 1991kii laguna dhisay dowladdii ku meel gaadhka ahayd ee baddashay maamulkii mangistu. Intaas kaddib waxaa bishii January ee sannadkii 1992kii magaalada Garbo ee gobolka Nogob lagu qabtay shirwenihii koobaad ee jabhadda waddaniga xoreynta ogaadeeniya, waxaana lagu dhisay gole dhexe oo ka kooban 45 xubnood oo uu xoghaye guud u yahay Sh.Ibraahim Cabdalla Muxamed, waxayna ka qaybgalayaasha shirkaas dhiirri galiyeen in laga qayb qaato dimoqraadiyadda ay itoobiya ku baaqday inta ay daacad ka tahay.

Shirweynaha addis ababa waxaa lagu sixiixay axdi qarameed ay ku qanceen qodobadii ku qorraa ka qaybgalayaasha shirka yididiilo weynna galiyey ummadihii kusoo jirey halganka hubeysan ee muddada dheer soo jiitamayey. EPRDF oo ahayd ururkii ugu awood roonaa ururradii dowladda ku meelgaadhka ah ku dhisay addis ababa lana doonayey in ay la timaaddo aragti siyaasadeed iyo mid maamul oo ay ka muuqato dabacsanaan iyo niyad wanaag ay ku qanci karaan dadyowgii ku hoos jiray maamulkii itoobiya ayaa u leexatay danaheeda gaarka ah, waxayna muddo yar kaddib lasoo baxday waji iyo dhaqan ka baddalan wixii laysla ogaa ee meesha la wada dhigtay, ugu horreyntiina waxa ay wax kama jiraan ka dhigtay Axdigii addis ababa:

1- Waxay hor istaagtay hay’adihii samafalka caalamiga ahaa ee doonayey in ay wax u qabtaan dadyowgii ay baabi’iyeen maamulladii hore ee dalka soo xukumi jiray.

2- Waxay boob ku billaabeen hantidii ay laheyd dowladda ee taallay xafiisyadii maamulka, iyagoo u raray xagga deegaankooda sida Cagafcagafyadii, Matoorradii biyaha, gaadiidkii wasaaradaha iyo wakaaladaha iyo qalabkii xafiisyada ee maamulka dowladda.

3- Waxay gobollada dadkoodu dagganyihiin u leexiyeen mashaariicdii horumarineed iyo dib u dhis ee loogu tala galay dadyowgii uu sida gaarka ah dhibku ugasoo gaadhay maamulladii isdaba joogga ahaa ee uu mingistu ugu danbeeyey, mashaariicdaasoo ay ku deeqeen waddamo badan oo daneynayey isbaddalka ka dhacay itoobiya.

4- Waxay billaabeen in ay dadka suuqa ku toogtaan maxkamad la’aan iyagoo sabab ka dhiganaya waxyaabo aan sharciga waafaqsaneyn.

Arrimahaas aan soo sheegnay iyo kuwo kale oo badan oo ay EPRDF ku tallaabsatay waxa ay nuxurka ka qaadeen axdigii lagu dhisay dowladdii kala guurka ahayd ee mellas zenawi madaxda ka ahaa, waxaana si degdeg ah isu baddalay dareenkii shucuubta ee ku aaddanaa axdi qarameedkaas.

Jabahadda Waddaniga Xoreynta Ogaadeeniya (ONLF) oo muujineysa dulqaad siyaasadeed waxay indhaha ka laabatay dhammaan xadgudubyadaas aan soo sheegnay si ay u hanato dareenka shacabkeeda oo qaar badan oo ka mid ah dhagaha looga buuxiyey waxyaabo runta ka fog, arrintaasuna waxay kalliftay in ay jabhaddu xaqiijiso laba qodob oo muhiim ah iyadoo waliba hor istaagyo badan kala kulmeysay dhinaca hogganka sare ee TPLF, waxayna labadaas qodob kala ahaayeen: waa kan horee waxay ku guuleysteen hirgalintii iyo meel marintii ololihii doorashada. Iyo qodobka labaad oo ahaa dhismihii baarlamaannada heer qoomiyadeed iyo heer deegaan. EPRDF oo u arkeysay ku guuleysashada ONLF ee labadaas qodob ee aan soo sheegnay in ay tahay arrin ka hor imaaneysa maslaxadeeda gaarka ah waxay intii awooddeeda ah ku dadaashay in ay minjo xaabiso maamulkii baarlamaanka qoomiyadda soomaalida ee ay jabhaddu hoggaamineysay, arrintaasuna waxay saldhig u noqotay is faham la’aan dhex marta maamulkii qowmiyadda iyo golahii wakiillada dowladda dhexe ee ay awooddiisa hayeen Melles iyo kooxdiisa.

Akhri qaybta 5aad..............

Q.1aad | Q.2aad | Q.3aad | Q.4aad | Q.5aad |  Q.6aad | Q.7aad | Q.8aad | Q.9aad |

Diyaariye: Daahir Maxamed Cali (Baasto)
ONLFSA@hotmail.com

Faafin: SomaliTalk.com | 2003

Kulaabo bogga www.SomaliTalk.com © www.SomaliTalk.com

La soo xiriir:

 

YAA UMAQAN TAARIIKHDA SoomaaliDA

MA OGAADEENIYADII BAY LA DHALIWAYDAY?
Qaybtii 2aad: Xagar Yare.. Faallo

Mayee Ogaadeenyadii Bay ku Darartay
Jawaab qoraalkii Xagar Yare .... WQ. Axmed Yaasiin 

Ogadenia Mise Somali Galbeed; 
Fashikii Ethiopia!??..... WQ.Cabdi Warsame

WAA MAXEY UJEEDADA UU (XAGAR YARE) KA LEEYAH
wq. maxamed Cabdi

Itoobiya: Qaansada maslaxadeena & Cawodgeenaba!  
wq.C/raxman Ceynte

XAFLAD LAGU XUSAYEY 18 GUURADII AASAASKII ONLF   

TAARIIKH KOOBAN SOOMAALIYA

Taariikh Kooban: Geeska Afrika

1,500 BC Fircoonkii laoranjirey  Seankhane Menthuhoteps IV ee Thebes ayaa sahan safar badeed usoodiray xeebaha Soomaaliya, kuwaas oo loo aqoonjirey dhulkii uduga "The Land of Punt."

7-900 AD Carab  iyo Beershiyaan [Persians] ayaa xiriir layeeshay jaaliyaadihii kunoolaa xeebaha Saylac, Muqdisho, Marka iyo Baraawe.

1528-35 AD Ahmed "Gurey" ayaa dagaal lagalay Abyssinians isagoo siweyn isaga difaacay ilaa ay usoo hiiliyeen ciidan hubaysan oo Bortuqiis ah [Portugese musketeers].

1889 Kadib markii ay heshiis  galeen Suldaano iyo Ingiriiska  ayuu Woqooyiga Soomaaliya ka dhaqangeliyey Somaliland.

1894 ayaa heshiiska loo yaqaab saddex-geesoole "Tripartite Accord" waxaa wada garey Ingiriiska [Great Britain], Talyaaniga [Italy], iyo Itoobiya [Ethiopia], kaas oo kusaabsanaa dhulka Soomaaliya. Talyaaniga waxaa lasiiyey dhulka soo eegaya badweynta Hindiya oo waagii dambe loo bixiyey Italian Somaliland. Heshiiskaasu wuxuu aqoonsaday in Mililikh [Menelik] uu qaato dhulka galbeed ee Soomaaliya ee loo yaqaan Ogaden.

1899 Maxamad Cadulle xasan ayaa la dagaalamay wadaamada Ingiriiska [British], Talyaaniga iyo  Ethiopia.

May 5, 1936 Talyaaniga ayaa qabsaday magaalada Addis Ababa, kaddib markii halkaas uu ka cararay Xayle Selasi. Waxaana markaas Talyaanigu gumaysatey Itoobiya intii u dhaxaysay 1936-1941.

1940 Talyaaniga ayaa qabsaday dhulkii ingiriisku qaatay ee Somaliland, qabsashadaasi muddo badan masii jirin.

1947 Waxaa la asaasay xisbigii dhallinyatada Soomaaliyeed ee SYL [Somali Youth League], oo ahaa xisbigii siyaasiga ahaa ee ugu horreeyey Soomaalida cusub.

1950 Qaramada Midoobey [UN] ayaa dhulkii talyaanigu haystey ogolaatay xorimo gaarsiin oo uu talyaanigu sii hayo.

1955 Ingiriiska ayaa gobolka loyaqaan Reserved Area (Ogaadeenya) iyo Hawd kuwareejisey Itoobiya.

1960 bishii  June 26keedii ayaa Somaliland kaxorowdey xukunkii Ingiriiska. bishii   July 1deedii isla sanadkaas ayaa Soomaaliya intii uu Talyaanigu siihayey xorowdey oo ay labadaas qaybood midoobeen.

Somalia-Ethiopia-Kenya 
1960: Kahor xoriyadii Soomaaliya, July 1960, Fransiiska iyo Talyaanigu oo ahaa kukii siihayey dhulka Soomaaliya waxa ay ku guul-daraysteen in ay xad sugan oo Soomaaliya leedahay suntaan

1 Jul 1960 - 10 Jun 1967
 Aadan Cabdullah Cusmaan
ayaa noqday madaxweynihii u horeeyey ee Soomaalida xorta ah

7/1960: Rabshado kadhacay xadka Soomaaliya iyo Itoobiya ayaa labada dhinacba adkeeyeen ammaanka. Soomaaliya waxa ay dhiirigelisey NFD xoriyad gaarsiinteeda, Ingiriiskana xiriirkii ayey u goysey kadib markii Ingiriisku go'aansaday in uu NFD kudaro Kenya. Madaxdii Afrikaankuna Soomaaliya gacankuma siin Qadiyada NFD. 13beri kadib markii Kenya Xoriyada qaadatay, December 1963, waxa ay NFD kusoo rogtey xaalad degdega.

1/1964: Waxaa dagaal ka dhexqarxay Soomaaliya iyo Itoobiya, dagaal la xiriira dhulka Soomaaliyeed ee Itoobiya gumeysato .

4/1/1964: Waxaa hirgalay xabadjoojin dhexmartay Soomaaliya iyo Itoobiya

10/15/1959: Waxaa la diley Cabdirashiid cali Sharmaarke, oo ahaa Madaxweynihii Soomaaliya, oo safar kumaraya Gobolada dalka.

21 Oct 1969: Waxaa wadanka inqilaab ku qabsaday ciidan militari oo uu hogaaminayey Maxamed Siyaad Barre. 1/1977: Waxaa kor u kacay xiisada dhulka ee Soomaaliya iyo Itoobiya.

July 23 1977: ciidanka Soomaaliya ayaa galay dhulka Soomaaliyeed ee gobolka Ogaden. Ethiopia waxa ay taageero militari ka heshay dalalka USSR, Cuba iyo Libya. Dagaal khasaare badan geysey ayaa dhexmaray Somali iyo Itoobiya. November 1977 Soomaalidu waxa ay eryeen ruuskii ku sugnaa cariga Soomaaliya. Waxana ay Soomaaliya markaas mucaaniwo weydiisatey USA iyo UK. USA waxa ay ogolaadeen oo qura taageerida aadaminimo, halka UK ay Soomaaliya siisay mucaawino aadamino iyo hub intaba. OAU ayaa isku deyey in ay wadahal soo qabanqaabiyaan laakiin waftigii Soomaaliya ayaa kabaxay wadahadalkii. Itoobiya waxa ay bilowdey habkii lamagbaxay "scorched earth" oo afsoomaali ahaan u dhiganta "u cadayn dhulka sidii laf hilibka laga xaquuqay" kan oo ahaa in lasumeeyo biyaha, la laayo xoolaha, dhulka ladeganyahay lagabarakiciyo, taas oo dhanka ahayd  (SALF). Taageero ay Itoobiya ka heshay Ruuska awgeed waxa ay dib u qababsatay  Somali galbeed (ogaden) markey taariikhu ahayd March 15 1978. Reference: Somalia History

Wararkii 2004: BOOSAASO | HARGEYSA | MUQDISHO | NAIROBI | QURBAHA | XORIYO