MAXAA SABABAY DHIBAATADA SOOMAALIYA

MAXAA SABABAY DHIBAATADA SOOMAALIYA

WQ cali maxamed diini ( calidhuux) Nairobi Kenya.

Dadka somaalidu waa hal qoys dhamaantood haldiin haysta hal af kuhadla hal meel daga oo ( qaaruumo kale udhaxayn) laga bilaabo cirifka koofureed ilaa jabuuti ilaa garisa. Dadka somaalidu waayihii hore waxay ahaayeen dad xoolo dhaqato ah oo aan magaalooyinka kubadnayn. Laakin wixii kadambeeyay 1900 soomaalidu siweyn ayay ugalen magaalooyinka, waxaana abuurmay dhaqdhaqaaq gobonimodoon ah taas oo sababtay dagaal kharaar oo lalagalay gumaystayaashii Italy iyo Uk. Laga soobilaabo kacdoonkii sayid maxamed cabdulle xasan waxay dagaal kharaar lagaleen gumaystayaasha dalka joogay ilaa markii dambe xoriyada laga qaatay

1960kii.
DHAGARTII GUMAYSTAHA

gumaystayaashii soomaali gumaystay labadii uugu waaweynaa ee Italy iyo Uk waxay ahaayeen kuwii sababay in soomaalida lakala qaybiyo. Talyaaniga oo ah wadanka intabadan soomaaliya gumaystay soomaalida dhagar badan ayuu kusameeyay, dagaallo badan ayuu ka abuuray qabaa’ilka soomaaliyeed dhexdooda, xuduudo ayuu usameeyay. Dagaalkii labaad ee aduunka markii Talyaaniga laga adkaaday soomaaliya oo dhanna ay gacanta ugashay ingiriska. Ingiriisku waxa uu soo diyaariyay qaraar sheegayay in soomaali oo dhan lamideeyo ingiriisna xornimo gaarsiiyo, laakiin talyaaniga kaadiriin ayuu kasamystay soomaaliya wuxuuna kadhaadhiciyay in Talyaani dib loogu celiyo soomaaliya xornimana uu gaarsiiyo qaramada midoobayna ay saas kacodsadaan. Wayna dhacday aakhirkii taas oo sababtay in Ingiriisku si toos ah xabashida ugu wareejiyo dhulka soomaali galbeed.

DAGAALADII KADHICIJARAY SOOMAALIDA DHEDOODA.

Inkastoo aan korkusoo xusnay in soomaalidu ay yihiin hal qoys, hadana soomaalidu waligood maheshiin waxayna isdagaali jireen qabiil-qabiil wxaana dhici jiray dagaallo lagu hoobto. Tusaale ahaan gobolka mudug ee kuyaalla bartamaha soomaaliya wxaa kadhacay dagaallo aad ufarabadan kuwaas oo dhexmaray qabaa’il soomaaliyeed oo halkaas daga. Waxaana dagaaldaas kamid ahaa,

1:GOLOL BUUXSHE

2: DIILLIN BALO

3: GABAL QARIYE

4: HOOBAAQ

5: INA-DIINLLE IYO kuwo kale oo aad ufarabadan. Aabbahay oo xilligaa nin dhalin yaro ah ayaan waydiiyay waxa laga wado magaca diillin balo wuxuuna iigu jawaabay. “ diillin balo waxa uu ahaa dagaal aad ukharaar oo lagu dagaalamayay warmo, tooreeyo, seeffo iyo waliba qoryo uu talyaanigu siiyay beel kamid beelha dagaalmayay, dagaalkaas waxa uu ahaa dagaal saf balaaran ah oo laisga horyimid labo saf oo midkastaa ahaa lane dheer ama diiillin waxaana halkaas kadhacay khasaare lixaad leh. Dagaaladaasi kuma koobnayn mudug oo kali ah ee waxay kadhicijireen meelkas oo soomaali dagto waliba qaar ayaa waxay dhceen intii soomaaliya xornimada haysatay gaar ahaan xilligii dawladihii rayidka ahaa.

SOOTAAN XABAALNAY QABIILKA

Markii soomaaliya xornimada qaadatay dawladihii ladhisay waxay kudhisnaayeen qaab qabiil oo daahsoon ma ahayn sida maanta midka xishood darrada ah. Tusaale ahaan madaxweynaha wadanka waxa uu ahaa Hawiye, Ra’iisul wasaaruhu daarood . arin layaab leh hogaamiyihii gobolada waqooyi waxaa laga dhigay wasiir, miyuusan mudnayn in waqooyiga ra’iisul wasaare lasiiyo ama madaxweyne maadaama aysan markii hore kamid ahayn koofurta oo ayagu isku koobay maamulkii wadanka. Laakiin taas oo dhan waxaa laqay markii dambe Taliskii millatariga ahaa ee uu madaxda u ahaa GEN maxamed siyaad barre waxa uu baabi’iyay maamulkii kudhisnaa tastuurkii qabiilka. Wxaana uu daaqda kasaaray wax u eg qabiil, waa lawaayay qabiil qabiil kale dagaal lagala markii dambana waxaa qabillkii lagu aasay dagmo kanid Muqdisho.

GOORMUU DIB USOO DHASHAY QABIILKU

Qabiilku waligii madhiman xabaaliduna waxay ahayd maqaarsaar been ah, maxaa yeelay majirin tastuur ama sharci u dagsan wadanka oo siyaasadiisa lagu maamulo amarkuna waxa uu ahaa amar millatari oo waliba hal nin kasoo baxayay soomaaliyana laguma maamuli karo hal nin amarkiis ee waxay ubaahantay sharci uyo cadaalad.

GABANGABO.

Ummada soomaaliyeed meel kasta oo ay joogaan waxaa kudhacay virus-kaan khatarta ah sababna unoqday in qarankii soomaaliyeed uu gacanta ugalo cadawga Ethiopia oo maanta xasuuq kuhaya soomaali oo dhan. Sheeko ayaan kumaqlay markii soomaaliya xornimada qaadatay 1960kii calanka buluuga ahna laga taagay Villa soomaaliya ee heesta loogu qaaday, { soomaalaay kulligaa kulmiyaa lasuree kadabaa dhaha’ee}

Arintaas ayaa waxaa maqlay boqorkii itoobiya xayle selase markaas ayuu mid kamid lataliyayashiisi kuyiri “waryaa ma maqashay in nimankii soomaali maryooley ahayd ay dawladnimo heleen ayna yeesheen calan aykumidaysanyihiin, markaas ayuu uugu jawaabay oo maxaad uugu diidaysaa hadii ilaahay siiyay, xayle selase ayaa kujawaabay sikasta calan ha uyeesheen aakhirka ayagaa kuukeenaya ayagoo gacmohooda kusida.

Hadaba maanta in taangiyada itoobiya ay Muqdisho kasameeyaan waxay doonaan wax lagu sheegay safaarada itoobiyana laga furo gurigii madaxweyne kuxigeenkii soomaaliya ismaaciil cali abokor waxa nagaarsiiyay waan ognahay waa qabiil,. Sidaas daraadeed waxaa ummada soomaaliyeed lagud boon inay qabiilka ilaawaan ayna kashaqeeyaan sidii ay isaga dulqaadi lahaayeen cadawga.

WQ cali maxamed diini ( calidhuux) Nairobi Kenya.

calidhuux20@hotmail.com