Jawaab ku socoto Abuu Xaazim

Zahra Abdi Hersi -Holland
umubakar@hotmail.com

Walaalka isku dayay in uu raddiyo ama uu ka soo horbaxo,maqaalkii aan uga hadlay diyada kuna caddeeyay arrinkaasi in aysan jirin hal aayad oo hadalka Allah ka mid ah ama xadiis saxiix ah oo ka sugnaaday nebiga sallalaahu calayhi wasallama oo sheegaysa in diyada naagta ay 50 tahay ninkuna uu 100 yahay,waana arrin lagu farxo dadaalka uu Abuu Xaazim sameeyay iskuna dayay in uu wax ka ogaado arrintaasi, isagoo arrinkaasi jawaab lagu qanci karo uga raadiyay dhinaca  fuqahada, halkii laga rabay in uu uga raadiyo kitaabka iyo sunnaha rasuulka sallallaahu calayhi wasallama, waxaanse ku dhiiraggelinaya sidii asluubta lahayd ee uu ra’yigiisa u soo bandhigay, haddana waxaa lagama maarmaan ah in wax laga yiraahdo khaladaadka maqaalkiisa ku jiray si uu uga faa’idaysto annaguna uga faa’idaysano,Rabbina naga dhigo kuwa khayrka sheegaya oo haddana asiibaya,macnaha toosinaya.

Xadiis saxiix ah ayaa sheegaya in nebi Muxammad sallallaahu calayhi wasallama uu yiri: xaakinku haddii uu xukmiyo ee uu dadaalo,isla markaana uu asiibo wuxuu helaya labo ajar, haddii uu xukmiyana ee uu dadaalo,dabadeedna uu gafo wuxuu leeyahay hal ajar, xadiiskan waxaa soo weriyeen Bukhari,Muslim,Abii Daawuud,Tirmidi,Ibnu Maaja iyo Nasaa’i waxaana saxiixiyeen culumo badan oo ay ka mid yihiin:Ibnu Taymiya,Albani,Showkaani iyo culumo kaloo badan,labada sheekh saxiixooduna waxaa ku xusan in nebiga sallallaahu calayhi wasallama uu yiri:Rabbi qofkii khayr la doono diinta ayuu fahamsiya,Allaha naga dhigo kuwa diinta u fahma sida ay tahay.

Abuu Xaazim wuxuu arrinka diyada oo lagu kala saarayo ninka iyo naagta u soo daliilsaday hadallo loo nisbeeyay Cumar iyo Cusmaan Allaha ka raalli noqdee,labadaas saxaabina waxaa loo saaray Athar sheegaya in ninka iyo naagta aysan u wada sinnayn xagga diyada,Atharna sida aanu ognahay ma ahan qur’aan mana ahan xadiis, haddana waxaaba jira oo sharci ah in Atharada qudhoodu loo baahan yahay in la baaro loona baaro sida loo baarayo axaadiista nebiga sallallaahu calayhi wasallama,iyadoo Atharka laga baarayo in uu saxiix yahay iyo in uu daciif yahay,maxaa yeelay Atharadu waxay noqon karaan saxiix waxayna noqon karaan daciif,Ibnu Xajar wuxuu kitaabkiisa Talkhiis Al-Xabiir uu ku sheegay in Atharka Cusmaan aanan helin Atharka Cumarna aanan arag sidoo kalena Atharka Ibnu Cabbaas,sidaas daradeed buu Ibnu Xajar u daciifiyay Atharka Cumar iyo Cusmaan iyo Ibnu Cabbaas oo uu walaalkeen Abuu Xaazim daliil ka dhigtay Atharka Cumar iyo Cusmaan,waxaa kaloo jira Athar kale oo laga soo weriyay Cumar iyo Cali Allaha ka raalli noqdee oo sheegaya in diyada naagta ay tahay barka diyada ninka wuxuuna Bayhaqi Atharkaasi uu ku sheegay in uu kala go’ ku jiro.

Sideedaba ka hadalka diyada oo naagtana in bar la siinayo ninkuna uu hal qaadanayo waxay soo bilaabatay qarnigii 4aad ee hijrada,aayadda 92aadna ee suuradda Annisaa’ sheegi mayso oo kalama saarayso diyada ninka iyo naagta,kaasaana noogu filan,mana jiro xadiis saxiix ah sidii aan horay u soo sheegnay oo kala saaraysa diyada ninka iyo naagta,xadiiska sheegayo: diyada naagta waa barka diyada ninka,wuxuu sheekh Albani kitaabkiisa Irwa’ Al-Ghaliil uu ku sheegay in uu daciif yahay,Bayhaqi qudhiisana wuxuu sheegay in sanadka xadiiska aanu sugnayn,sidaasoo kale buu u jiraa axaadiis fara badan oo wada daciif ah iyo Atharo badan oo daciif ah oo ninka iyo naagta kala saaraysa xagga diyada lana soo daliilsan karin.

Kutubada uu soo qaatay walaalkeen Abuu Xaazim sida Musannafka Ibnu Abii Shayba iyo sunan Al-Kubra ee uu qoray Bayhaqi iyo Musannafka Cabdirizaaq iyo kutubada Al-Mughni ee uu qoray Ibnu Qudaama iyo kutubada qaarkood ee ay qoreen Ibnu Mundir iyo Ibnu Cabdil Barri iyo kitaabka fiqhusunna ee uu qoray Sayid Saabiq waxaa ku jira Atharo iyo axaadiis badan oo wada daciif ah oo aan la soo daliilsan karin,axaadiis badan iyo Atharo badan oo ay soo qaateen Ibnul Mundir iyo Ibnu Cabdil Barri baa la daciifiyay,kitaabka fiqhisunnana ee uu qoray Sayid Saabiq waxaa lagu raddiyay oo lagu naqdiyay kitaab qayim ah ee uu qoray sheekh caanka ah ee Albani uguna magacdaray Tamaamul Minnah,waxaana loo baahan yahay in qofka daaciga ah oo arrin diin ah ka hadlayo in uu marka hore iska soo hubiyo waxa uu soo bandhigayo iyo meesha uu wax ka soo qaadanaayo, xadiiskana uu iska soo hubiyo inta uusan soo bandhigin in uu saxiix yahay iyo in uu daciif yahay,sidaasoo kalena uu ku sameeyo Atharada,xataa qofku markuu aayad soo qaadanayo waa in uu kala og yahay Naasikh iyo Mansuukh,maxaa yeelay wuxuu daliilsan karaa aayad mansuukh ah.

Lama  oran karo fuqahadu waxay isku raaceen in diyada naagta ay bar tahay halka uu ninku yahay hal,maxaa yeelay waxaa kaloo jira fuqahaa’ kale iyo mufasiriin kale oo iyaguna aaminsan in diyada ninka iyo naagta ay isku mid yihiin,waxaana fuqahadaasi ka mid ah:Ibnu Culayyata iyo Abuubakar Al-Asammu,culumada casrigana waxaa ka hadlay arrinka diyada ninka iyo naagta,sheekhii Al-Az-har ee Muxamuud Shaltuut wuxuuna kitaabkiisa:Al-Islaamu caqiidatun washariica,qayb ka mid ahi cinwaan uga dhigay:diyada ninka iyo naagta waa isku mid,waxaa kaloo ka hadlay arrinkaasi sheekh Muxammad Rashiid Rida kuna soo qaatay tafsiirkiisa Al-Mannaar iyo sheekh Muxamuud Abuu Zahra oo kitaabkiisa Al-Jariima wal Cuquuba fil Shariica Al-islaamiya uu ku soo qaatay arrinkaas iyada ah iyo sheekh Muxammad Al-Ghazaali oo arrinkaasi kaga hadlay  labadiisa kitaab ee kala ah:asunna bayna ahul fiqhi wa ahlu xadiis iyo turaathuna baynalcaql washarc,dhammaantoodna waxay sugeen in diyada ninka iyo naagta ay isku mid yihiin.

Shirkii lagu qabtayna dalka Qadar 22kii bishii Desember sannadkii 2004 waxaa looga hadlayay arrinka diyada ninka iyo naagta waxaana ka soo qaybgaleen culumo iyo shuyuukh badan,waxaana halkaasi ka dhex muuqday sheekha caanka ah ee Yuusuf Al-Qardawi wuxuuna xusay sheekhu in aysan jirin qur’aan iyo sunne midna oo sheegaysa in diyada naagta ay tahay bar halka uu ninku yahay hal,waana isku mid buu sheekh Al-Qardawi caddeeyay diyada ninka iyo naagta,mana jiro buu yiri wax farqi ah ee u dhexeeya arrinkaasi.

A’imada afarta ah ee Shaafici,Maaliki,Xanbali iyo Axmed dhammaantood Allaha u naxariiste waxay sheegeen in qowlkoodu la tuurayo haddii la arko qowlka rasuulka sallallaahu calayhi wasallama,Abuu Xaniifa wuxuu yiri:hadduu xadiisku sax yahay waa mad-habkayga,Maalikna wuxuu yiri:waxaan ahay bashar gefayo haddana saxayo,ra’yigayga fiiriya,wixii ka waafaqo kitaabka iyo sunnaha qaata,wixii aan ka waafiqina meesha ugu taga,Shaaficina wuxuu yiri:haddii aad ku aragtaan kitaabkayga wax khilaafaya sunnaha rasuulka sallallaahu calayhi wasallama,dhaha wixii sunnaha ah wixii aan sheegayna ka taga, Axmedna wuxuu yiri:ha igu dayanina,hana ku dayanina Maalikna,Shaafici,Awzaaci iyo Thawri,ka qaado meesha ay ka qaateen,kaasoo kitaabka iyo sunnaha.  

Zahra Abdi Hersi -Holland
umubakar@hotmail.com

Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan

:::Abuu Ciisa iyo Umu Bakar alle u noqda!!! | C/raxmaan
:::Abu Ciisow,Allaha xaqa ku tuso. | umubaka
:::Umubakar waxay fakarka kalamid tahay Condoleessa Rice | Abucisa
:::Jawaab: Umubakar oo ka hadashay magta dumarka | Abuuxaazim

Faafin: SomaliTalk.com | Oct 26, 2007