Daabaco Boggan | Print Kenya ma Badda Soomaaliyeed ayey Shidaal Ka Qodaneysaa? Dawladda Kenya ayaa dardar gelisey baaritanka batroolka ay ka wado xeebta, waxaana soo baxay warar tibaaxaya... Akhri.. Shirkadda Range oo Sheegtay in Saddexdii bilood ee lasoo dhaafay ay Garoonka Diyaaradaha ee Garoowe siisay US$313,000 lacagtas oo aad uga badan tii ay DGPL sheegtay in shirkadu bixisay.. Akhri... Itoobiyaan baaraya laba nin oo Soomaali. Muqdisho. AFP - Jan 13, 2006 Taangi Itoobiyaan ah oo taagan garoonka muqdisho - AFP - Dec 2006 ARAGTIDA/MAQAALLADA DADWEYNAHA EE MAANTA

---

Maxaad ka taqaan Midowga Maxaakimta Islaamiga ee Soomaalia.?

Qore:Ibraahim daa’uud c/laahi (Gentleman)
sayfudiin@hotmail.com
Nairobi-kenya
+254721130470

Qaybta 1aad | 2aad | 3aad

Aqristayaal wali waxaan ku guda jirnaa qormadeeynii maxaakimta aan ooga hadlanay maanta waxa aysan qormadayna noqon doontaa sidan soo socota.

Qaybtii 2-aad.

       Maxaa keenay in ay maxaakimta sameestaan.?

       Ilaah baa mahad leh. Nabadgelyo iyo naxariis nabi Muxamed korkiisa ha ahaato

asalaamu calaykum.

          1991-kii ayay aheed markii ay si rasmi ah u bur-burtay dowladdii Somalia ka arimin jirtay ku dhawaad 21 sano.markii caasimada Mogadishu ay dowlada iyo madaxdii dalka isaga baxeen waxa ku soo yaacay maaleeshiyadii jabhadaha.hubkii waxa uu gacanta u galay shacabkii,wax walbana way is bedeleen.boob,barakac iyo dilal araxandaro ah ayaa dhacay..

     Mogadishu waxa ay soo martay marxalado kala duwan,waxa ugu darnaa dagaalkii sokeeye,sidoo kale magaalada wax ay soo martay maamulo kala duwan sida maamuladii ay isku heysteen Cali Mahdi Mohamed (maanta dowlada iyo tigreega taageera) iyo Janaraal Mohamed Faha Caydiid marna ahaa dowladii isku magacooowday Sal balaar,waxa uu   ahaa caydiid nin neceb shisheeye Allaha u naxariistee.sidoo kale dowladii Carta ee Djibouti lagu soo dhisay madaxwaynana uu ka ahaa C/qaasim Salad Xasan balse waxa ay dowadiisa ka socon wayday dagaal-ogayashii reer tolkiiis.

   Mogadishu waxa ay gacanta u gashay dagaal-oogayaal (Hogaamiye-kooxeedyo) aan danta ummada ka shaqeyn ,caasimada waxa ay u bedeleen meelo bahalo galeen ah,xaafad waliba waxa ka talin jiray hogaamiye-kooxeed calan gaara surtay isaga oo sheeganaya in uu matalo beesha uu ka soo jeedo.yaa u doortay.? (Qabiilkiisa).had iyo jeer waxa ay maamulka goobaha ay ka taliyaan ku saleyn jireen danahooda gaarka ah(Shaqsiyadeed).waxa ay iska fogeeyeen danta qaranimo iyo damiirka wadanimo(Somalinimo).qaar badan oo shacabka ahana waxa ay ka heli jireen hiilo.(Inta wax ma garatada ah)

   Waxa ay  meel uga dhaceen xuquuqda asaasiga ah(Human right),waxa ay shacabka ku hayeen dhib joogto ah.wax yaabaha qaar oo ay ku kici jireen maleeshiyada dagaal-oogayaasha waa wax uusan qaadan Karin damiirka aadmiga ah,falalkaas oo isugu jiray:cadibaad dhaqaale iyo mid amni sida:dilal iyo dagaalo joogto ah,isbaarooyin sharci daro ah, dhaca iyo boobka hantida shacab-ka, waxa kaloo ay is hortaageen shaqeynta ilaha dhaqaale sida:gegida duyuuradaha iyo dekada caalamiga ee ku wada yaal caafimada Mogadishu.hogaamiyaasha qaarbaa laha dagado iyo garoomo duyuuradeed.

  Hogaamiye-kooxeedyadii waa kuwii jabiyay cunaqabateyntii hubka ee qaramada midoobay (United nation) ay Somalia ku soo rogtay waxa ay hub ka soo qaadan jireen wadanka Ethiopia, nooc walba oo hub ahna way la soo dagi jireen.xiriirka ugu waynaa waxa ay la wadaageen dowlada cadawtinimada ay naga dhaxeyso ee Ethiopia.maanta ayay soo baxeen rag sheeganaya madax balse kaba daran hogamiye-kooxeedyadii.ethiopia-na wadanka gacanta  u galiyay.

     Isu geynta umuurahan iyo dhibka dagaal-oogayaasha oo aan marnaba xil iska saarin xakameynta burcadda ay madaxda u yihiin iyo sugida amaanka, ayaa abuurtay in inta caqliga wanaagsan leh ay ka fakaraan sidii loo heli lahaa hanaan kale oo badala xaalka markaas ay umadda ku jirtay,waxaana markaas si hoose u unkamay maxaakim islaami ah.

  Maxkamahan markii hore si gooni-gooni ah ayay uga bilawdeen degmooyinka magaalada Mogadishu, oo ay markaas ka talinayeen hogaamiye-kooxeedyadii mogdishu.maxkamadahan waxa ay ku koob naayeen fulinta arimo kooban oo dhanka axkaamta islaam-ka ah sida:kala saarida shaqsiyaad-ka is heysta,xiritaanka burcadda ,fullinta arimaha qoyska (nikaaxa),iyo dhaqan-celinta dhalinyarada isticmaasha maandoriyaha ama waalidkood ku caasiya.howlahaas oo dhana waxa ay ku kooban tahay maxkamad walba beesha dhisatay dadkeeda,waxa iyada xusid mudan in aysan awood buuxda heysan maleeshiyada maxaakimta oo wax ay ka cabsan jireen kuwa dagaal-oogayashaa oo degmo walba kuleh taageero ama burcad u shaqeysa.

     Maxaakimta si toos ah uguma luglaheen siyaasada,waxa jiray qilaafyo u dhaxeeyay iyaga iyo hogaamiye-kooxeedyada,haba u badnaato is eedeyn.dagaal-oogayasha waxa ay walaac weeyn ka qabeen, waxa ay u arkayeen dhaqdhaqaaq diimeed oo soo ifaya taas oo ugu danbeyn halis ku noqon kara danahooda siyaasadeed sida dhacday.

 Waxa si muuqda u shaac baxay ismaandhaaf u dhaxeeyay dagaal-oogayashi iyo maxaakimta beelaha,waxa xiligaasi dhacay dilal shaqsiyaad muhiim ah,fakir ahaana kala taabacsanaa labada dhinac ee hubeysnaa.xiligaas waxa jiray dadaal  maxaakimta ah iyaga oo bilaabay in ay si tartiib tartiib ah u midoobaan ilaa ugu danbeeyntii ay sameystaan 2004 midow maxakimta.

Sameysanka maxaakimta waxa saldhig u ahaa kooxhan soo socda:-

1-Nin naftiisa difaacanaya.(terrorist)

   Markii uu dhamaaday dagaalkii qaboobaa ee dunidana,una dhaxeeyay mareekanka iyo Russia, awooda milatari iyo dhaqaalana  ay hal awood gacanta u gashay (Mareykanka),markii 1998-ki uu dhacay weerarkii safaaradaha mareykanka ee Nairobi-kenya iyo Daaru-salaam-Tanzania.markii uu dhacay weerarkii 9/11,2001  ee daaaraha ganacsiga ee mataanaaha ee ku yaalaay magaalada NewYork ee wadanka mareekanka,waxa caalamka islaamiga soo waajahay cadaadis kaga imaanaya dhanka mareykanka waxa dhulka lala simay wadamo islaam sida Afghanistan oo Dalibaan ay ka talin jirtay Usama iyo ururkiisa Al-qa'idana u ahaa xarun, Iraq   sidoo kale waxa lagu daray dhulka iyadoo lagu eedeynayo in ay heeysato hubka wax gumaada ee (nuclear-ka) waxa intaas dheereed mareekanka oo mar un ku taamayay in uu xukunkii Allaha u naxariistee (Shahiid) Sadam Hussein,  dhanka Somalia waxa xiligii dhulka lala simay daaraha mareykanka saxaafada caalamka ay indhaha ku heysay arimaha somalia,somalia waxa ay gabaad u tahay kooxo argagixiso iyo hadalo ay la mid yihiin aya soo if baxay, arintaasna inta badan waxa u olala leen jiray Madaxwaynaha taagta daran ee tigreega talada ka qaata ee C/laahi Yusuf Axmed,iyadoo meelihii uu sheegay sida shimbiraale laga soo waayay wax argagixiso ah iyo xeryo tababaro intaba,xiligaas waxa ay saaxafada iyo sirdoonka mareykanka ay booqasho ku yimaadeen Mogadishu,iyagoo meelo badan soo booqday sida iskuulada wax lagu barto.

   Iyadoo ay arintaasi jirto ayaa hadana eedda ugu badan wax dusha laga saarayay ururkii Al-itixaad, ee siyasada looga adkaaday balse xubnihii ugu caansanaa iyo afkaartiisa ay nooleed.Xasan daahir awes  ayaa ka mid ahaa dadka naftooda difaacanayay.waxa kalo jiray rag badan oo mareykanka uu u arkayay in ay danbiileyaal yihin kana soo dhinac dagaalameen ururka       Al-qa'ida.ragaas dhamaantodna waxa ay joogeen magaalada Mogadishu,sidoo kale mareekanka wax uu xiyiray dhamaan hantidii shirkadii Barakaat,sidoo kale rag  far badan ayuu mareekanka ku daray liiska waxa uu ugu yeeray danbii layaal dagaal,(Argagixiso),dhanka kale hogaamiye kooxeedyadii waxa ay wadeen ka gacansiga wadaado ay u dhooofin jireen xarunta milatari ee wadanka mareykanka uu ku leeyahay wadanka Djibouti.

  Intaas waxa sii dheer in mareekanka uu had iyo jeerba uu sheegi jiray in somalia ay gabaad u tahay rag argagixiso ah,markii ay maxaakimta awooda qabsadeen xaalku waxa uu noqday mid cakiran,ragaas intooda badan waxa lagu eedeynayay in ay kamid ahaayeen raggii weeradada u geestay safaaradaha mareykanka ee Tanzania, Kenya iyo waliba weerarka gantaalkii lala beegsaday duyuurad yuhuuda ay laheyd ee wadanka Kenya.lagu weeraray inkastoo aysan wax sidaas ah gaarin.

2-Ganacsato nabad raadis ah.

   Markii wadanka dowlad la'aan uu noqday waxa is badalay nolashii oo dhan,bari samaad raggii ganacsatada magaca  lahaa waxa badalay ganacsato cusub, waxa  abuurmay shirkado cusub,shirkaha ugu muhiimsan ee soo if baxay waxa kamid ah:isgaarsiinta,xawaaladaha iyo shirkada keene wax yaabaha darruugiga sida:cuntada,shidaalka,daawada,qalabka dhismaha.I.W.M

   Dhamaan hoolahaan waxa ay u baahan yihiin amaan,magaalada waxa ay tahay mid kala xir-xiran,sidoo kale kooxaha burcada ah cidna kama cabsadaan,harka cad ayay sameenayan waxa ay rabaan,waxaa intaas dheeraa qafaalka oo qofka madax furuasho lacageed laga doonayo.arimahan iyo arimo kale badan ayaa keeenay in maxaakimta ay helaan gaareerada ugu bada,waxa la oran karaa ganacsatada waxa ay ahayeen awooda ugu badan ee taageerta midowga maxaakimta islaamiga.waana arin lagama maarmaan aheed.maxaa yeelay suuqa ugu weeyn ee Bakaarha hantida teelay iyo amaan darada magalada ka jirtay waxa ay ahaayeen kaaf iyo kala dheeri.

3-Koox jecleed in wadanka lagu xukumo sharci islaam.!

   1975-tii markii xukunkii milatari ee Allaha u naxariistee Mohamed Siyaad Barre,uu aflagaado u geestay diinta islaamga,isla markaana la toogtay 10 ka mid aheed culumadii ka hortimig.(Shuhadaa),intii kalane xabsi loo  taxaabay,waxa soo baxay dhalinyaro (Al-shabaab), ka xumaatay wixii dhacay xiligaasi,sidoo kale dhalinyaro badan ayaa wadamada carabta ku soo bartay shareecada islaamka, waxa ayna wadankooda u arkayeen in ay ka fulin karaan waxa ay soo barteen,ileen wadanka dowlad la'aan ayaa jirtay.

  Dhalinyaradaas baaraaruga diimeed uu hayay waxa ay ahaayeen intooda badan maleeshiyadii maxaakimta,inkastoo qaarkood ay madax sare ka aheyeen midowga maxaakimta,waxa la oran karaa waa dhalin yaro intooda badan u badnaa kuwo hiyi kac uu hayay(caadifad diimeed). Inta badan reer galbeedka waxa ay isticmaalaan,kooxaha xagjirka ah,islaamiyiin,argagixiso iyo erayo islaamka looga dhigayo mid liita.

4-Shacab ka daalay dhib iyo dagaalo.

   Umad meel ku wada nool haddii uusan jirin maamul kala xakameeye,waxa ay nolashooda isu badashaa sida nolasha duurka ee xayawaanada,mar walbana waxa awooda iska lah ninkii xoog bata.maamul la'aanta waxa yaqaan ninkii taga wadan qurbo ah oo hormar wanaagsan ka gaaray dhanka maamulka,balse aduunka waxa uu la yaabay umad in ka badna 16 sano nool maamul la'aan,ummadu waxa ay ka daashay dagaalo,qax,dhac,kufsi iyo wax walba oo ina gaarsiiyay meesha aan maanta joogno oo aan aduunkii oo dhan oo ka dhib dhacnay sanado fara badan.dadkeenana ay ku dhibaateeysan yihiin dalacalada dunida.inta gudaha wadanak joogtana intooda badan ay ku nooo, yiihin cabsi.

   Midowgii maxakiimta kadib 2004, waxa soo if baxay maxkamado fara badan sido kale,beel walba oo dagan degaanada maxaakimta ay dagaan waxa ay dhisatay maxkamad ay iyadu shareecada ku xukunta.

 Maxaakima ugu muhiisanaa iyo Gobalada ay ka talin jireen waa sidan:-

::   Gobalka Banaadir. (Mogadishu)

• �     Maxkamada Ifka Halane,waxa ay hoos tali jirtay beesha Ceer Ayaanle,Harbar-gidir,Hawiye,waxaana madax ka ahaa Sheekh Xasan daahir Awees,ahana gudoomiyaha Golaha Shuurada ee midowga maxaakimta islaamiga.sidoo kale maxkamada Huruwaa iyo Suuqa xoolaha oo ka wada tirsan dagmada Yaqshiid waxa iska lahaa beesha Ceer
• �     Maxkamada Al.Furqaan, waxa ay hoostagi jirtay beesha Sacad,Habarg-idir,Hawiye.waxaana madax ka ahaa, Mohamud Mohamed Jimcaale(Cagawayne).
• �     Maxkamada Shirkole,waxa ay hoos tagi jirtay beesha reer Xaaji Saleebaan,Habar-gidir,Hawiye.waxana madax ka ahaa Sheekh C/qaadir Cali Cumar,ahna Gudoomiye ku xigeenka Golaha Fulinta ee maxaakimta islaamka
• �     Maxkamada Dabaqeeyn,waxa ay hoostagi jirtay beesha Dudublle,Habar-gidir,Hawiye,sidoo kale maxkamada Warshada caanaha waxa ay hoos tagaysay isla beeshan Duduble.
• �     Maxkamada Degmada  Kaaran ee isla magaalada Mogadishu,waxa ay hoos tagi jirtay beesha, Wacbuudan, Daa'uud,Abgaal, Hawiye, sidoo kale beeshan Wacbuudhan waxa hoostagi jirtay,Maxkamada Degamada Madiina(Wadajir).
• �     Maxkamda Toowfiiq,waxa ay hoostagi jirtay beesha Waceesle,Abgaal,Hawiye.
• �     Maxkamada Siisii,waxa ay hoostagi jirtay beesha Mataan Cumar,Agoon yare,waxaana madax ka ahaa Sheekh Shariif Sheek Axmed,ahna Gudooniyaha Golaha Fulinta ee maxakimta islaamiga.
• �     Maxkamadaha Hararyaale,Dayniile iyo Gubta waxa ay hoostagi jireen beesha,Murursadde,Hawiye.Maxkamda Gubtana waxana madax ka ahaa Abdalle Ali.
• �     Maxkamda Degmada Yaqshiid, waxa ay hoos tagi jirtay beesha Harti Abgaal,Hawiye.
• �     Maxkamada Al.Hudda,waxa ayna hoostagi jirtay beesha Shiikhaal,Hawiye.
• �     Maxkamada Tabuuk, waxa ay hoostagi jirtay beesha Baadi-cadde,Hawiye
• �      Maxkamada Iskuulka Farasamda Gacanta ee Boolo tigninko,waxa ay hoos tagi jirtay reer shabelle(Somali Bantu)
• �     Maxkamada Al.bayaan,waxa ay hoostagi jirtay beelaha Digil iyo mirifle,Raxanweeyn.

::    Gobalka shabeelada Dhaxe.

• �     Maxkamada xarunteedu ay aheed magaalada Marka waxa ay hoostagi jirtay beesha Ceer,habar-gidir,Hawiye waxaana madax u ahaa Yusuf Mohamed Siyaas Indhacade.
• �     Maxkamada Walanweeyn ee gobalka shabeelada dhaxe,waxaana madax u ahaa Mahad Mohamed,balse beesha sida tooska ah ay u hoostagayso lama shaacin.sidoo kale maxkamada dagmada Baraawe iyadana lama sheegin cida madaxda ka ah iyo beesha ay hoos tagto balse waxa Baraawe ay hoostagi jirtay beesha Ceer

::    Gobalka Shabeelada hoose.

• �     Maxkamada degmada Balcad, waxa ay hoostagi jirtay beesha Wacbuudhan,Abgaal,Hawiye.

::    Gobalka Hiiraan.

• �     Maxkamadaha Magaalada Baladwayne, waxa ay hoos tagi jirtay Beelaha Gaaljacel iyo Xawaadle,Hawiye.
• �     Madaxkamada Al.Faaruuq, ee dagmada Jalalaqsi waxaana madax u ahaa Mohamed Rashiiq Ibraahim,balse beesha ay sida tooska u heestagto lama shaacin.
• �     Maxkamda ka dhisneed Jawil, waxa ay hoos tagi jirtay beesha Ujeedeen,Hawiye.
• �     Maxkamada ka dhisneed Buula-burde, waxa madax ka ahaa Hussen Barre Raage, si toos ahan looma shaacin beesha ay hoos tagayso.

::    Gobalda Dhaxe.(Galgaduud).

• �     Maxkamada Imaamu Shaafici, ee ku taalay Cabudwaaq,waxa ay hoostagi jirtay beesha Mareexaan,Darood, waxaana madax ka ahaa Cali Bashiir.
• �     Maxkamada Magaalada Cadaado, waxa ay hoostagi jirtay beesha reer Xaaji Saleebaan,Habar-gidir,Hawiye.
• �     Maxkamada magaalada Guriceel waxa ay hoostagi jiray beesha Ceer,Habar-gidir,Hawiye.

::    Gobalka Mudug.(Magaaloyin ka tirsan maamulka Putland).

• �     Maxkamada koonfuurta Gaalgacyo, waxa ay hoostagi jirtay beesha Sacad,Habar-gidir,Hawiye.inkastoo awood balaaran aysan laheen.
• �     Maxkamada isla magaalada Gaalgacyo looga dhawaaqay, waxa ay hoostagi jirtay Majeerteen,Darood,waxaana gudoomiye ahaa Axmed Yusuf.
• �     Maxkamada Al.cadaala ee looga dhawaaqay magaalada laascaano,waxa ay hoostagi jirtay beesha Dhulahante,Daarood.waxana gudoomiye ka ahaa Sheekh Axmed C/laahi Shanle.

::    Gobaladda Jubooyinka Hoose iyo Dhaxe.

• �     Maxkamada magaalada Kismaayo(Jubada hoose), waxa ay hoostagi jirtya beesha Ogaadeen,waxaana Madax ka ahaa Xasan Turki.
• �     Maxkamada ka dhisneed Jilib(Jubada dhaxe),waxaa gudoomiye ka ahaa Mohamed Cumar Mursal,balse lama shaagin beesha sida tooska ah ay u hoostagayso.
• �     Maxkamada degmada Afmadoow,waxa ay hoostagi jirtay beesha Sadde.

::    Gobalada Baay iyo Bakool.

• �     Maxkamada Buur-hakaba,waxa ay hosstagi jirtay beelaha Digil iyo Mirifle.waxaana gudoomiye u ahaa Musatafa Cali Mohamed.

::    Gobalka Gedo.

• �     Maxkamadii ka dhisneed Baaar-dheere, waxa ay hoostagi jirtay beesha Sade.

  Inta badan maxaakimta eedeeynta loo soo jeedin jiray waxa ka mid aha in ay ahaayeen hal qabiil,sida ka muuqata beelaha ay hoostagaan maxaakimta waxa u badan beesha Hawiye,balse deegaanada ay midowga maxaakimta u badnaayeen ayaa ahaa dhul ay hawiye u badan yihiin,hadii maxaakimta ay ka abuurmi laheeyn Putland qabiilka u badan waxa uu noqon lahaa qabiilada deegaanadaas dagan.balse koonfurta oo maamul hesha waxa ay ay noqon laheed bilowga nabada somalia,balse masuura galin si walba oo ay ahaatabo.

     Isku soo wada duub dhamaan.ninka somalia ah ee ka cabsanaya in uu gacan gaalo galo,ganacsatada maalkooda la cabsanya,inta wanaagsa iyo maamulka jecel,shacabka ka daalay dhibka,waxa ay wada raadinayan waxa ay tahay maamul wanaagsan sidii loo helo lahaa,maxaakimta islaamiga ee intaas oo waybood iyo ka badanba ay taageri jireen waxa ay aheed in loo gaadidiyo,balse siyaasad xumo dhanka hogaanka ah,iyo fidna wadayaal ayaa fursadii dahabiga aheed lumiyay,haba ugu daarnaaded kuwa manta sheegta in ay yihiim madax bale aan ka hadli Karin dhibaatada shacabka ay Ethiopia ku heeyso.balse wax walba waxa ay leeyihiin waqti xadidan,maalin un damiirka somalinimo wuu soo nolaan doonaa haduu Alla idmo.wali somalida waxa ay la'dahay maamul wanaagsan,balse waxa la oran karaa kii maxaakimta waxa uu ahaa midkii ugu rajada fiicnaa kadid burburkii dowladii somalia,inkastoo ay jiraan hadana qaladaad maxaakimta loo soo jeedinayay nooc walba uu ahaado.balse ma filayo maanta shaqsi Somali ah in uu maxaakimta ka dooran lahaa gumesiga Ethiopia meelkasta oo ay Somali joogtaba maanta waxa caasimada ka socda way saameenaya,somaliadu waa dad walaalo ah waa dad is dhalay.dhiig iyo dhaqana wadaaga.

Akhri Qeybta 3-aad iyo dagaaladii maxaakimta isbahaysigii iyo dowlada+Ethiopia?

Qaybta 1aad | 2aad | 3aad

Salaamat minkuli aafaat.

Qore:Ibraahim daa'uud c/laahi (Gentleman)
sayfudiin@hotmail.com 
Nairobi-kenya
+254721130470

Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan

Faafin: SomaliTalk.com | Mar 1, 2007

BAARID | SEARCH