• Qaybo Kamid ah Faallada SomaliTalk ee Febraayo 2005
  Qaybta: 1aad | 2aad | 3aad | 4aad

  ---

Dal aan Dalkaaga iyo dadkaaga  ahayn waa dareenku joog!!

Dhibaatada tahriibka : Dal marka uu ka dhaco dagaal sokeeye qoys ama qof kasta nafta ayuu la cararaa si uu u helo meel uu  uga badbaado dhibaatadaas, sidaa darteed dalkeena  Soomaaliya waxaa ka dhacay dagaallo sokeeye oo galaaftay kumanaan Soomaali ah waxayna qaarkood ku bara kaceen dalka gudihiisa kuwa kalana waxay ka gudbeen xuduuda dalalka dariska aan nahay kuwo kalana sidii ay u sii cararayeen ayaa waxay galeen wadamada Yurub iyo Mareykanka iyadoo ay uga baxday lacag aad ufara badan.

Kuwii ugu nasiibka xumaa waa kuwii ku baaba’ay Xeebaha u dhaxeeya Soomaaliya iyo Yaman, waxaana tiro koob la sameeyay lagu ogaaday in ay ku dhinteen kumanaan kun oo qof oo soomaali ah sidoo kale hay’ada Hurcos oo iyadu  inta badan diiwaan galisa qoxootiga ku dhibaatooda xeebaha iyo kuwa ku sugan dalalka aan dariska aan nahay iyo kuwa naga sii fog ayaa waxay sheegtay in 70% in dadkaasi ay ku dhinteen xeebaha badda cas.

Amin Yuusuf Khasaaro wareysanaya abuu xamza

Gudoomiyaha Hay’adani Cabdiraxmaan Abuu Xamsa ayaa sheegay in hay’adoodu ay qabatay Siminaaro fara badan oo ay bulshada kaga wacyi galinayso dhibaatada uu leeyahay Tahriibka walibana waxaa uu sheegay in hay’adooda baaqyo u gudbisay maamulada goobaha ay dadka ka Tahriibaan.

Dadka ka shaqeysa  arrimaha tahriibka waa silsilad isku xiran oo ka bilaabanaysa muqdisho ilaa Boosaaso ama Yaman ilaa Sacuudiga iyadoo dadka ka ganacsada dadka tahriibka ah ay yihiin kuwo ka helay lacago fara badan, mar aan booqdanay bosteejada ay ka baxaan  dadka tahriinbka ah gaar haan halka lagu magacaabo Carwo Idko ayaa waxaad arkeysaa dad fara badan oo halkaasi dhooban oo u badan dhalinyaro isugu jirta Wiilal iyo Gabdho kuwaasoo intooda badan ka yimid koonfurta Soomaaliya sidoo kale mar aan wareysanay mid ka mid ah Kaarida ama dalaaliinta Rarta gawaarida tagta gobolada Puntland oo lagu magacaabo Xasan Cali ayaa waxaan wax ka weydiinay lacagaha laga qaado dadka ilaa Boosaaso, wuxuuna yiri “dadka labo ayey u qeybsamaan, kuwa taga magaalada Gaalkacyo oo laga qaado qofkiiba  200 kun, oo dhiganta $15 doolar,  kuwo kalana si toos ah ayey u tagaan magaalada Boosaaso  waxaana laga qaadaa qofkiiba 370 kun oo shilin oo dhiganta $25 doolar". Waxa kaloo weydiinay celcelis ahaan immisa qof ayaa maalinkii u ambabaxda gobolada Puntland wuxuuna yiri isagoo arintaa  ka jawaabaya “marka baddu furan tahay waxaa magaalada Muqdisho ka baxa shan ilaa todobo gaari oo isugu jira Kowstaro iyo Caasi ama (Homy ) waxaana raaca marka aan qiyaaso ilaa iyo 150 qof oo dhalinyaro oo intooda badan tahriib  ah waxayna isugu jiraan qoysas iyo dad shaqsi shaqsi ah”, waxaa kaloo weydiinay faa’iidada ay ka helaan marka ay Raraan Gawaaridaasi wuxuuna sheegay Xasan in qofkiiba ay ka helaan 10 kun oo shilin Soomaali ah oo u dhiganta Nus doolar, lacagtaas soo xarootana waxaan ku qeybsanaa  dhowqof oo Kaariyaal ah ama dalaaliin ah, ayuu yiri.

Gabar lagu magacaabo Sacdiyo Faarax oo kula kulaney Boosteejada laga raro gawaarida aada Puntland waxayna gabadhaasi ay markaasi doonaysay in ay u ambabaxdo gobolada Puntland si ay ugu sii tahriibto dalka Yaman ayaa wax ka weydiinay ma markii  ugu horeysey oo aad gasho tahriib, iyadoo ka shekeeneysa dhacdo xanuun badan oo ay la kulantay waxayna tiri “maha markii iigu horeysay ee aan galo tahriib, sanadkii 1998 ayaan ka ambabaxay magaalada Muqdisho markiiba waxaan tagay magaalada Boosaaso oo aan ka raacay dooni saddex beri ka dibna waxaan tagay dalka Yaman, markii aan lix bilood ka shaqeystay Yaman  oo ay ii aruurtay xoogaa lacag ah ayaa aniga iyo dhowr gabdhood iyo dhowr wiil waxaan u dhaqaajinay dhinaca dalka Sacuudiga markii aan galnay xuduuda Sucuudiga ayaa waxaan bilownay in aan lugeyno waxaan socono, socodku waa habeenkii oo kaliya maalinkii waxaan galnaa keymaha iyo dhulka Buuraha ah waxaan sii marnaba tuuloooyin ayaa gabar ka mid ah gabdhihii nala socday naga xanuusatay oo wadnaha ayaa looga soo booday, waxaan sameyno waan garan weynay, waxaan ka cabsanaynaa waa Boolis aan is leenahay armay idin qabtaan, Waxaa habeenkii u qaadnaa dhinaca keymaha waxaa nagu sii kordhay wewelkii iyo welbahaarkii nasiib xumo gabadhii waa geeryootay meeshii ayaana uga taganay anigoo ka mureygaysan sidii ayaana ku galnay Sacuudiga, ka dibna waa la isoo qabtay oo dalka ayaa la igu soo celiyay gaar ahaan  magaalada Muqdisho, maanta aad i arkeysana waxaan diyaar u ahay in aan maro wadadii dhibka iyo rafaadka badneyd oo Caloolyowga iyo naxdinta lahayd."

Waxaan weydiinay sababta keentay in nafsadeeda aad ku biimeyso dhulkaas dhibaatada badan waxayna ku jawaabtey “wadanka waad arkeysaa oo nabadgalyo ma taalo, dowlad kama jirto, meel aad ka shaqeysato malaha, marka waan ku qasbanay in aan nafsadayda halistaas ugu bareero".

Dadka tahriibka ah marka ay ka baxaan magaalada Muqdisho waxay sii maraan wadooyin nabadgalyadooda ay aad u xun tahay qaarkoodna inta ay wadada ay ku sii jiraan ayaa halkaas lagu laayay kuwo kalana kista yar oo ay jiscinka ay u wataan ayaa laga furtay, kuwo kale waxa ay ku tahriibaan lacago ama dahab ay ka soo xadeen dad ay u shaqeenayeen ama dad ay ehelo ahaayeen. Waxayna ahayd Qisadii ugu xanuunka badneyd  ee qabsata dadka tahriibayaasha markii Gabar u shaqeynaysay qoys ay ka xaday Dahab, waxayna dahabkaasi doonaysay in ay ku tahriibto hase yeeshee waxaa dhacday in gabadhaasi laga soo qabto magaalada Baladweyne ka dibna din loogu soo celiyay Muqdisho, waxaana gabadhaasi lagu sameeyay jir dil ilaa aakhiritaankii gabadhaasi ay ka naafowdo lug iyo gacan.

Mayara dhibaatooyinka soo gaara dadka tahriibka ah qaarkood marka ay tagaan magaalada Boosaaso la kulmaan kooxo qowlaysato ah oo been u sheega dadkaasi ka dibna ka aruursada xoogaaga lacagta ah oo ay wateen, mar aan la kulannay Wiil dhalinyaro ah oo ka soo laabtay tahriibka oo lagu magacaabo Ilayaas Cumar ayaa isna ka sheekeynaya dhacdo qabsatey waxa uu yiri, “sanadka 2000 ayay ahayd markii aan doon ka raacnay Xeebta Ceelaayo waxaan dhameyn 140 qof oo qofkiiba laga qaaday $30, markii aan Badweynta aan ku shalwanay oo ay naga qarsoomeen berrigii ayaa waxaa dhacday in Doontii ay u soo dhaqaaqdo dhinaca Xeebta  waxayna Naakhuudayaashii nagu yiraahdeen waa joogtaan Yaman ee hala daato sidii ayaan dadkii ku daateen badda, ninkii dabaal yaqaanay xeebta ayuu gaaray kii kalana oo aan dabaal aqoona badda ayuu ku dhintay, anigu dabbaasha ayaan aad ugu dheereeyay markii aan tagnay xeebta anigoo ay ila socdaan dhowr dhalinyara ah ayaa waxaa nagu soo baxay dad Soomaali ah oo ku hadlaya luuqada afka Soomaaliga ah markaasaa waxaan iri “waa xaggee meeshani”, waxayna noogu jawaabeen “waa Soomaaliya”,  markaa ayaan la soo booday “maaha miyaa Yaman”, “maaha miyaa Yaman”, waxay indhaheygu qabanayeen Maydadka fara badan oo Baddu soo caarisay.

Ilyaas wuxuu sheegay in dadkii saarnaa doonida ay ahaayeen dad aan aqoonin dhulka isla markaana ay khiyaameeyeen Naakhuudayaasha oo iyagu door biday in xoogaa lacag ah u baabi’iyaan ama nafsadooda u halligaan Boqolaal qof oo Soomaali ah, wuxuuna sheegay in uusan mar dambe magaalada Muqdisho ka bixi doonin. Wuxuuna uga digay dhalinyarada Soomaaliyeed in aysan nafsadooda halis galin oo ay iska iimaansadaan dhulkooda.

Amiin Yuusuf Khasaaro oo warbixin ka dhageysanya Abkow  .. HAYBAD WAXAAD KU LEEDAHAY DHULKAAGA HOOYO .. HANTIYEY MACAAN WAA MIDAAN  HOOY LAGAA ORANAYN!!

C/qaadir Ibraahim Gacal Abkoow oo ah Kusimaha Guddoomiyaha Guddiga Olombikada Soomaaliyeed ayaa isna wax ka weydiinnay qaabka looga hortagi karo tahriibka, waxaana uu sheegay in maamulka ka jira Puntland uu soo saaro go’aanno lagu mamnuucayo in dekadahooda ay ka baxaan dadka tahriibayaasha ah “Hadda ka hor ayaan tegay magaalada Boosaaso, waxaan la kulmay dad badan oo tahriibayaal ah, waxaan ku iri…, dalkiinnu waa Barwaaqo ee ka faa’iideysta” ayuu yiri Abkoow, oo intaa ku daray “Waxaad ka shaqeysan kartaan magaalada Boosaaso ee aad haatan joogtaan, naftiinnana ka maareyn kartaan”, intaa kuma hakin hadalkiisa ee waxa uu ku daray “Dadka Tahriibayaasha ah ee ku sugnaa Boosaaso aad ayay ugu dhib qabeen dhinaca maciishadda, waayo dadka ku nool Puntland ma garanayn in raashinka la kiilo-kiileeyo ee waxa ay mar qura soo wada gataan raashinkooda, hase yeeshee waxaan aakhirkii ka dhaadhicinnay in aan barno waxa la yiraahdo Tumin, Rubuc iyo Kiilo, sidaasi ayaana aakhirkii waxa ay keentay in dad tahriibayaal ah oo fara badan oo u gudbi lahaa waddammada Carbeed ay halkaasi noloshooda ka dabaraan”.  Waxa uu sheegay in ay sameeyeen xiriir dhinaca Dabaasha ah oo hoos yimaada Guddiga Olombikada Soomaaliyeed, isagoo sheegay in sababaha ay u sameeyeen xiriirkaasi ay tahay dhallinyarada Soomaaliyeed ay u baran lahaayeen dabaasha, si haddii ay ka fursan waayaan in ay tahriibaan ay isu bad-baadiyaan.

C/raxmaan Abuu Xamsa oo ah Guddoomiyaha Guddiga u dooda xuquuqda Qaxootiga Soomaaliyeed  ee dunida oo aan ka wareysannay dhibaatooyinka ay la kulmaan dadka tahriibayaasha ah ayaa waxa uu noo sheegay in dadka tahriibayaashu ay u qeybsan yihiin saddex nooc, kuwo heysta xoogaa lacag ah oo u tahriiba waddammada Yurub, si ay u helaan nolol ka duwan tii ay ku heyseen Soomaaliya, kuwo kale ayaa iyaguna ah kuwo u tahriiba waddammada Carbeed, gaar ahaan waddanka Yemen, kuwaasoo uu xusay in ay yihiin kuwa ugu badan ee la kulma dhibaatooyinka ugu culus ee ay la kulmaan tahriibayaashu, wuxuuna xusay in looga hortagi karo arrimahani iyadoo goobaha ay ka baxaan dadka tahriibayaasha ah laga sameeyo wacyigelin, isla markaana Maamulka halkaasi ka taliya uu soo saaro go’aanno lagu mamnuucayo ku tahriibidda Badaha, waxaa kale oo uu intaa ku daray in looga hortagi karo in la ciqaabo dadka Doonyaha dadka ku daabula.

Waxaan weydiinnay in dadka daabula tahriibayaasha, kana qaata xoogaa lacag ah bal in ay mudan yihiin in sharciga la hor keeno iyo in kale?, waxa uu ku jawaabay “Haa, way mudan yihiin in sharciga la hor keeno, waayo waxay ku xadgudbeen naf qof beni’aadam leeyahay”.

Amiin Yuusuf Khasaaro oo wareysanaya Hinda  Eng. Siidoow Xasan Mahdi

Hinda Axmed Faarax oo ka mid ah Saraakiisha Ururka SSWC oo aan kula kulannay xafiiskeeda ayaan wax ka weydiinnay sida ugu habboon ee looga hortagi karo dadka tahriibayaasha ah, waxayna tiri “Haddii uu iskaashi dhex maro maamullada oo ay go’aansadaan in la joojiyo tahriibka, dadka tahriibayaashu way hakan karaan, naftoodana waa ay bad-baadi kartaa”, waxaana ay xustay in mar ay ahaataba sharciga la hor keeni doono dadkii ka dambeeyey in shacabka Soomaaliyeed ay ku daadiyaan Badaha.

Eng. Siidoow Xasan Mahdi oo ah Guddoomiyaha Xuquuqda Aadanaha ee Wanlaweyn Human Rights ayaa isna carrabka ku dhuftay in ururkoodu ay sameeyeen wacyigelin fara badan oo ay dhallinyarada Soomaaliyeed uga digayaan dhibaatada tahriibka, waxaana uu u soo jeediyey maamulka Puntland in ay gacan ka geystaan sidii looga hortagi lahaa dadka tahriibka ah.

 Maryan Xuseen Owreeye oo ah Guddoonka Xarunta Dr. Ismaaciil Jimcaale Cosoble ee Xuquuqda Aadanaha ayaa iyana xustay in xaruntoodu soo saartay baaqyo fara badan oo lagu cambaareynayo dadka tahriibayaasha ah, waxaa kale oo ay sheegtay in xaruntoodu ay ururisay tacaddiyadii ka dhacay Badaha u dhexeeya Soomaaliya iyo Yemen, iyo weliba badda u dhexeysa Liibiya iyo Talyaaniga, waxaana ay caddeysay in ay dhowr jeer qoraallo u gudbiyeen maamulka Puntland oo ay kaga codsanayaan in ay ka hor tagaan sidii loo joojin lahaa dadka tahriibayaasha ah.

• Kismaayo: Tahriibayaasha u tacabura Gobolada Bari si ay ugu sii Tahriibaan Badda Cas
  Qaybta: 1aad | 2aad | 3aad | 4aad