TODOBADKA IYO XULASHADA HOGAAMIYAYAASHA: WAA KUMA SADDAM XUSEEN

 WAA QORMOOYINKII TAXANAHA AHAA EE MOHAMED ABDI HASSAN (DIRIDHABA) KARACHI, PAKISTAN. 

Todobaadkii hore waxaynu ka hadalnay taariikhdii dheerayd ee hogaamiyahii shuuciga ahaa ee waddanka Cuba Fidel Castro, balse todobaadkani ayaan jeclaystay inaynu diirradda saarno Hogaamiyahii weyna ee Carbeed Saddam Xuseen oo bishii April ee sannadkii 2003 xukunkii Hogaanka Ciraaq Muddo 26 Sannadood ah ka dib laga xayuubiyey. 

WAA KUMA SADDAM XUSEEN

Saddam Xuseen Abdul Majiid Al-Tikriti Wuxuu ku dhashay Tuuladda yar ee Al-awja ee gobolka Tikrit 28 April Sannadkii 1937-kii, Saddam Xuseen wuxuu ka dhashay qoys Beeralay ah, Magaca Saddam oo macnahiisu yahay (Geesi) ama nin aan gabban ayaa waxaa u bixisay Hooyadii Subha Tulfah al-Mussallat, Saddam ma arag Aabahii Abdul Majiid wuxuuna Aabahii Geeriyooday Saddam oo shan bilood oo qudha jira, Saddam Xuseen wuxuu keliya la dhashay Wiil isaga ka weyna oo 12 Sanno jir ah balse u geeriyooday cudurka Cancer-ka, Saddam Xuseen markii uu ku jiray Uurka Hooyadii waxay hooyadii kala kulantay dhibaato badan, waxaana ay go’aan ku gaadhay inay iska soo tuurto (abort),balse ilaahay ayaan qadarin Hooyadii oo dhibaatooyin dhaqaale hayn kari wayday ka dib dhimashada aabahii Xuseen Cabdul Majiid, Saddam ayey ku keliftay ay u dirto ama siiso Abtigii  Khairallah Tulfah oo ahaa nin Askari ah oo ku jiray ciidamadii xoogga dalka Ciraaq waxaanu ku noola Saddam Guriga adeerkii oo ku yaallay magaalada Tikrit ilaa intuu ka gaadhayey Seddex Jir.

 Sannadkii 1940-kii ayey Hooyadii Subha Tulfah ay marlabaad guursatay saygeedii Labaad Ibraahim Al-Xasan waxaanu Saddam usoo wareegay guriga Hooyadii ee cusub, waxaanu Saddam yeeshay seddex wiil oo ay walaalo noqdeen oo hooyadii u dhashay Ninkii ay u dhaxday Ibraahim Al-Hassan, Saddam Xuseen wuxuu kala kulmay Ibrahim Al-Xasan oo ahaa ninka Hooyadii u dhaxday caga juglayn farabadan iyo cadaadin badan, wuxuuna u gaystay saddam oo afar jir ah jidh dil iyo weliba garaac badan, taasi waxay ku qasabtay inuu Saddam marlabaad usoo wareego gurigii abtigii noloshiisana Saddam Wuxuu ku qaatay Magaalada Tikrit isaga oo qaraabo badan oo uu lahaa ku bartay magaaladaasi, Saddam Xuseen wuxuu sheegay inuu waxyaabo badan ka bartay ama ka faa’iidaystay noloshii uu la soo qaatay Abtigii iyo gurigiisa uu ku koray waxyaabaha uu saddam sheegay ee aanu weligii iloobin waxaa ka mid ahaa inuu abtigii kula dardaarmay inaanu weligii cadawgiisa u jabin darajo kasta oo ay lahaadaan aanu noqdo nin aan jixin jixin.

 Saddam Xuseen isaga oo raacayey markasta Tallada abtigii ayuu ku biiray Dugsi sare oo ay lahaayeen ciidamadii Xoogga dalka Ciraaq oo ku yaallay magaalada Baqdad, Sannadkii 1957-kii isaga oo 20 sanno jir ah  Saddam Xuseen wuxuu ku biiray Xisbigii hantiwadaaga is bahaysiga kacaanka carbeed “Pan Arab Ba’th Party” xisbigaasi oo abtigii uu aad u tageeri jiray, Hanaanka Kacaanka oo ahaa haldhig adag oo 50-meeyadii hogaanka ciraaq si weyn uga tallin jiray iyo weliba beriga Dhexe, boqoraddii dhumucda adka iyo weliba qoysaskii sida weyn jirridda ugu aastay hogaanka wadamada beriga dhexe ayaa waagaasi ka sii xuub siibanaayey, iyada oo jamaahiiriyaddii masar iyo juhdigii kacaanka ee Jamal Cabdi-nasirkii waddanka Masar ay sida bildhaanta uga ifaysay dunida carbeed waagaasi.

 HORUMARKII BAAXADALAHAA EE KACAANKA CARBEED IYO SAMAYNTII WADDANKA CIRAAQ

 Iyadoo nidaamyadii boqortooyo ee wadamada carabta ka tallin jiray sida wadamada Libiya, Masar, Ciraaq iyo Suuriya ay sii dhumuc yaraanayeen ayaa sannad uun ka dib markii uu Saddam Xuseen ku biiray xisbigii kacaanka hantiwadaaga Ciraaq, waxaa hogaanka Ciraaq af gambi hubaysan ku qabsaday Janaraalkii Ciidamadda waddanka Ciraaq hogaaminaayey General Abdul Karim Qaasim, wuxuuna afgambiyey dawladdii Boqor Faysalkii 2-aad, Xisbigii Kacaanka “Ba’ath Party” ee uu saddam Xuseen ku jiray si adag ayey uga soo horjeedsadeen afgambigaasi hubaysan ee xukunka lagaga xayuubiyey boqor Faysalkii 2aad oo muddo 18 Sannadood ah Xukumaayey waddanka Ciraaq.

 Sannadkii 1959-kii ayuu Saddam Xuseen wuxuu ka mid ahaa saraakiil ku jirtay xisbigii Kacaanka oo abaabulay mu’aamaraad ay doonayeen in lagu khaarajiyo ama lagaga takhaluso Ra’isal wasaarahii afgambiga ku qabsaday Ciraaq waa Janeral Qaasim, balse afgambigaasi waa fashilmay Saddam Xuseen laftigiisana waxaa laga dhaawacay lugta, balse Saddam oo aan filaayo in uu xaynka ugu guntana talladii adeerkii ayaa wuxuu dabbaal kaga talaabay webiga Tigris wuxuuna firdhad ku gallay waddanka Syria halkaasi oo markii danbana uga tallaabay waddanka Masar, waxaana Maamulkii Militeryga ahaa ee Qaasim ku xukumay Saddam Dil, Saddam Xuseen wuxuu ku noola waddanka Masar wuxuuna ku biiray Jaamacadda Qaahira “Cairo Univeristy” iyada oo uu ka barran jiray kuuliyadda Sharciga.

 Sannadkii 1963-kii ayaa waxaa afgambi hubaysan hogaanka Ciraaq kula wareegay kooxo is bahaystay oo iskugu jiray xisbigii Kacaanka ee Ciraaq ee Saddam ka mid ahaa iyo weliba kooxo kale oo carbeed oo ku mucaariday Nidaamkii Maamul ee Janeral Qaasim, balse kooxahaasi is bahaystay kuma raagin Tallada dalka Ciraaq Muddo lix bilood gudahood ah ayaa hadana waxaa Hogaanka Ciraaq Afgambi hubaysan kula wareegay Koox hubaysan oo hogaanka u hayey Abdul Rahman Caarif, oo ahaa isaga laftigiisu Nin ka mid ahaa xisbul Bacath-ka Ciraaq, balse Xabsiga ka fakaday sannadkii 1967-kii, Saddam Xuseen oo mar wax laga weydiiyey aragtidiisi waagaasi ayaa wuxuu yidhi “weligay maskaxdayda kama baxdo murankii hogaamineed ee xisbigaan ka mid ahaa waagaasi soo dhex gallay iyo weliba xiisaddii siyasadeed ee ka dhex dilaacday” balse hadana sannadkii 1968-kii ayaa waxaa tallada waddanka Ciraaq marlabaad afgambi hubaysan kula wareegay Qolooyin daacad u ahaa xisbigii Kacaanka “bacath Party”.

 Afgambigaasi oo uu hogaaminaayey Janeral Axmed Xasan Al-Bakr oo ahaa Nin ay qabiil ahaan aad iskugu dhawaayeen Saddam Xuseen ahaana Sunni reer Tikrit ahaa, waxaana uu Janaral Cabdiraxmaan u magacaabay Saddam inuu noqdo ku xigeenka guud ee hogaanka Xisbiga Hantiwadaaga Kacaanka “Bacath Revolutionary party” waxaa kale oo loo magacaabay Madaxweyne Ku xigeenka Dalka Ciraaq.

 AWOODDII SADDAM UU KU YEESHAY TALLADA WADDANKA CIRAAQ

Sannadkii 1976-kii ayaa Waxaa Saddam Xuseen loo magacaabay inuu noqdo Taliyaha ama Janaaralka Guud ee Ciidamada Waddanka Ciraaq, wuxuuna Saddam si deg deg ah u fuulay saaxadda awoodeed ee hogaanka waddanka Ciraaq, wakhtiyadaasina waxaaba lagu tirin jiray inuu ahaa ninka ugu awood badan tallada waddanka Ciraaq, iyada oo waagaasi uu  Madaxweyne Ahmed Xasan Al-bakr soo itaal gabaayey caafimaadkiisana   marba marka ka danbaysa sii daciifaayey ayaa dhinaca kale waxaa mansabka awoodeed ku soo durkaayey Saddam Xuseen waxaana Saddam Xuseen uu gebi ahaanba la wareegay siyaasaddii gudaha iyo dibadda ee waddanka Ciraaq iyada oo dhinaca kalana taxadar weyn uu ka muujinaayey in ay isku dhacaan Saraakiishii ku wareegsanayd hantiwadaagii maamulka sare ee waddanka Ciraaq

                          
Sawirka Bidix Saddam Xuseen iyo Madaxweyne Bakr 

MURUQYADII BAALASHA BAXSADAY EE SADDAM XUSEEN

 Sannadahii 1970-naadkii waxay beesha caalamku si toos ah balse gudaha ciraaq dadban ugu aqoonsatay Saddam Xuseen inuu yahay ninka lagala xaajoonayo Siyaasadda Ciraaq, iyadoo Madaxweyne Bakar uu gebi ahaanba tahli waayey inuu sariirta ka kaco, Saddam Xuseen wuxuu diirrada la hellay tooshkana si fiican ugu ifiyey inuu Aas-Aaso rukuno adag oo uu ku mideeyo xisbigii Kacaanka “Bacath Party” isaga oo nidaamkiisa maamul uga dhaadhiciyey saraakiishii ku xeernayd ee xisbigiisa ka mid ahaa si degen, Wuxuu Saddam ka war hayey markaasi kala qoqobnaan badan oo ka muuqatay shucuubta wada degta waddankiisa Ciraaq ee Sunni-ga, Kurdiyiinta, Shiicada, Carabta iyo weliba Kiristaanka, wuxuu sameeyey hab casri ah oo uu maamulka ugu wadaajiyey dhammaan qaybaha kala duwan ee waddanka Ciraaq wuxuuna dhaqaalaha Ciraaq ka hurgufay boodhkii mudada badan saarna isaga oo jeexay qorshe cusub oo uu ku nidaameyey dhaqaalaha waddanka Ciraaq, Sidoo kale Saddam ma moogayn in ay Ciraaq ahayd goob ku caan ah afgambiga wuxuu yagleelay Nabad sugid aad u itaal saraysa oo u daacad ah isaga iyo xisbigiisa Bacath, wuxuu dajiyey hanaan uu ku dhex fidinaayey shacabka Ciraaq afkaarta aaminsanaanta Xisbul Bacath taasi oo run ahaantii uu ku guulaystay. 

Ahmiyadda 1-aad ee Saddam Xuseen ka guuxaysay Maskaxdiisa waxay ahayd in uu Ciraaq ka dhigo waddan Hodan ku ah saliidda iyo bansiinka, isaga oo hormood u noqday Sannadkii 1972-kii nidaam lagaga soo saarayo waddanka Ciraaq Salliidda qaydhiin sidoo kalana lagu rakibaayey waddanka Ciraaq Wershadaha Saliidda qaydhiin sifeeya isaga oo ku soo dhaweeyey waddanka Ciraaq shariikado reer Galbeed ahaa bishii June 1-deedii sannadkii 1972-kii ayaa riyadaasi dhabawday waxaana shariikadaha reer Galbeedka ee maraykanka, ingiriiska, faransiiska iyo weliba shariikado ruush ahaa ka qodeen waddanka Ciraaq Saliid iyada oo laga soo saaray, muddo gaaban gudaheedna Maamulkii Saddam Wuxuu ku guulaystay inuu xoogga saaro adeega bulshada waddanka Ciraaq si uu shacabka taageero badan uga kasbado wuxuu Saddam ka hirgeliyey Ciraaq olole balaadhan oo lagaga tirtiraayey shacabka Ciraaq jahliga isaga oo aas-aasay haayad gaar ah oo la dagaalanta jahliga iyo aqoon la’aanta “National Campaign of eradication Illiteracy” nidaamkaasi oo lacag la’aan adeegaayey shacabka Ciraaq inay bartaan waxbarashada ugu qiimaha badanleh adduunka, sidoo kale wuxuu Saddam hirgeliyey in Jaamacado bilaash ah loogu diro ardayda ka baxda dugsiyada waddanka Ciraaq dibadda (Scholarships), sidoo kale waxaa ololahaasi Saddam ku guulaystay in shacabka Ciraaq %99 la siiyo damaanad caafimaad oo guud iyada oo dhammaan dadka lagu dawayn jiray bilaa lacag (hundred percentage health insurance), waxaa kale oo la siiyey beeralayda Ciraaq taakulo badan iyo weliba qallab badan oo dhulka ay khayraadka ku jira kula soo baxaan. 

Maamulkii Saddam Wuxuu xoogga saaray inuu dhiso saldhig cusub oo lagu baraarujinaayey shacabka Ciraaq inay iskood isku dabaraan iyagoo ka faa’iidaysanaya khayraadka wadankooga ku jira sida saliida iyo beeraha. 

SADDAM XUSEEN IYO LA WAREEGIDDII HOGAANKA GUUD EE WADDANKA CIRAAQ  

Sannadkii 1979-kii ayaa Madaxweyne Al-bakr wuxuu ugu yaboohay waddanka Syria inay gaadhaan Heshiis ay labada dal waa Ciraaq iyo Syria eh ay ku midoobayaan oo ay ku noqonayaan waddan Qudhaata sidoo kalana ay ku midoobayaan xisbiga al Bacath oo waagaasi labada  dhinacba ka shaqaynaya iyada oo Xafidal Asad oo ahaa hogaamiyahii waddanka Syria loogu yaboohay inuu  noqdo midawgaasi Hogaamiye ku xigeen, taasi waxay hoos u dhigtay rajadii Saddam ka qabay inuu la wareego maamulka Waddanka Ciraaq dhamaantii balse awood darro siyaasadeed iyo caafimaad oo asiibtay Madaxweyne Al-bakr ayaa ku keliftay inuu iska casilo hogaanka Waddanka Ciraaq 16 July Sannadkii 1979-kii isla maalintaasi ayaa Saddam Xuseen waxaa loo caleemo  saaray inuu noqdo Hogaanka Guud ee waddanka Ciraaq iyo weliba Madaxweyne Xisbul Bacath. 

Inyar ka dib la wareegidii hogaanka waddanka Ciraaq wuxuu Saddam qaban qaabiyey shir guud oo xisbiga Bacath ay iskugu yimaadaan wuxuuna Saddam Shirkaasi ka akhriyey qudbad isaga oo ku eedeeyey rag ka tirsana xisbiga Al bacath inay wadeen mu’aamaraad ay ku basaasayeen hogaanimadiisa iyaga oo adeegsanaayey kamarado iyo aaladaha codka duuba, waxaana raggaasi laga saaray iyaga oo goobtaasi shirka fadhiya xisbiga waxaana si toos ah looga dareeriyey kuraastii ay ku fadhiyeen. 

HOGAANKII  KA DHANKA AHAA  DIINTA ISLAAMKA EE NIDAAMKII SADDAM XUSEEN (SADDAM AS SECULAR LEADER)

Saddam Xuseen wuxuu ku qeexay hogaankiisa iyo weliba Nidaamkiisa siyaasadeed mid casri ah oo la jaan qaadaya hantiwadaagnimada kacaanka oo aanay ab iyo isir wadaagi Karin hanaanka Islaamka oo dadka Ciraaq u ahaa dhaqqan maadama oo shucuubta Ciraaq ay ahaayeen badankood dad islaam ah ha ku kala duwanadeen madahiibta eh, Saddam Xuseen oo mar laftigiisa laga weydiiyey fakir ahaan wuxuu aaminsanyahay ayaa ku qeexay naftiisa inuu yahay Jamal Cabdi Naasirka Ciraaq, wuxuuna tallooyin aad u sareeya ka siiyey haweenka Maamulkii sare ee waddanka Ciraaq isaga oo mansabka ganacsigana gacan weyn haweenka ku siiyey inay ka dhex muuqdaan oo laba odhan karaayey waxay xoog haweenka Ciraaq ku yeesheen inay helaan hanti iyaga u gaar ah, Ciraaq waxay noqotay dalka keliya ee ku yaall gacanka Carbeed ee aan lagu dhaqmin axkaamta islaamka.

Saddam Xuseen wuxuu ka hirgeliyey Ciraaq mashaariic lagaga tirtiraayey waddanka Ciraaq dhaqanka Diinta ku xidhan iyada oo lagu faafinaayey dhaqan ku tiirsan carabnimo iyo weliba aaminsanaanta xisbigii uu ku caqliyaystay ee Bacath, iyada oo dadka tirada yar waa Sunni-ga, Kurdiyiinta, iyo weliba dadka diimaha kale haysta laga siiyey 20% maamulka dalka ciraaq oo aan lagula tartamin ama gorgortan aan la gelin, taasi waxay necayb ku reebtay dadkii tirada badna sida Shiicada iyo weliba Kurdiyiinta laftigooga oo u arkaayey nidaamkaasi inuu meel ka dhac ku yahay dhaqankooga iyo weliba afkooga maadama oo aanay ahayn dad carab ah, waxay taasi gelisay Saddam iyo Nidaamkiisi Baqdad in dadka ciraaq ku tirada badan oo ah dadka Shiicada ah ay xidhiidh la samaystaan Waddanka Iran oo waagaasi ay ka talinayeen waa sannadkii 1979-kii eh kacaankii Islaamiga ahaa ee Ayatulahi Khumayni. 

Saddam Xuseen wuxuu dajiyey laba qorshe oo si weyn u horyaallay inuu mid qaato inuu xoog ku muquuniyo dadka isaga ku mucaarida ee xidhiidh la yeesha ayatulahiyadii waddanka Iran iyo inuu si dadban oo dhaqaale usoo dhaweeyo dadka shiicada ah iyo weliba kurdiyiinta, Sannadkii 1974-kii Sadam Xuseen wuxuu u magacaabay Taha Yasin Ramadaan inuu noqdo hawl wadeenka guud ee u xilsaaran amaanka gudaha ciraaq, sidoo kale Saddam Xuseen wuxuu u magacaabay Barzan Ibraahim Al-tikriti inuu noqdo Taliyaha ama maamulaha guud ee haayadda sirdoonka waddanka Ciraaq (Mukhabarat) Barzan Ibraahim Al-tikriti oo ahaa Saddam Xuseen Walaalkii Hooyo.

 Saddam Xuseen wuxuu caan ku noqday nin aad ugu dhaggan nidaamka carabnimada iyo weliba afkaarta bacathnimada waxay awoodiisu gaadhay mid uu ku keeno qofkuu doonaayo golaha sare ee kacaanka ciraaq iyo weliba xisbiga Bacath,dhinaca kale  Saddam laguma arki jirin shakhsi ahaan dhaqankii carbeed,  wuxuuna ku xaragoon jiray suudhka reer galbeedka iyo weliba muraayado madaw, sidoo kale wuxuu sawiradiisa iyo weliba taallooyin uu leeyahay ku dhajiyey dhammaan dhismayaasha dawladda ee dalka ciraaq, wuxuu sawirkiisa ku dhajiyey lacagta waddanka Ciraaq wuxuu noqday Hogaan aan laga daba hadli Karin.

 SIYAASADDII ARRIMAHA DIBADDA CIRAAQ IYO SADDAM XUSEEN

 Markay noqoto siyaasadda arrimaha dibadda ee Ciraaq Saddam Xuseen wuxuu tooshka ku ifiyey diiraddana saaray inaanu ka maqnaan Karin saaxadda siyaasadeed ee beriga dhexe Sannadkii 1972-kii Wuxuu Saddam oo ahaa ku xigeenka Madaxweynaha waddanka Ciraaq heshiis dhaqaale iyo diblomaasiyadeed la saxeexday midawgii Soveitka ee Moscow ka talinaayey, sidoo kale Sannadkii 1978-kii sannad ka dib ayaa Soveitku waxay Baqdad usoo direen shixnado Hub ah, iyo weliba boqolaal khubaro iskugu jira ciidamo iyo weliba khubaro tababar siiyay haayadda sirdoonka ee waddanka Ciraaq (Mukhabarat) oo ka socday Haayaddii weynayd ee sirdoonka Sovietka KGB.

Sannadkii 1976-kii isaga oo ah Madaxweyne Ku xigeenka Waddanka Ciraaq Saddam Xuseen wuxuu Booqasho hawleed ku tagay waddanka France wuxuuna Paris kula soo saxeexday heshiis dhaqaale iyo weliba ganacsi Madaxweynahii fransiiska ee waagaasi Franco Metrand iyo weliba ku xigeenkiisi Chaques Chirac oo ah hadda Madaxweynaha dalka Fransiiska.

 Sannadkii 1979-kii Saddam Xuseen wuxuu olole u gallay hantiwadaag carbeed oo lagaga soo horjeedsanaayey heshiiskii sannadkii 1979-kii ku dhex Maray Masar iyo Israel xerada Camp David ee duleedka Washington ee dalka maraykanka oo uu dhex dhexaadinaayey Madaxweynahii hore ee dalka maraykanka Jimmy Carter.

AKHRISTAYAAL TAARIIKH NOLOLEEDKA DHEER EE SADDAM XUSEEN HALKAASI KUMA EKA WAXAAN JECLAYSTAY INAAN TODOBAADADA SOO SOCDA DHAMAYSTIRO WAXAANAN KU SOO QAADAN DOONA DAGAALKII CIRAAQ LA GASHAY IRAN,QABSASHADII SADDAM QABSADAY KUWAIT, DAGAALKII GACANKA EE XULAFADA GALBEEDKU WAA NATO KU WEERARTAY CIRAAQ SANNADKII 1990-KII IYO WELIBA DAGAALKII DHAMAYSTIRKA EE MADAXWEYNE BUSH-KA YAR DHAMAYSTIRAY KAGANA XAYUUBIYEY SADDAM XUSEEN TALLADA WADDANKA CIRAAQ, QABASHADII LAGU QABTAY SADDAM MAGAALADA TIKRIT EE UU KU DHASHAY IYO WELIBA KIISKA KAGA SOCDA MAXKAMADAHA WADDANKA CIRAAQ MAAMULKA MARAYKANKU KA SAMEEYEY BAQDAD.

QAYBTA LABAAD EE SADDAM

N.B: Haddii aad jeceshahay hogaamiyayaasha adduunka iyo xulashadooda soo booqo web linksani: www.somalitalk.com/diridhaba