SOMALITALK.COM

Shirarka iyo Heshiisyo-siyaasadeedka Soomaalida oo laga Naxo (Jibuuti & Yemen)

C/Waaxid C/hi Khaliif

London, UK

Ilaah baa mahad leh. Nabadgelyo iyo naxariis nabi Muxamed korkiisa ha ahaato.

Markaan shirar iyo heshiisyo-siyaasadeed maqlo waan ka naxaa! Kama wado shirarka iyo heshiisyadaa xun laakiin laga soo bilaabo Sodare, Qaahira, Carta, Khartuun, Mbagathi/Kenya, Yemen, Asmara, Jibuuti, iyo kuwo kale waxaa mar walba sii kordhiyey khilaafka iyo isgaashaanbuursi hor leh. Dadyoowga kale waxyaalaha laga cabsado ayey magac fiican siiyaan sida Carabtu lamadegaanka u tiraahdo Mafaazah ama ay masaska/abeesooyinka u dhahaan suleym/saliim! Soomaalidu qofkey ammaanayaan waxay dhahaan: tuug tuug dhalay ama doofaar doofaar dhalay weeye! Nin sheekh ah baan maqley oo leh dadka Soomaaliyeed ee qurbaha lacagta deeqda ah ku qaata waxay ugu yeeraan cayrta! Marka sida Carabtu waxyaalaha laga baqo ay magaca ugu wanaajiyaan ayaa Soomaalidu waxyaalihii lagu farxi jiray waxay siiyeen wax laga naxo. Haddaad beryahan maqashid dib-u-heshiisiin waxaa laga wadaa dib-isu-abaabul. Haddaad shir siyaasadeed maqashid waxaa laga wadaa shar hor leh. Haddaad heshiis siyaasadeed maqasho waa halaag cusub oo soo kordhay. Qolyaha Jibuuti jooga baa ergiga ka socda xoghayaha guud ee Qaramada Midoobay u arka nin dan u wada Soomaaliya halka isla kuwaas jooga Jibuuti u arkaan walaalahooda Tigreega la dagaalaya xag-jir!

Sida magaalooyinka waaweyn ee Soomaaliya dagaalkii sokeeye kaddib dadku dhulalka/boosaska isku qabsado oo ay baxsheen oraahda ah ku qabso ku qadi meyside ayaa hadda waxaa dadkii dibadaha joogay, kuwii siyaasiyiinta sheegan jiray iyo dad kale bilaabeen in la tago Qaahira, Itoobiya, Kenya, Jibuuti, Yemen iyo meelo kale iyagoo dhahaya meel shir ka socdo istag wax jago beenbeen ah kuu magacaaba waayimeyside. Waa arrintaas waxa dadku ugu qamaamaan meeshii lagu maqlo ergi ka socda Qaramada Midoobay ama haweyndeyda wasaaradda arrimaha dibadda ee Maraykanku u xilsaaratay Soomaaliya ku shirayaan.

Nin baa laga sheegay cadaabkaba geeri baa ii keentay. Wuxuu ka wadaa haddaan la dhinteen aakhiraba lama tageen iska daa cadaabe. Shirkii Asmara baa noo keenay kan Jibuuti. Iyagaa dad aan la isku halleynkarin ku safay jagooyin iyo darajo. Sidaan horay u sheegay Asmara waxaa isugu tagay dad is huwan. Kuwo dammanayaal ah oo xildhibaanno sheeganayey. Kuwo dibad ka yimid oo darajo doon ah. Iyo kuwo daacad ah laakiin sidaas dan u arkay.

Heshiiskii Jibuuti goormuu yimid? Waa markii Tigreegu ka abaadeen iney maraan waddada isku xirta Xamar iyo Baladweyne. Markii Tigreegu kala kulmay dhib badan iney iskaga gooshaan inta u dhaxeysa Muqdisho iyo Baydhabo. Marka sidii heshiiskii Cadan u badbaadiyey C/hi iyo Ashahaado-la-dirirka ayaa hadda kan Jibuuti iyo Sanca waxay waqtiga u sii dheereynayaan Tigreega iyo kuwa u adeega.

Waxyaalaha ka soo baxay shirka Jibuuti waxaa ka mid ah in wax lala qeybsado dagaaloogye iyo Ashahaado-la-dirir! Dadka Soomaaliyeed waa iney gartaan in cadowga koowaad ee Soomaali yahay dagaalooge iyo Ashahaado-la-dirir. Markii dagaaloogayaashu isku leynayeen shacabka Soomaaliyeed 1991 ma Zenawi baa joogay Itoobiya? Dagaalkey ku soo caanbaxeen dadkaas sheeganaya hogaanka maxkamaduhu ma Itoobiyey la galeen? Maya waxay la dagaaleen Ashahaado-la-dirir. Maaddaama cadowga koowaad ee Soomaaliya ahaa dagaalooge, markii laga ceyrshay meelo badan waa iyada shacabkii si heer sare ah usoo dhoweeyey madaxdii kacdoonka. Nimankii horboodayey Ashahaado-la-dirarka intooda badan waa ka soo horjeedeen Zenawi markaas. Haddii wax lala qeybsanayo dagaalooge maa markii Khartuum la tagay 2006-dii oo maxkamaduhu heysteen Koonfurta Soomaaliya oo korneyl C/hi lahaa aan wadahadalno aan Itoobiya ka hadalnee maxay u diideen? Ma markii saqiirkii la bireeyey, hooyooyinkii uurka laga soo dooxay, dumar badan Tigreegu kufsaday, culumadii masaajidda lagu laayey, magaalooyinkii la burburiyey, dhaqaalihii ka badbaaday sagaalkii sokeeye la tirtiray baa hadda madaxda maxkamadaha qaarkood leeyihiin aan la heshiinno cadowga koowaad ee Soomaaliya, Ashaado-la-dirir? Waa labo mid. In kuwa Jibuuti jooga shalay khaldanaayeen oo hadda saxsan yihiin. Hadday saas tahayna haddee qof khalad intaas le’eg galay ma soo hor istaago dad. Hadday awal saxsanaayeen oo ay ka noqdeen mabda’ii saxda ahaa sababo kale owgoodna ka sii daran.

Kuwa Jibuuti ku shiray waxay dhaheen Golaha Ammaanka arrinta galaya! Ogoow xitaa Ilaah uma celin arrinta. Yey yihiin Golaha Ammaanku? Miyeysan ahayn kuwii markii Xamar iyo Koonfur la xoreeyey dhibsaday nabadda iyo Islaamka? Soom maaha kuwii ku fasaxay Soomaaliya Itoobiya iyo calooshood-u-shaqeystayaal? Xitaa markii maxkmadihii laga saaray magaalooyinkii waaweynaa ee Soomaaliya ma oran Golaha Ammaanku war awalba diin iyo wadaaddaan la dagaaleynee aan haddii la saaray badbaadinno shacabka Soomaaliyeed oo xitaa aan u sameyno dowlad maqaarsaar ah laakiin waxay ku fasaxeen Tigree, jirri iyo mooryaan oo geystay falalkaan kor ku sheegay. Hadda markii Tigreegii laga saaray waddanka intiisa badan oo ay ku soo urureen xerooyin milatari ayaa Golaha Ammaanku dib usoo orday oo iyagoo isticmaalaya madaxda Jibuuti joogtay sheeko cusub la soo shirtageen.

Teeda kale maxaa Golaha Ammaanka gacanta ugu jira? Golaha Ammaanka waxaa u yeeriya maamulka Bush ama kii markaas Maraykanka heysta. Hadda Bush iyo adduunkoo dhan waxaa la soo gudboonaaday dhaqaale la’aan, shidaalkii oo cirka isku shareeyey, cuntadii oo la goynwaayey, dagaalo ka heysta Ciraaq iyo Afganistaan, adduunkii oo laga nacay maamulka Bush. Waxaa ku furan arrin kale oo Iiraan ku saabsan. Maaddaama uu Bush shiidaad u heyn Soomaaliya wakaas xoghayaha guud ee Qaramada Midoobay sidii looga sugayey inuu keeno qorshe iyo jawdalkii ciidamada Itoobiya looga saari lahaa Soomaaliya iyo sidii loo keeni lahaa ciidan kale oo “dhexdhexaad” ah uu sheekadii ku soo xiray waxaa fiican in Itoobiya ka baxdo Soomaaliya oo la keeno ciidamo ka socda Afrika! Xogyaha guud wuxuu la mid noqday shacabka Soomaaliyeed ee markey la soo xiriirayaan idaacadaha iyo taleefishinada ku hadla Soomaaliga dhiibta ra’yigooda ku saabsan xalka Soomaaliya. Marka ma filayo in labada bilood iyo xoogaga dhiman cidi keeni karto ciidan. Marka qolyaha Jibuuti ku shiraya iyagaa laga rabaa waxay shacabka u sheegi lahaayeen.

Haddii cid arrinta Soomaaliyeed lagala hadlayo waa Zenawi qofka koowaad. Zenawi isagaa Soomaaliya qabsaday oo ka taliya. Marka haddii kuwa Jibuuti leeyihiin waxaan la shiraynaa kuwa u adeega Zenawi oo keliya waa u doqonnimo. Hadday si qarsoodi ah ula shiraanna waa nifaaq oo ka sii daran. Maraykan keligiis kuma khasbi karo Zenawi inuu ka baxo Soomaaliya. Haddii Zenawi baxayo isagaa ku dhibtooday Soomaaliya ee ma ahan Maraykan baa ka saari kara. Maraykanku muu ku khasbo inuu Eritereeya ka reebo iney maxkamadaha soo dhoweeyaan? Haddii Eritereeya wax ka maqliweyday Bush sidee buu ugu khasbi karaa Zenawi wax kale? Muu Bush ku khasbo Al-Bashiir inuu Daarfuur dhaafo? Al-Bashiir oo muslim ah baa Bush wax ka maqli waayey marka sidee uga fileysaan in Zenawi oo gaal ah loo khasbi karo.

Qodobbada iyo qoraalada qolyaha jibuuti la ordayaan waxay la mid yihiin saxiifaddii Mutamalis. Akhristayaal saxiifadda Mutamalis wax kale maahan ee waa arrinta Soomaalidu u taqaan: ninkii gacmahiisa ku watay wadkiisa. Arrintu waxay ku baxday mar gabyaagii caanka ahaa ee Mutamalis iyo gabyaa kale ooy qaraabo ahaayeen ay hanti ka raadsadeen boqor markaas dhulka Ciraaq ku taal ka talinayey. Boqorkii wuxuu labadii gabyaa u qoray warqad oo ku yiri ula taga waalligeyga (guddoomiye gobol oo kale) jooga magaalo hebla isagaa idin siinaya abaalmarine. Labada gabyaa midna wax ma akhriyo. Gabyaa Mutamalis la socday baa yiri: wax kasta waa dhici karaane aan raadsanno cid noo akhrisa warqadaha. Mutamalis baa is kibriyey oo yiri anigu caan baan ahay mana filayo in boqorku warqadda ku qoro dhibkeyga. Intii ay waddada sii marayeen baa waxaa ka horyimid wiil dhallinyaro ah. Gabyaagii kale baa ku yiri wiilkii: wax ma akhrisaa? Wiilkii baa yiri haa. Gabyaagii wuxuu yiri ii akhri warqaddan. Wiilkii dhallinyarada ahaa baa yiri nasiib baad leedahay oo waxaa warqadda ku qoran in lagu dilo. Gabyaagii wuu jeexjeexay warqaddii. Weli Mutamalis wuxuu soo istaagay: kuma dhaco warqaddaas in dhib lagu qoro wuuna diiday in loo akhriyo. Waxaa walligii u tagay gabyaagii kale oon warqad wadan (wuu soo jeexjeexay) iyo Mutamalis oo warqad la bidaya. Walligii wuxuu siiyey abaalmarintii Mutamalis oo ahayd in la dilo. Maalintaas laga bilaabo Carabtu waxay soo saareen oraahda ah ninkii wadkiisa gacmihiisa ku sitay. Marka waabaa ku baryi doona qolyaha la ordaya waxay Jendayi Frazer ku tiri oo ah na soo raaca waxaa idin caawinaya Golaha Ammaankee.

Nimankaan Jibuuti jooga marna ma cambaareyn falalkii Maraykanku ka sameeyey Soomaaliya ee ku laayey shacabka iyo xoolaha Soomaaliyeed. Dadka la laayey waa kuwii wax ka dhigay qolyaha Jibuuti jooga. Marka dadka u hadliwaayey saaxiibadood iyo shacabka la xasuuqay sidee looga filayaa iney u doodaan shacabka kale ee aysan aqoon? Hay’adaha u dooda xuquuqda binu Aadanka baa intaas ka hadla waxyaalahaas laakiin kuwa raba iney na xukumaan xisaabta uguma jirto.

Jago-jacaylku waa wixii Benazir Butto dib ugu ceshay Bakistaan. Waa ku filnaanweyday intay ra’iisul wasaaraha ahayd. Markii Musharaf laga dhameystay bey dhaheen dib ugu noqo Bakistaan oo u tartarn jago kale. Jago-jacaylkii waxay gelisay qabri. Ma dhahayo waa la dilayaa sheekh Shariif laakiin waa in la fahmaa waxa waddanka ka jira.

Yemen waxaa laga yiri hala keeno ciidamo ka socda kuwa muslimiinta!

Ciidamada waddamada muslimiinta ka imaanaya iyo madaxdooda lama hayo wax lagu mitaalo oo kiristaan ama Yuhuud ah oon ka ahayn dhibtii ka dhacday Ruwaanda iyo Burundi. Muslimiintu waa labo. Kuwo iyagaa la waardiyeeyaa sida kuwa Khaliijka. Qaarna waa kuwa Bakistaan oo kale oo iyagaa masaajid iyo dugsi-Quraan ku xasuuqaay shacabkoodii magaalooyinka dhexdoodaa. Waddanka saas yeelay malaga filayaa in ay asxaan u sameynayaan wadaado kale? Nimanka wata saxiifadda Mutamalis ma arkaan khatartaas laakiin waa dhibaato aan caad saarneyn. Culumadii runta ka hadli jirtay ee joogijirtay waddamada muslimiinta intoodii badan waxay joogaan wadamada reer Galbeedka ama xabsi bey jiifaan. Ilaahay baa runta jecel laakiin madaxdeennu waa ugu liitaan madaxda caalamka.

Zenawi wuxuu Xamar ka soo bartay waaguu Soomaaliya joogay: lafo maroodi iyagaa la isku jabiyaa. Wuxuu Bush ka dhaadhiciyey in la sii wado sheekadii ahayd xagjir oo Soomaalidu u taqaan xaqjir iyo kuwo loo yaqaan qunyar-socod. Marka markii hadda gumeysigii qilqiil galay oo xitaa ay awoodi waayaan iney iskaga kala gooshaan Xamar iyo magaalooyinka kale ayaa waxaa hadda la bilaabay shirar la iskugu dirayo kacdoonkii shacabka. Marka Zenawi inta meel fariisto buu daawanayaa qolyaha Jibuuti jooga oo sidii Ashahaado-la-dirirkii la soo bixidoona dardar cusub. Zenawi wuxuu shirarka Yemen iyo Jibuuti u arkaa nasri Ilaahay usoo diray.

Qolyihii Ashahaado-la-dirirkaa yaabban oo leh war xaggee ka soo baxeen kuwaan cimaamadaha qaba oo nooga dheereeyey CIA iyo Frazer! Waxay leeyihiin sidii habartii bixisay: hooyo qoodha lama dilo bey arrintu ku dambeysay oo iyagii baa Bush naga ceyrsaday.

Wax badan baa shacabka Soomaaliyeed soo dhoweeyeen shirar sida kii Mbagathi iyo kii bakhaarka galayda ee Baydhabo ama garaashkii gaadiidka ee Xamar dhacay. Marka horaan uga dharagnay magac heshiis oo belaayo soo wada. Marka shacabku diyaar uma aha inuu dad-qalato mindiyo wadata isku soo hogaansho. Insha Allaah ma foga marka la arki doono qolyaha Jibuuti oo marka sidii xanjada macaanka laga dhammeysto la iska tufo oo ku biira saaxiibbadood Ashahaado-la-dirirka.

Bil-guuradii ka soo Wareegtay "Shirkii Jibuuti"... Akhri..