YAA XAQQA KU TAAGAN,MA UMU BAKAR MISE ABU CIISE

YAA XAQQA KU TAAGAN, MA UMU BAKAR MISE ABU CIISE

xasan Yuusuf Cali xasanwadaad65@hotmail.com sweden Katrinaholm

Waxaan ku bilaabayaa qoraalkeyga magac ilaah intaasi ka dib, waxaan jeclaan lahaa inaan ra,yigeyga ka dhiibto, Maqaalo aan ka akhriyay webkaan Maqaaladaas waxaa kala lahaa Labada shakhsi ee Umu bakar iyo Abuu ciise.

Sida ka muuqata cinwaanka maqaalkayga waxaan jeclaan lahaa inaan cadeeyo cidaan u arko inay ku taagan tahay Xaqa marka hore aniga labadaas qofood midna ma aqaan waa dad walaalheyga oo soomaaliyeed, iima kal sukeeyaan Laakin waxaa iska cad in sida xaqa ah ay sheegtay umu bakar.

Hadii aan ku horeeyo arinka qabiilka waxaan jeclaan lahaa in ay horta kala gartaan soomaalida qabiilka iyo qabyaalada Qabiil waa dad badan oo uu ka dhaxeyo abtirsimo waan mida uu ilaah qur,aankiisa ku shegay inu qabaa,il ahaan noo abuuray.

Si aan iskugu aqoonsano laakin qabyaalad waa inaan mabda, ka dhiganaa ku dhaqanka qabiilka anagoo qoftaan wax u Qabneena u fiirina inuu nagu qabiil yahay ama waaba sida ay soomaalida hada ku dhaqanto marka ay walaasheen Umu Bakar ay leedahay aan baabi,ino qabiil waxay ula jeedaa qabyaalada ee maahan sida uu fahmay walaalkeen Abuu ciisaa Taasina Maaha mid aan ka doodeeno in waxa dib noo dhigay uu yahay ku dhaqanka qabyaalada, mida ixtiraamka kaaba Qabiilka ama Ugaasyada iwm maahan waxay diinteena diideeso hadayba ayagana ku toosan yihiin ku dhaqanka shareecada Taasna waxaa daliil u ah in rasuulka (scw) uu ku amray ansaar un u istaagto Sacad bin mucaad wuxuna dhahay u istaaga sayidkiina.

Hadana maaha in loo raacaa sida soomaalida u raacdo kaaba qabiilada taasi intaas ayaan ugu baxaa waa arin soomaalida Wada fahansan yihiin meesha ay na dhigta qabyaalad.

Mida labaad ee aan aad u jeclahay in ay ka doodo inta aqoonta u leh waa arinta diyada, cudurka uu qabo ee ah in laga dido

Rag iyo Dumar way ekyihiin ama way siman yihiin walaalkeen abuu ciisaa waa cudur ay qabaan inta badan bulsho weenta Muslimiinta waxaana sabab u ah ayadoo la isku qaldaayo dhaqan ku dhisan takoorida hablaha iyo diinteena wanaagsan waxaan war ka joogin In Rag iyo dumar ay yihiin ilma Aadam iyo Xaawa ayna yihiin Adoomada ilaah ayna aktiisa ka siman Yihiin xuquuq walbana ay ka siman yihiin marka laga reebo meelaha uu ilaah cadeeyay in ay u kala fadli badan yihiin, sida Dhaxalka, maamulka Qooska iyo xaq lahaanshada waalidka, ku kala fadli badnaashaha arimahaan soo sheegnay qofkii sii Raacraaca wuu fahmi Karaa sababaha keenay hadaan ku horeeno dhaxalka waa mid ku cad aayadda ku jirta suuratu Nisaa,in Labka uu leeyahay Laba qeeb ay leedahay dhediga xikmada ku jirtyaana waa in ninka mas,uul uu ka yahay meelo Badan lagana rabo qarash fara badan, sida inuu masruufo xaaskiisa oowlaadiisa iyo waxyaaba badan oo kale sida jihaadka Naagtana intaas oo mas,uuliyad ma saarno, iskaba daayee masruuf ninkedeey ka rabtaa meher way heleesaa xuquq badan ayay ku leedahay nimanka sida Waalidkeed, walaalaheed iyo ninkeeda bal si aan u ogaano cadaalada ilaah aan mitaal u soo qaadano arintaan.

Waxaa geeriyooday nin wuxuu ifka kaga tagay wiil iyo gabar uu dhalay iyo hanti dhan 3000$ wiilka wuxuu qaatay 2000 Gabartana 1000 wiilka gabar ayuu doontay wuxuu ku qarash gareeyay meherkeeda 500 waxaa u soo haraayo 1500 Gabadhana waa la soo doontay waxaa meher ahaan u heshay 500 waxay saas ku heesataa 1500 waxayna la mid tahay

Wiilka, halka ayada aysan isticmaaleen xoolaheda laakin ninka laga rabo xuquuq badan marka inay kala mas,uuliyad badan

yihiin ayuu ilaah u kala badiyay dhaxalka, ayadoo taasi ay jirtana waxaa haboon in la ogaado in ay jirto mar ay gabadha iyo wiilka ama ninka iyo naagta si isku mid ah u qaataan dhaxalka cidii u baahan inay ogaato ha ku noqoto si ay u fahanto Tafsiirka aayadaha dhaxalka iyo kutubada dhaxalka ka hadlo xataa waxaa jirto mar ay gabadha xaga dhaxalka wiilka ugu Fiicnaato laakin si qaalibka ah waa in labku uu qaato laba qeeb halka dumarkana ay qaataan hal qeeb. mida ku saabsan

Qooska ninkaa ku fadli badan maadaama uu yahay kan guriga dhisaayo biilaayana xaaska fadli badnaashaha uu ilaah ku Sheegay Qur,aankiisa inuu ninka ka fadlibadan yahay waa tan qooska maahan sida uu u fahmaan nimanka u jidbeesan inay Liidaan hablaha, mida baarinimida waalidka hooyadaa xaq badan waana inay ayada uurka nagu soo waday 9 bilood.

Marka aan u soo noqono arinta muranka leh e diyada horta waxaa ugu fadhinaa reer abuu ciisaa inay noo keenaan Aayad Qur,aan ah ama Xadiith saxiix ah oo dhahaayo naagta diyadeeda waa barka diyada nimanka taasina uma maleenaayo inay Soo helaayaan, sida aan caqiideesanahay aana illaah la hor tagaayo waa in ninka iyo naagta ay isku diyo yihiin waxaana Saas u leeyahay waa inay jirto arimo badan waxaana ka mid ah.

1- in ay ninka iyo naagta ay ka siman yihiin magaca nafsa (naf) ee uu qur,aanka ilaah ku sheegay, waana in naf walba naftay Disho loo dilaayo waxaana qilaaf ka joogin in hadii ay 10 rag ah iskugu tagaan ayna dilaan hal naag ah loo wada qisaasaayo

Marka maxaa loo dhihi waayay waa naag waa kontonleey nimankaana waa boqollayaal ee yaan loo dilin?

2-Illaah aayada suuratu nisaa,wuxuu ku sheegay in qofkii dilaa qof mu,min ah si qalad ah ama kama, inu baxsho diyo Ilaahayna ma dhihin haday naagta tahay 50 haduu rag yahayna 100 ee wuxuu sheegay in diyo laga rabo faafaahin la,aantaasina waa in ay isku mid yihiin .

3-In aan laheen Xadiith saxiix ah oo nabiga ka suknaaday uuna ku sheegaayo naagta inay ninka barkiis tahay xaga diyada

Bal waxaase ka suknaaday in naf waliba ay u suknaatay 100 geel ah sida aan ognahayna naf waxa ka siman ibni,aadamka

Ha ahaado Rag ama Dumar,Muslim ha ahaado ama Gaal waxaana saas cadeenaayo xadiith laga wariyay rasuulka oo ahaay

In nabiga oola joogo asxaabtiisa la soo ak marsiiyay janaazo (meed) wuu istaagay asxaabta ayaa ku tiri janaazada waa Yahuudi rasuulka wuxuu ku yiri soo naf maahan.

4- Diyada waxaa loo baxshaa in lagu sabarsiiyo qaraabada laga dilay qofka ee maaha in lagu qiimeenaayo nafta oo nafta Lama qiimeen karo, Diinteena waa cadaalad bal aan fiirino arinkaan ma cadaaladaa ku jirto laba mooryaanaa waxay kal Dileen cunug yar oo 10 jir ah aan laheen wax aqoon ah laakin uu aabihiis dhalay 10 wiil kale iyo gabar aqoon ilaah u siiyay

Jaamacad wax ka dhigta oo bulshada wax u heesa hadana uu aabaheed ka dhalay ayada kaliya caruur markaasaa lagu yiri

Ha la siiyo ninkii laga dilay wiilkii 10 jirka ahaay ee hadana heestay caruur kale 100 halaad ninkii laga dilay gabartana ee uu

Ku soo tacab beelay hadana u ka fiirsanaayay ubad ayada kaliya 50 halaad wax uu qofka ku qanci karo ma yahay, mase Tahay arintaani arin ilaah na faray waxaa laag yaabaa in Aqristayaasha ay ii qaataan inaan fiirinaayo aqoonta qofka cunugana Aan ku liidaayo da,yarida iyo aqoon la,aanta ee waxan ka wadaa dareenka uu dareemaayo qofka gabadha dhalay e aan lo Xaq soorin. waxaase is weediin leh xageey ka timid diyada ku dhisan boqol iyo konton ee ay ku kala duwan yihiin raga iyo Dumarka sida ay culumada sheegtay waxaa saas ku xukumay sayidinaa cali abii dhaalib iyo Zayd binu thaabit waxaan jirtay

Xaalada markaasi ku kalifeesay, sida in markaasi dadka ku dambeeyay jaahiliyadii iyo liidida hablaha iyo waxyaaba kale

Laakin waqtigaan la joogo maxaan ka hadalnaa naag diyadeeda nin uu dameerkisa ka diya badshaanba araknee Laakin Marka la helo doolad ku dhisan dimuqraadiyad iyo is maqal kuna dhaqmeesa diinta ayay ku habooneed inaan ka doodno Arintaan ku saabsan diyada.

Mooduuca sedexaad ee ah gudniinka xukunkiisa culimada way isku khilaaftay laakin marnaba kuma jiro midka ay Isticmaasho soomaalida ee ah fircooniga aniga waxaan qaba in uu ahay caado ka horeesay rasuulka gudniinka gabdhaha Laakin uu rabay inuu tartiib u zuuliyo laakin sida ay aaminsan yihiin dadka qaar haduu ahan lahaa shay waajib ah la iskuma Khilaafeen waajibnimidiisa oo waa la isku raaci lahaa sida kan ragga mida kalana rasuulka ayaa waxaa ka sugnaan laheed Axaadiith arintaan ku saabsan oo macquul maaha in shay wajib ah uusan rasuulka noo cadeen, marka hadayba suknaato in

Gudniinka uu yahay mid gabdhaha dhib u keenaayo aan ka deeno ma maqal rasuulka oo amraayo in gabdhihiisa la gudo Ama xaasaskiisa Halka xadiith ee ka suknaaday waa daciif hadii uu saxiix yahayna kuma cada inuu na faray ee wuxuu Tilmaam siinaayay qof shaqadeeda aheed gudniinka dumarka.

Marka waxaa haboon markaan qof ku naqdineeno ra,yigiisa waxa ahaboon inaan aqoon u leenahay shaygaas sida iska cad

Umu bakar waxay aqoon durugsan oo inta samaha jecel uu ku farxo, ay u leedahay diinta islaamka halka ay noo muuqato In walaalkeen uu ku doodaayo cilmo dhagood iyo yaan laga tegin caadadii e uusan aqoon durugsan u laheen diinta, mida kale waxan ku boorinaa hablaha soomaaliyeed inay diintooda u bartaan sida Umu bakar si ay xaq ay siisay diinta u fahmaan.

Afeef : waxaan ka afeefana inaan aayadaha qur,aanka aan sheegin raqamyadooda amaba suurada ay ku jiraan axaaadiihtana aan sheegin cida werisay waxay taasi u dhacday anoo hada ku heen faraha masaadirtii diinta oo aanugu soo tagay dalkii

Iyo anoo markaan akhqiyay maqaalada ay isku radinaayeen Umu bakar iyo Abuu ciiisaa isla markaas jecleestay inaan Ra,yigayga ka dhiibto anoon diyaarsan masaadirtii mida kale waxan jeclaan laha mooduuca gudniinka iyo diyada in uu noqdo

Miday culimada ay ka doodaan si aan u gaarno xaqqa anagoo iska ilaalineeno u iilashada dumar liididda.

by xasan Yuusuf Cali xasanwadaad65@hotmail.com sweden Katrinaholm