SOMALITALK.COM Dahabshiil
w w w . S o m a l i T a l k . c o m
SOMALITALK.COM | DAAHIR (BAASTO)

TAXANAHA TAARIIKHEED EE OGAADEENIYA

Wq. Daahir Maxamed Cali (Baasto) | ONLFSA@hotmail.com
Koonfur AFrica  | Feb 22, 2003

Q.1aad | Q.2aad | Q.3aad | Q.4aad | Q.5aadQ.6aadQ.7aadQ.8aad | Q.9aad |

QAYBTII 1aad

HORDHAC

Taariikhdu waxay leedahay muuqaal bannaan yaal ah oo ka hadla dhacdo maalmeedka dowladaha, sooyaalka qarniyadii tagay iyo muuqaal qarsoon oo ah fiirada iyo aragtida dhabta ah ee noolaha iyo ogaalka qaabka dhacdooyinka.

Sida aan la wada soconno gumeystayaashii reer yurub ee qabsaday qaaradda afrika waxay ka gumeysteen dhinacyada dhaqanka, dhaqaalaha iyo aqoonta, arrintaas oo ah furaha dib u dhaca maanta jira. Kaddib markii ay iska hor yimaadeen danahoodii gumeysi ee qaaradda ay kalahaayeen dowladihii reer yurub waxaa dhexdooda ka dillaacay colaad muuqata oo sababtay labadii dagaal ee dunida soo martay, geystayna burbur naf iyo maalba leh. Dhammaadkii dagaalkii labaad ee dunida sannadkii 1945kii waxaa billowday halgan ay hormuud ka yihiin dadyowgii dulmanaa ee la cadaadin jiray, ujeedadiisuna ay ahayd in ay iska qaadaan dulmiga lagu hayo. Halgankaas oo sababay in ay xayndaabkii gumeysiga ka baxaan ummado badan, gaar ahaan afrika waxaa sameysmay maamullo ay si muuqaal ah gacanta ugu hayaan hoggaamiyeyaal kasoo dhex baxay bulshadii soo halgantay. Madaxdii cusbayd ee afrika waxaa markiiba soo food saartay culeys ka dhashay xuduudihii lagu kala qaybiyey dadyowga qaaradda kaddib markii shucuub badan la raaciyey kuwo kale oo ayna wadaagin dhiig iyo dhalasho toona, arrintaas oo hor joogsatay horumarkii la gaadhi lahaa kana dhigtay madaxdii shucuubta afrika kuwo ay tabartoodu yartahay.

OGAADEENYA QAYBINTII AFRIKA KADDIB

Dadka soomaalida ah ee ku dhaqan ogaadeeniya oo ka mid ah ummadaha uu sida gaarka ah ugu xadgudbay sharciga kala qoqobka dadyowga isku isirka ahaa ayna gumeysato itoobiya waxay soo galeen walina ku jiraan halgan ay ku doonayaan xaqooda oo ah in ay iyagu aayahooda maamulaan, halgankaas oo ay horseed ka ahaayeen ururradii Nasrullaahi, Jabhaddii xoreynta ogaden (OLF) iyo xisbigii xoreynta Soomaali galbeed. Ururradaas oo dhammaantood ahaa kuwii sababay taariikh ahaan dagaalkii dhex maray dowladdii da’da yareyd ee soomaaliya iyo boqortooyadii xayle salaase ma ayna noqonin kuwo ku guuleystay ujeedadooda, wuxuuse jiritaankoodu raad aan go’aynin ku reebay quluubta bulshada, ururradaasina waxay jireen intii u dhaxeysay 1948kii ilaa 1964kii.

Lagasoo billaabo sannadkii 1964kii wixii ka danbeeyey dowladda soomaaliya oo saldhig u ahayd halganka soomaalida ogaadeeniya ku dhaqan waxay si heer hoose ah ula dhaqmeysay geeddisocodka halganka, taas oo ay sabab u ahaayeen culeysyada kaga imaanayey afrika iyo caalamka kalaba, hase yeeshee isbaddalkii siyaasadeed ee ka dhacay soomaaliya 21kii Oktoobar 1969kii ayaa soo nooleeyey dareenka dadka kaddib markii dowladdii dhalatay ay mabda’ ka dhigatay qoraalladeedana ku caddeysay in ay taageereyso qaddiyadaha dadka soomaalida ah ee dulman. Iyadoo laga duulayo dareenkaas ayaa sannadkii 1970kii waxaa xoogeystay dhaqdhaqaaq halganeed oo ay hormuud ka ahaayeen dhallinyaro mutacallimiin ah oo kala joogay gudaha ogaadeenya iyo dibaddaba, waxayna arrintaasi horseedday in xeryo tababar laga furo gudaha soomaaliya laguna xereeyo dhallinyaro badan oo horay u la’aa waddo ay u maraan meel marinta iyo qaabeynta xaqa shacabkooda.

 qaybta 2aad........

Q.1aad | Q.2aad | Q.3aad | Q.4aad | Q.5aadQ.6aadQ.7aadQ.8aad | Q.9aad |

Diyaariye: Daahir Maxamed Cali (Baasto)

ONLFSA@hotmail.com

Faafin: SomaliTalk.com | Feb 22, 2003

Kulaabo bogga www.SomaliTalk.com © www.SomaliTalk.com

La soo xiriir:

 

YAA UMAQAN TAARIIKHDA SoomaaliDA

MA OGAADEENIYADII BAY LA DHALIWAYDAY?
Qaybtii 2aad: Xagar Yare..
Faallo

Mayee Ogaadeenyadii Bay ku Darartay
Jawaab qoraalkii Xagar Yare .... WQ. Axmed Yaasiin 

Ogadenia Mise Somali Galbeed; 
Fashikii Ethiopia!??..... WQ.Cabdi Warsame

WAA MAXEY UJEEDADA UU (XAGAR YARE) KA LEEYAH
wq. maxamed Cabdi

Itoobiya: Qaansada maslaxadeena & Cawodgeenaba!  
wq.C/raxman Ceynte

XAFLAD LAGU XUSAYEY 18 GUURADII AASAASKII ONLF   


TAARIIKH KOOBAN SOOMAALIYA


Taariikh Kooban: Geeska Afrika

1,500 BC Fircoonkii laoranjirey  Seankhane Menthuhoteps IV ee Thebes ayaa sahan safar badeed usoodiray xeebaha Soomaaliya, kuwaas oo loo aqoonjirey dhulkii uduga "The Land of Punt."

7-900 AD Carab  iyo Beershiyaan [Persians] ayaa xiriir layeeshay jaaliyaadihii kunoolaa xeebaha Saylac, Muqdisho, Marka iyo Baraawe.

1528-35 AD Ahmed "Gurey" ayaa dagaal lagalay Abyssinians isagoo siweyn isaga difaacay ilaa ay usoo hiiliyeen ciidan hubaysan oo Bortuqiis ah [Portugese musketeers].

1889 Kadib markii ay heshiis  galeen Suldaano iyo Ingiriiska  ayuu Woqooyiga Soomaaliya ka dhaqangeliyey Somaliland.

1894 ayaa heshiiska loo yaqaab saddex-geesoole "Tripartite Accord" waxaa wada garey Ingiriiska [Great Britain], Talyaaniga [Italy], iyo Itoobiya [Ethiopia], kaas oo kusaabsanaa dhulka Soomaaliya. Talyaaniga waxaa lasiiyey dhulka soo eegaya badweynta Hindiya oo waagii dambe loo bixiyey Italian Somaliland. Heshiiskaasu wuxuu aqoonsaday in Mililikh [Menelik] uu qaato dhulka galbeed ee Soomaaliya ee loo yaqaan Ogaden.

1899 Maxamad Cadulle xasan ayaa la dagaalamay wadaamada Ingiriiska [British], Talyaaniga iyo  Ethiopia.

May 5, 1936 Talyaaniga ayaa qabsaday magaalada Addis Ababa, kaddib markii halkaas uu ka cararay Xayle Selasi. Waxaana markaas Talyaanigu gumaysatey Itoobiya intii u dhaxaysay 1936-1941.

1940 Talyaaniga ayaa qabsaday dhulkii ingiriisku qaatay ee Somaliland, qabsashadaasi muddo badan masii jirin.

1947 Waxaa la asaasay xisbigii dhallinyatada Soomaaliyeed ee SYL [Somali Youth League], oo ahaa xisbigii siyaasiga ahaa ee ugu horreeyey Soomaalida cusub.

1950 Qaramada Midoobey [UN] ayaa dhulkii talyaanigu haystey ogolaatay xorimo gaarsiin oo uu talyaanigu sii hayo.

1955 Ingiriiska ayaa gobolka loyaqaan Reserved Area (Ogaadeenya) iyo Hawd kuwareejisey Itoobiya.

1960 bishii  June 26keedii ayaa Somaliland kaxorowdey xukunkii Ingiriiska. bishii   July 1deedii isla sanadkaas ayaa Soomaaliya intii uu Talyaanigu siihayey xorowdey oo ay labadaas qaybood midoobeen.

Somalia-Ethiopia-Kenya 
1960: Kahor xoriyadii Soomaaliya, July 1960, Fransiiska iyo Talyaanigu oo ahaa kukii siihayey dhulka Soomaaliya waxa ay ku guul-daraysteen in ay xad sugan oo Soomaaliya leedahay suntaan

1 Jul 1960 - 10 Jun 1967
Aadan Cabdullah Cusmaan
ayaa noqday madaxweynihii u horeeyey ee Soomaalida xorta ah

7/1960: Rabshado kadhacay xadka Soomaaliya iyo Itoobiya ayaa labada dhinacba adkeeyeen ammaanka. Soomaaliya waxa ay dhiirigelisey NFD xoriyad gaarsiinteeda, Ingiriiskana xiriirkii ayey u goysey kadib markii Ingiriisku go'aansaday in uu NFD kudaro Kenya. Madaxdii Afrikaankuna Soomaaliya gacankuma siin Qadiyada NFD. 13beri kadib markii Kenya Xoriyada qaadatay, December 1963, waxa ay NFD kusoo rogtey xaalad degdega.

1/1964: Waxaa dagaal ka dhexqarxay Soomaaliya iyo Itoobiya, dagaal la xiriira dhulka Soomaaliyeed ee Itoobiya gumeysato .

4/1/1964: Waxaa hirgalay xabadjoojin dhexmartay Soomaaliya iyo Itoobiya

10/15/1959: Waxaa la diley Cabdirashiid cali Sharmaarke, oo ahaa Madaxweynihii Soomaaliya, oo safar kumaraya Gobolada dalka.

21 Oct 1969: Waxaa wadanka inqilaab ku qabsaday ciidan militari oo uu hogaaminayey Maxamed Siyaad Barre. 1/1977: Waxaa kor u kacay xiisada dhulka ee Soomaaliya iyo Itoobiya.

July 23 1977: ciidanka Soomaaliya ayaa galay dhulka Soomaaliyeed ee gobolka Ogaden. Ethiopia waxa ay taageero militari ka heshay dalalka USSR, Cuba iyo Libya. Dagaal khasaare badan geysey ayaa dhexmaray Somali iyo Itoobiya. November 1977 Soomaalidu waxa ay eryeen ruuskii ku sugnaa cariga Soomaaliya. Waxana ay Soomaaliya markaas mucaaniwo weydiisatey USA iyo UK. USA waxa ay ogolaadeen oo qura taageerida aadaminimo, halka UK ay Soomaaliya siisay mucaawino aadamino iyo hub intaba. OAU ayaa isku deyey in ay wadahal soo qabanqaabiyaan laakiin waftigii Soomaaliya ayaa kabaxay wadahadalkii. Itoobiya waxa ay bilowdey habkii lamagbaxay "scorched earth" oo afsoomaali ahaan u dhiganta "u cadayn dhulka sidii laf hilibka laga xaquuqay" kan oo ahaa in lasumeeyo biyaha, la laayo xoolaha, dhulka ladeganyahay lagabarakiciyo, taas oo dhanka ahayd  (SALF). Taageero ay Itoobiya ka heshay Ruuska awgeed waxa ay dib u qababsatay  Somali galbeed (ogaden) markey taariikhu ahayd March 15 1978. Reference: Somalia History


Wararkii 2004: BOOSAASO | HARGEYSA | MUQDISHO | NAIROBI | QURBAHA | XORIYO