DIINTA
ISLAAMKA IYO
ANSHAXA
GUUD EE BULSHADA
Qaybta: 1aad |
2aad | 3aad |
4aad | 5aad
Q. 1AAD: ASLUUBTA
CUNISTA IYO CABISTA
(Cuna
oo caba hana xadgudbina maxaa yeelay isagu “Eebbe” ma
jecla kuwa xadgudba) (Suurat
Al-Acraaf: 31).
Cunta
cunistu waxay leedahay anshax ku salaysan diinta Islaamka loona baahan yahay in
la barto. Asluubta cunta cunistu waxay ka kooban tahay:
- Magaca Alle inuu ku billaabo iyo mahadintiisa ku afjaro:
Caa'isha
(RC) waxaa laga weriyay inay tiri: Rasuulku (Sallal-Laahu calayhi wa-Sallam) wuxuu yiri: (Qofkiin hadduu
raashin cunayo Allaha sarreeya ha xuso, hadduu hilmaamo inuu bilowga Allaha
sarreeya xuso, ha yiraahdo: Bismil-Laahi Awwalihi wa-Aakhirihi). Allaha
sarreeya ha xuso waxa loola jeedaa: Bismil-Laahi Raxmaani Raxiim ha yiraado..
Caa'isha
(RC) waxa kale oo laga weriyay inay tiri: Rasuulka (Sallal-Laahu
calayhi wa-Sallam) iyo lix asxaabtiisa kamid ah ayaa raashin cunayay. Nin
reer baadiye ah baa markaas intuu u yimid "Raashinkii oo dhan" laba
jeer ku qaatay. Rasuulku (Sallal-Laahu
calayhi wa-Sallam) wuxuu yiri: (Hadduu bisinka u qaban lahaa “raashinku”
waa idin deeqi lahaa).
Sahal
ibnu Mucaad Al-Juhani (RC) waxaa laga
weriyay: Rasuulku (Sallal-Laahu calayhi
wa-Sallam) wuxuu yiri: (Qofkii raashin cuna markaasna yiraahda: Al-Xamdu
lil-Laahi Ladii Adcamanii haadaa wa Razaqaniihi min gheyri xowlin minnii walaa
quwah“ waxaa mahad leh Allihii kan igu quudiyay tab iyo taag la'aan
taydana igu irsaaqay”, wax allaale wuxuu dembi hore u galay waa loo dhaafaa).
- Raashin loosoo dhigo in uusan wax ka sheegin:
Abuu-Hurayra
(RC) wuxuu yiri: (Weligiis Rasuulku (Sallal-Laahu calayhi wa-Sallam) cunto wax kama uu sheegin ee hadduu
doono wuu cuni jiray, hadduu nacana wuu ka tegi jiray).
- Gacanta midig inuu ku cuno, dhanka xigana ka cuno:
Cumar
ibnu Abii-Salama (RC) waxaa laga
weriyay inuu yiri: Waxan ahaa wiil yar oo Rasuulka (Sallal-Laahu
calayhi wa-Sallam) la nool, gacantayduna weelka hadba dhinac bay u dhaafi
jirtay. Markaas buu Rasuulku (Sallal-Laahu
calayhi wa-Sallam) igu yiri: (Wiilyahow bisinka qabo, midigtaadana
ku cun, dhanka ku xigana ka cun).
Abuu-Hurayra
(RC) waxaa laga weriyay: Rasuulku (Sallal-Laahu calayhi wa-Sallam) wuxuu yiri: (Qofkiin midigtiisa
haku cuno, midigtiisa haku cabo, midigtiisa haku qaato, midigtiisana haku bixiyo,
maxaa yeelay Shaydaanka ayaa bidixdiisa ku cuna, bidixdiisa ku caba, bidixdiisa
ku bixiya, bidixdiisana ku qaata).
- In aanu weelka bartamaha ka cunin:
Ibnu-Cabbaas
(RC) wuxuu Suubbanaha (Sallal-Laahu
calayhi wa-Sallam) ka weriyay: (Raashinka barakadiisu bartamaha ayay ku
degtaa ee labada dhinac ka cuna bartamahana ha ka cunina).
- In aanu isagoo santeecsan/jeegaysan/jiqilaysan raashin cunin:
Waxa
la sheegay in raashinka oo la cuno iyadoo barkin ama wax lamid ah lagu
santeecsan yahay ay dhibaato caafimaad keento.
Abuu-Juxayfa,
Wahab ibnu Cabdillaahi (RC) waxaa laga
weriyay: Rasuulka (Sallal-Laahu calayhi
wa-Sallam) anigoo la jooga, ayuu nin ag fadhiyay ku yiri: (Anigoo
santeecsan cunto ma cuno).
Micnaha ninka ayaa santeecsanaan wax ku cunayay, markaas buu Rasuulku (Sallal-Laahu
calayhi wa-Sallam) isagoo ninkii si
dadban wax ugu sheegaya yiri: (Anigoo santeecsan cunto ma cuno).
- Raashinka oo la amaano laguna dul sheekeeyaa waa sunno:
Jaabir
(RC) waxa laga weriyay in Suubbanuhu (Sallal-Laahu calayhi wa-Sallam) qoyskiisa inta uu goosaar
weydiistay, ay dheheen: Khal mooyee wax kale ma hayno, dabeeto intuu u yeertay,
kuna goosaartay uu cunayay isagoo leh: (Khalku waa goosaar
wanaagsan, khalku waa goosaar wanaagsan).
Waxa
kaloo la weriyay Nabigu (Sallal-Laahu
calayhi wa-Sallam) inuu raashinka cuni jiray isagoo asxaabtiisa u
sheekaynaya.
- Marti soorihiisa inuu raashinka dabadiis u duceeyo:
Anas
(RC) waxaa laga weriyay: Nabiga (Sallal-Laahu
calayhi wa-Sallam) ayaa Sacad ibnu Cubaada (RC) u yimid “usoo martiyay”. Markaas buu muufo iyo
saliid u keenay. Nabigu (Sallal-Laahu
calayhi wa-Sallam) intuu cunay buu wuxuu yiri: (Afdara
cindakumu-Saa’imuuna wa Akala Dacaamakumul-Abraaru wa Sallat
calaykumul-Malaa’ikah “dad soomani agtiinna haku afureen, cuntadiinna
baarriyaal ha cuneen, Malaa'igtuna ha idinku sallido).
- In aanu raashinka boobin:
Cabdullaahi
ibnu Cumar (RC) waxaa laga
weriyay inuu yiri: Nabigu (Sallal-Laahu
calayhi wa-Sallam) wuxuu reebay in Timirta laba-laba loo qaato, keddibna
wuxu yiri: (Ninku inu walaalkiis oggolaansho ka helo mooyee).
Micnaha dadkii kula cunayay oo mid-mid u qaadanaya adigu ha laba-labaysan
ama dadkii oo aayar aayar u qaadanaya adigu ha boobin in sidaas laguu oggolaado
mooyee.
- Qof ka da' weyn oo jooga in aanu raashinka billaabin:
Xudayfa
(RC) waxa laga weriyay inuu yiri: (Annagoo Rasuulka (Sallal-Laahu
calayhi wa-Sallam) la joogna haddii raashin naloo keeno gacmeheenna ma
aynaan gelin jirin, jeer uu Rasuulku (Sallal-Laahu
calayhi wa-Sallam) billaabo oo gacantiisa geliyo).
- Waxaa la reebay in caloosha la buuxiyo:
Miqdaam
ibnu Macdi-karib (RC) waxa laga weriyay: Rasuulku (Sallal-Laahu
calayhi wa-Sallam) wuxuu yiri: (Aadane ma buuxiyo weel calooshiisa
ka xun. Aadane waxa ku filan dhawr luqmadood oo uu dhabarka ku toosisto,
haddiise aan la hurayn saddex meelood meel cuntadiisa "ha geliyo"
saddex meelood meel cabitaankiisa, saddex meelood meelna hawadiisa). Micnha caloosha raashin
haka wada buuxin ee biyihii aad raashinka ku dejin lahayd qayb u reeb, qayb aad
ka neefsatana reeb oo sidaas caloosha saddex qaybood ugu qaybi, haddiise aad
cunno ka wada buuxiso, cuntadaasi ma dheef-shiidmayso, cudur bayna markaas kugu
noqonaysaa.
- Waxa
sunno ah in raashinka dabadiis faraha la leefto:
Jaabir
(RC) waxaa laga weriyay inuu yiri: (Rasuulku (Sallal-Laahu calayhi wa-Sallam) hadduu raashin cuno farihiisa ayuu
saddex jeer leefi jiray, wuxuna yiri: (Hadduu qofkiin gabal raashin ahi ka
dhoco, inta uu qaato oo tirtiro ha cuno, shaydaanna yaanu u deyn, hadduu
dhameeyana farihiisa ha leefto, maxaa yeelay garan maayo raashinkiisa qaybta ay
barakadu ku jirto). Wuxuna ina amray in aan saxanka maduurinno/murdinno/leefno).
Asluubta
biyo cabista waxaa kamid ah:
- Waa karaahiyo in weelka laga dhaansado afkiisa laga cabo:
Abuu-Hurayra
(RC) waxaa laga weriyay inuu yiri: (Rasuulku (Sallal-Laahu calayhi wa-Sallam) wuxuu reebay in weelka laga
dhaansado ama wadaanta afkeeda laga cabo).
Arrintaasi
waxa weeye mid anshaxa bulshada iyo caafimaadka guud liddi ku ah, waxana laga
yaabaa dadka weelka laga wada cabo afka gashanaya in qaar bukaan, sidaasna
cudurka dadkii kale ku qaadsiiyaan. Haddaba waxa habboon in biyaha weel yar oo
qofka ku filan intuu ku shubto, ka cabo, ee aanu weelkii weynaa ee dadka ka
dhexeeyay toos afka ula gelin.
- Waxaa karaahiyo ah in weelka la afuufo ama lagu neefsado:
Abuu-Qataada
(RC) waxaa laga weriyay inuu yiri: Rasuulku (Sallal-Laahu calayhi wa-Sallam) wuxuu yiri: (Qofkiin hadduu
cabayo yaanu weelka ku neefsan).
Ibnu-Cabbaas
(RC) waxa laga weriyay: Rasuulku (Sallal-Laahu calayhi wa-Sallam) wuxuu reebay in weelka lagu
neefsado ama la afuufo).
Afuufidda
iyo ku neefsashada weelku inay dhibaatooyin caafimaad keenaan, anshaxa guud ee
bulshadana kahor imaanayaan cidna
kama
qarsoona.
- Waxaa sunno ah in la Cuno lana Cabo iyadoo la fadhiyo:
Aanas
(RC) waxa laga weriyay inuu yiri: (Nabigu
(Sallal-Laahu calayhi wa-Sallam) wuxuu
reebay in ninku isagoo taagan uu cabo). Qataada wuxuu yiri: Aanas baynu
ku niri: Cuntadana?. Wuxuu yiri: (Iyadaaba ka daran).
- Weelal Dahab iyo Qalin ah in aan wax lagu cabin:
Ummu-Salama
(RC) waxaa laga weriyay Rasuulku (Sallal-Laahu calayhi wa-Sallam) inu yiri: (Qofka weel qalin ah
wax ku cabayaa wuxuu calooshiisa ku jiidayaa Naarta Jahannamo).
Werin
Muslim u gaar ahi waxay leedahay: (Qofkii weel dahab ama Qalin ah wax ku
cabaa wuxuu calooshiisa ku jiidayaa Jahannamo dabkeed, maxaa yeelay weelashaas
waxa loo isticmaalaa muuqaal isla weyni iyo dad iska sare marin iyo karaamada
qofka saboolka ah oo lagu dhaawaco).
Xudayfa
ibnul-Yamaan (RC) waxaa laga weriyay
inuu yiri: Waxaan maqlay Rasuulka (Sallal-Laahu
calayhi wa-Sallam) oo leh: (Dharka xariirta ah ha xirannina, weelasha
dahabka iyo qalinka ka samaysanna wax
ha ku cunina, hana ku cabina, maxaa yeelay iyagu "gaaladu"
adduunka ayay ku leeyihiin adinkuna aakhiro).
Sabriye
Macallin Muuse
sabkaxaaji@hotmail.com
Minnesota
–
United States
Q2aad-
ASLUUBTA SALAANTA:
Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan
MAQAALLADA
KALE KA AKHRI HALKAN...GUJI.... Faafin: SomaliTalk.com | March
19, 2009 |