Xuuraan: K/Afrika “Soomalida xabaalaha ayay naga buuxiyeen”.

Geeri!!! Kumaa naga badiya, ama naga badsada?, Balaayo!!! Kumaa naga badiya ama naga badsada?, Dhagxumo!!! Kumaa naga badiya ama naga badsada?. Sheey haddii aan ku badiso samayntiisa dadka waad ka badsataa isticmaalkiisa, geeridu waa tusaalaha ugu wanaagsan, dilka dadka,dadyowga kale waan ka badsanaa, marka layaab ma lahan in aan dadka ka badsano dadka dhimanaya, laakiin dhagxumada geedida noo dheer sida ninka dhahay “Soomaalida xabaalaha ayay naga buuxsheen”, waa warka dhiilada leh ee aan idiin waddo.

Dhaqan ahaan ninka Soomaaliga ah dhagxumada wuxuu ka xiggaa dhimasho, laakiin dhagxumo iyo dhimasho in ay isugu darsamaan, waliba dhul shisheeye, oo uu ka jirro dhaqan aan kiisa aheyn, waa dhamaadka iyo dhalan roganka dhaqanka kasta oo aynu heysanay, laakiin marka aad si gaar ah u dhowrtid dad yar ayay dhibaysaa arrintani ama ay ku dhiirogalinaysaa in ay wax ka badalaan dhaqankooda iyo noloshooda si ay oga badbaadaan halaaga ku dhacay walaalahood dhimashada iyo dhag xumada iskugu darsantay.

Soomaalida oo ah dad uu dhoonfu madax maray, dhulalka ay u dhoofaan waxaa ka mid ah dalkani aan ku noolahay ee Koonfurta Afrika, dhoofka halkan lagu yimaado waxaa la yiraahdaa “dhoofka aan lagu dhici”, balse qof kasta waa uu ogyahay in ay dhimasho ka dambeyso, inta la ogyahay ee tirakooban ku dhawaad 500 qof ayaa dalkani lagu diley muddo 10 sanno ah gudahood, taasi micnaheedu waa sanadkiiba in 50 ay dhimato, bishiina 4 qof, kaliya labadii bilood ee lasoo dhaafay waxaa la diley ku dhawaad 20 qof oo Soomaaliyeed.

Dhacdadii ugu naxdinta badneyd ee qof kasta oo loo sheego uu ka argagaxayo waxay dhacday todobaadkii hore, qoys dhan oo ka kooban 4 qof, hooyo iyo 3 deeda caruur ayaa si kale kuma fahamtide waa la harag siibey, waxaa laga yaabaa harag siibista in ay kuula dhawaaqdo fal naxariis leh, laakiin waxaan kuu sheegayaa harag siibista loogama harin ee xittaa waa la jarjaray sidii neef digaag ah oo aad ku casuumayso ayeeyadaa oo booqasho kuugu timid, qoyskani waxaa falkani loogu geystey tuulada Tambo ee magaalada Queens Town tukaan yar oo ay ku lahaayeen.

Haddii aad tahay qof aanan ka warheynin dhaqanka Soomaalida dalkani joogta, oo aad sheekadani akhriso, waxaad hoosta ka xariiqanaysaa in falkani dartiis Soomaalida tuulooyinka dukaamada ku leh oo dhan ay ka guurayaan, gaar ahaan tuulada uu falka ka dhacay aysan ugu yaraan su’aal ka taagneyn in ay Soomaalida iskaga guurto iyo in kale, laakiin sow kaagama haboona in aad aniga i weeydiiso waxa ay Soomaalida yeeleyso inta aadan mallo awaalin waxa ay samaynayaan, haddii aad i weeydiisay, waxaan kuu sheegyaa, iskaba dhaaf in ay Soomaalida tuulooyinka ka guurtee, ama tuulada uu falka ka dhacaye, waxaa laga yaabaa in tukaankii qoyska lagu xasuuqay uu iminka gadanayo (iibsanayo) qoyska kale oo Soomaaliyeed, idinku meel dhow ayaad wax kasoo qaadaysaan, marka aad xasuusiso falka meesha ka dhacay qofkaasi Soomaaliga ah, jawaabtiisa wax kasta waa ka sahlantahay, wuxuu ku dhahayaa “Rabbi ayaa qadarteeyda haya, geerida meel kasta waa igu haleelee, ee aan kaa shaqaysto”.

Malaha wali sheeko ayaa iigu kaa dhiman?. Waxbo kama qabbo, waanan kuu wadayaa, qofka sidaasi ku jawaabaya, marka hore waa runtiis oo kalmad xaq ah ayuu ku hadlay oo geerida meel u go’an ma jirto oo meeshii ajashaada ku dhamaato ayay naftaada ku go’eysaa, laakiin hadalkiisa kale ee uu leeyahay “aan kaa shaqaysto” ayaa ah halka ay sartu ka quruntey.

Tabaca iyo shaqada waa karti iyo howlkarnimo rabbi nagu manaystey oo aan waliba dadyowga kale wax la dheernahay, laakiin waa iga su’aale, waa maxay xikmada ka dambeysa shaqada?, inta aaban la gaarin daryeelka waalidkaa, iyo qaraabadaada sow kama horeyso in aad naftaada daryeesho oo aan gudato waajibaadka eebe kaa saaray daryeelka naftaada, cunto fiican, biyo nadiif ah, dhar nadiif ah, jiif wanaagsan, caafimaadkaaga aad ku dadaasho, “Tiisa daryeelaa tu kale ku dara”, haddaba shaqada aan halkan ku heeyno waa ka duwantahay taasi, waxaas aan soo sheegey oo dhan cagsigeeda (rogeeda) ayaan halkaan ku heeynaa.

Dadka waxaad u malaysaa in dhamaantood ay ka shaqeeyaan warshad lafaha geela lagu shiido oo hilbaha lagu qallo, qofka tuulada ka yimaada xittaa mararka qaarkood salaanta ka qaadi meeysid, wasaqda iyo urdufnimada ka muuqata marka uu ilkaha cadeeyo umbaad garanaysaa in uu hebel yahay, yaanan ku talax tagine dadbaa xanaaqayee, waxaan oga jeedaa dadkaasi Soomalaiyeed ee tuulooyinka ka shaqaysta waxay ku jirraan nolol aad u qaab daran, qofka ma leh waqti uu nasto, ma jirto dukaanka xilli la xirro ama maalin fasax ah, qofka ka shaqeeya ma jirto cid shaqada ka nasisa,ma jirto cid raashiinka u karisa, dharka dhaqmadiisa warkiisa dhaaf, dukaanka musqul ma leh, qubeys warkiisa hakaa harro, salaada ninkii illaah u naxariistay ayaa tukada, malaha i weeydiin meeysid “masaajid miyaa lagu tukadaa?”, sow is oran meeysid “tollow ma lacag la’aan ku kalifeysa?” maya ayaan ku leeyahay, lacag fiican ayaa soo gasha.

Qofka ma jirto wax dan guud la yiraahdo oo inaba uu danayn u haayo,xittaa haddii uu heysto wax ku fillan kana baddan, wali walaalkii uma quuro fursada in uu wax hello ah, waxaan oga jeedaa, waxaad arkaysaa hal qof oo leh 5 ama 6 dukaan, isaga tuulada waxaan booqasho ahayn kuma taggo, maalin kasta dukaan cusub ayuu baadigoobayaa, wiil cusub oo hadda soo galay ayuu lugooynayaa oo dukaan halis ah oga dhex baxayaa inta dhaho waxbaan shuruko ku nahay, waxyaalaha Soomalaida loo dillo waxaa ka mid ah, waxay dukaamo ka ag furaan ganacsiyada dadka dalka u dhashay ay leeyihiin oo marka dambe ay suuqii oo dhanba kala wareegayaan, waxaa laga yaabaa marar baddan in suuq fiican oo cid kasta ay ka macaashi karto uu meel ka jirro, laakiin ragani dukaamada raadinaya ayaa boqol dukaan oo dheeraad ah ka furaya meeshii loogu tallo galay 10 dukaan, sidaasina wuxuu ku galaafanayaa walaalihii Soomaaliyeed ee horey meesha ku ganacsanayay, arrintani waxay in baddan keentaa dil, dhac ama boob.

Magaalada xeebta ku taalo ee East London dhawaan waxaa lagu diley Soomaalidii ugu tirada badneyd ee xilli isu dhow la dillo, dalkani aasida ama xabaalista dadka dhintey waa ganacsi macaash baddan laga hello oo malyuumaad ku kaca, gaal iyo islaamba, nin ka mid ah dadka marxuumiinta aasa oo ka mid ah musliimiinta dalka u dhashay ayaa aad ola yaabay dilka Soomaalida ee sii kordhaya iyo maalin kasta qofka la xabaalayo, wiil aan saaxiibo nahay oo goob joog ahaa mar la aasayay Soomaaligii ugu dambeeyey ee magaaladaasi lagu dillo ayaa ninkani iiga sheegey hadal la yaab leh oo ah kan igu kalifey in aan Xuuraan ka qoro arrintani, wuxuu yiri wiilka, markii aaskii la bogey, oo ducadii la akhriyey, oo la kala dareeri rabbo ayuu istaagay ninkii, wuxuu yiri dadyahow i dhagaysta, fariin ayaan idiin wadaa, waxay tahay “xabaalihii ayaad naga buuxiseen, inagu heli meeynu meel aan dadkeena bas alle u dhintey aan ku xabaalano, raadsada meel aad dadka ku aasataan, ama dowlada dhul weeydiista”.

Waa maxay habaarka ka weyn “meel aad ku noolaatana waa, meel lagugu duugana waa”, wallow qofka dhintey uusan dan ka lahayn haddii la duugo iyo haddii kale, dadka kasoo haray diyaar ma u yihiin in guryaha ay ku keydsadan meydka qurmaya ee ehelkooda?. Waxaan oga jeedaa, ma noo heeysaan xal aan dhimasho ahayn?, meel aan nalagu dilleyn?, dalkeena ma xoreysan naqaanaa? Dadkeena ma badbaadin naqaanaa? Inta aad dal dad leeyahay kusoo xoomeyno inaga oo tirro ah, misane aan sharaf ugu noolaanin sow nooma dhaanto in aan dalkeenii ku noqono, oo aan ka shaqayno nabbada iyo xoreyta dalkeena?. Mise inagoo saamaha safan iyo jillif ku leh baa meydkeena is daba qulqul yahay, oo aan saxaafadaha maalinba ingiriis jajab ah ku dhahnaa “waa nala dilley, dalkeenii dil ayaan oga soo cararnay, halkaan waa nalagu dillaa, dowlada waxbo nooma qabato”.

Ma waxay kula tahay in ay jirto cid kuugu garaabaysa dhibaatada lagugu hayo, haddii adigaba dhibaatada aad isku dhigtey ay tahay tan dalkaagii kaasoo waday markii horaba iminkana wali kasii jirta .

Waxyaalaha la yaabka leh waxaa ka mid ah, Soomaalida dalka ku noolwaxaa lagu qayaasaa 30 kun oo qof, oo waliba ah inta diiwaan gashan, waxaana jirra dad aan diiwana gashanayn, iyadoo aan tiradaasi dalka ku joogno ardayda jaamacadaha dhigata 50 ma gaarayaan, dadkana 90% waa dhalinyarro. Dadka noocaasi ah bal saadaali mustaqbalkooda iyo suurtagalnimada in ey dhibaatada heysata ka baxaan?.

Xuuraan: Waa qormo Joogto ah oo aan ku laffo gurno, kuna falanqeyno arrimaha ugu muhiimsan ee jirra.
 

Cabdinaasir Axmed Sheekh Bashiir (Saxansoxo). Email: Saxansoxo1@hotmail.com, Tell: +27767059384.

Xuuraan: Gawaarida gargaarka degdega ah ee daadgureeya dadka Xamar 'Aw-gaarigacan'