Boqorkii wuu sii dayay waxana uu siiyay shay dahab ah waxa kale oo uu siiyay adoomada magaceeda la yidhaado Haajira, qisadani waa caan markii Nabi Ibraahim (CS) soo galay masar qisadanina ku dhacday ee boqorku ka damaciyay gabadhiisi Saara, qisadununa ay dhex martay boqorkii iyo Saara.

 

Gabadha Nabi ibraahim ee Saara waxay ahayd mid aan wax ubad ah u dhalin, boqorka masarna waxa uu siiyay  dahab iyo gabadh reer masar ah si ay ugu adeegto, Ibraahimna waxa uu noqday nin da'ay madaxuna cadaaday wakhtigaa dheerna waxa uu ku jiray dacwada illaahay (SW), Saari waxa ay ka fikirtay in iyada iyo ibraahim ay yihiin kali wax ubad ahna ayna lahayn waxayna jeclaaday gabadha reer masar ee loo soo siiyay in ay u shaqayso uu guursado, gabadhu waa Haajira, ibraahimna wuu guursaday waxayna u dhashay ilmihii ugu horeyay waxana loo bixiyay Ismacil.

 

Nabi Ibraahim (CS) waxa uu ahaa markii uu dhalay ismaacil nin da'ah, mana garanayno masaafada uu u maray dacwada illaahay (SW) waxana uu ahaa inta badan mid ku jira safar illaahay dartii ah, hadii uu degan yahay maqaamka gurigiisa iyo hadii uu qaado talaabo kale oo socdaal ahba.

 

Nabi Ibraahim waxa uu u socdaalay illaahay dartii waxana uu ogaa aduunyada inta lagu nool yahay in ay tahay ayaamo ka dibna ay xaqu imanayo suurna al afuufayo qiyaamuna dhacayo dadka qubuurahana la soo saari doono.

 

Soo noolaynta dadka dhintay

 

Nabad iyo Jacayl uu u qabo maalinta Qiyaamaha ayaa buuxusay qalbiga ibraahim, waxana uu doonay in uu arko sida uu illaahay (SW) u soo nooleeyo dadka dhintay sida ku sugan quraanka "Markii uu yidhi ibraahim rabiyow I tus sida aad u noolayso dadka dhinta waxa lagu yidhi miyaanad I rumayn waxa uu yidhi haa laakiin si qalbigaygu ugu dego"

 

Ahaan maayo kalgacalka deganaashaha qalbiga ee iimaanka wata wax aan ahayn darajo jacalyka illaahay (SW) "Waxa illaahay ku yidhi soo qobo afar shinbirood qurub qurubna u goo qayb kastana buur ka tuur ka dibna u yeedh way ku iman iyagoo ordaya, waxa aad ogaata in illaahay yahay mid cisi iyo xigmad leh"

 

Nabi Ibraahim (CS) waxa uu fuliyay amarkaa illaahay (SW) waxana uu soo qabtay afar shinbirood qurub qurubna ayuu u jaray, qurub kastana waxa uu ka tuuray buur intaa ka bacdina wuu u yeedhay baalashii waxa ay doonteen garbahoodi, madaxiina waxa uu doontay laabtiisi qurub kastana halkiisi ayuu doontay ilaa ay shinbirihii nooladeen una yimadeen.

 

Nabi Ibraahim oo la socdaalay Haajira iyo Ismacil waadiga Maka

 

Ibraahim ayaa toosay maalin waxa uu amray xaaskiisi haajira in ay soo qaadato inankeena ismacil una diyaar garowdo safar dheer maalmo ka dib ayuu bilaabmay safarkii, gabadhiisa haajira oo wadata inankeedi ismaaciil, inanka yarina uu naaska jaqayay ka dibna naaskii lama jaqsiin, ibraahim waxa uu marayay dhul beero ah ka dibna waxa uu soo galay saxare hadana waxa uu galay buuralay ilaa uu soo galay saxaraha jasiirada carabta waxana uu ku soo hagaagay waadi aan lahayn beero iyo timir geedho iyo  cunto iyo biyo midna aan lahayn, halkaas oo ahayd meel aan lagu noolan Karin ibraahim waxa uu soo gaadhay waadigi waxana uu ka soo tagay daabadiisi waxana uu soo dejiyay gabadhii iyo inankiisi halkaas ayuuna kaga tagay, waxana uu uga tagay in yar oo cunta ah iyo in yar oo biyo ah ka dibna wuu ka tagay.

 

Way ka daba carartay gabadhii ibraahim iyadoo leh ibraahimow halkee ayaad tagaysaa ma waxa aad nagaga tagaysaa meeshan aan waxba oolin, ibraahim waxa uu jawaabay hadhku wuu soconayaa waxay ka ku celisay hadlakii markii hore mar labaadkii waxay fahantay in aanu go'aankani ahayn mid naftiisa ah laakiin uu yahay amar illaahay (SW) waxayna waydisay ibraahim in illaahay (SW) sidaa amray ibraahim waxa uu yidhi haa, waxay tidhi gabadhaa muuminada ah dayacmi mayno mar hadii illaahay sidaa ku amray.

 

Intaa ka dib ibraahim wuu socodkiisi ilaa ay buuri kala qarisay labadiisi gacmood ee karamaysnaa ayuu samada u taagay waxana uu baryay illaahay (SW) "Rabiyow anigu waxa aan ku suganahay iyo duruyadayduba tog aan lahayn beer beedkaaga muxaramka ah agtiisa"  

 

Wakhtigaa muu jirin beedka illaahay (SW) waxana la dhisay mar denbe manay jirin kabcadu iyana waa la dhisay halkan waxa taalay xigmad wayn oo ah tasarufaad xeel dheer, Ismaaciil waxa uu ahaa wiil kan yare ee hooyadii lagaga tagay isla goobtan inankaa yari waa ka noqon doona masuulka waalidkiina la dhisi doona kabcada, xigmada illaahay (SW) waxa ay fulisay in meesha ay ku sugnaato deganaasho lagana taago beedka illaahay (SW) ee dhamaanteen salaada xagiisa aanu ula jeesano.

 

Nabi Ibraahim (CS) waxa uu kaga tagay gabadhiisi iyo wiilkiisi yaraa ee naaska jaqayay saxaraha waana uu soo noqday gabadhiisi iyadoo wiilkii yaraa naaska nuujinaysa ayay dareentay haraad cadceeduna waxay ahayd mid kulul biyihii yaraa ee ay haysatayna laba maalmood ka dib ayay ka dhamaadeen canihiina ka engageen, haajira waxay dareentay in wiilkeeda yari ooman yahay iyadoo wakhtiga cuntadiina ay ka dhamaatay, waxa bilaabmatay xaalad qalafsan.

 

Biyaha Samsamka

 

Ismaacil waxa uu bilaabay in uu haraad la ooyo hooyadiina way ka tagtay iyadoo biyo u soo deydayaysa wayna soo noqotay iyadoo deg degsan waxayna soo gaadhay buurta Safa way ka noqotay iyadoo baadhaysa ceel biyo ah ama dad socota ah halkaan waxba may jirin si deg deg ah ayay uga soo degtay safa ilaa ay soo gaadhay waadigi wayna socotay socod qof aad u dadaalaya waxay ka gudubtay waadigi waxay gaadhay buurta Marwa wayna istaagtay waxayna eegtay hareera si ay cid u aragto laakiin cid may arag waxayna hadana ku soo noqotay inankeedi ismaacil waxayna hadana aragtay isagoo ooyaya oonkiina ku sii adkaaday waxayna u carartay dhinaca safa waana ay istaagtay hadana waxay u carartay dhinaca marwa wayna ay istaagtay wayna carartay totoba jeer iyadoo marna tagaysa marna soo socotan una dhexaysa labada buurod ee Safa iyo Marwa totoba goor ayay marna tagtay marna soo noqotay, sidaas ayayna xujaastu totoba goor marna u tagaan marna u soo noqdaan inta u dhaxaysa Safa iyo Marwa si loo nooleeyo xusuusta hooyadii koowad iyo Nabigii waynaa ee ismaaciil.

 

Way noqotay haajiri totoba jeer ka dib iyadoo daalan waxa ay agfadhiisatay wiilkeedi ismaacil oo haraad la ooyaya hadaba daqiiqadahan quusta ah ayay haleeshay raxmadii illaahay (SW) ismaacil ayaa ku garaacay lugihiisa dhulka isagoo ooyaya waxana ka soo booday lugihiisa hoostiisa ceelka Samsam waxana kor u soo kacay noloshii ismacil iyo hooyadii, intaa ka dib illaahay (SW) ayay u mahadnaqday ilmihiina way waraabisay, waxana bilaabmatay nolol lagu degay goobtaa, waxana rumoobay hadalkeedi markii ay lahayd dayacmi mayno mar hadii illaahay lanaga tagay.

 

Waxa bilaabmatay in ay safaradu degaan halkaa oo ay ka dhaansadaan biyaha, waxa kale oo bilaabmatay in goobtii la dego deegaankuna balaadho.

 

Amarkii gowricida Nabi Ismaaciil

 

Waxay waynaadya ismaaciil waxana ku xidhmay qalbiga ibraahim ismaacil, waxa uu dhashay mar uu waynaaday wanaa uu jeclaaday illaahay (SW) waa uu ibtixaamay jacalkaa dartii waxana uu riyo ibraahim ku arkay isagoo gowracaya inankiisa kaliya ee ismaacil, ibraahimna waxa uu ogaa riyada anbiyadu in ay tahay wax yi.

 

Eeg sida uu u dooranayo Illaahay (SW) adoomadiisa, rajee nooc kasta oo ka mid ah noocyada doorashada inagu waxaynu horjoogna nabi qalbigiisu ugu raxmad badan yahay qalbiyada dhulka ku sugan oo ay ka balaadhisay qalbigiisa jacaylka illaahay (SW) iyo jacaylka waxa la abuuray, waxa uu dhalay inankiisa ismaacil isagoo waynaaday waxana uu damcay isagoo da'ah oo rajo qabin in uu ubad dhalo, waxana uu riyo ku arkay isagoo qowracaya inankiisi kaliya ee uu lahaa, nooc kasta oo ka mid ah hirdanka waxa uu la galay naftiisa, waana uu khaldan yahay ka u malaynaya hirdanku in aanu korin waligii oo aanu noqon balaayo wayn.

 

Hadaba mawqifkan ka madhan hirdanka ee dexmaray Nabi Ibraahim (CS) iyo naftiisa kagana tagay raadka iyo caadifada, ibraahim muu is waydiin sababta ka denbaysa qawricida inankiisa ismaacil, ibraahimna illaahay ma waydiiyo amarkiisa, ibraahim waxa uu ka fikiray inankiisa ismaacil muxuu odhan doona marka aad dhulka jiifiso ee aad gawracayso? Ma waxa ka wanaagsan in aad ku tidhaado sidan ayaa ka wanaagsan qalbigiisa una fududaynaysa in uu inta uu soo qabto xoog ku qawraco sidaas ayaana ka fiicanatay arintiina ay ku dhamaatay.

 

Nabi Ibraahim (CS) waxa uu u tagay inankiisi ismaacil waxana uu ku yidhi "Inankaygiyow manaan ayaan ku arkay aniga oo ku gowracaya" eeg maxaad aragtay waxa uu eegay aabihii sida uu u gaarsiyay inankiisa wuu ka tagay amarkii si uu inanku u fahmo cadeecid, amarku waxa uu ahaa aragtida ibraahim oo ahaa waxyi kaga yimi dhinaca rabi sidee ayuu hadaba u arkayaa inan wanaagsani arinkaa?

 

Waxa uu ku jawaabay ismaacil aabo arinkaa hore u fuli "Abaabo fal waxa lagu amray waxa aad iga heli doontaa hadii alle yidhaado in aanu noqdo kuwa samra" waxa uu rajaynayay jawaabta inanka qofka garanaya in la gowracayo oo u muuqato amar illaahay oo doonistiisa soo hor dhigaya si uu walidkii u dejiyo waa samir xaalku nooc kasta ha ahaadee, lagana yaaba in uu jeclaystay inanku isagoo lagu gowracay amar xaga illaahay ah waxana kala cadanaysa jacaylka ibraahim ee illaahay iyo inankiisa mana garanayno dareenka nafta ibraahim markii uu isku dhiibay inankiisi saabirka ahaa.

 

 

Waa ismacil oo dhulka jiifa wajigana dhulka ku haya si aanu u arag naftiisu in uu gowracayo isla markaana ibraahim waxa uu dul hayay mididii uu ku gowricilahaa oo uu gacanta ku hayo isagoo marka illaahay (SW) fulinaya, quraanku waxa uu ku tilmaamay tacbiirtan islaanimo dhab ah isla markaa ay mididina ku socotay fulinta amarka illaahay (SW).

 

Illaahay (SW) waxa uu u dhawaaqay ibraahim illaahay baana furtay ismacil, imtixaankina wuu ka dhamaaday ibraahim, maalintaasi waxay noqotay ciida islaamka ciid lagu xusayo islaanimada dhabta ah ee ibraahim iyo ismacil, ibraahim illaahay (SW).

 

Wayna socota qisadii Nabi ibraahim waxana uu ka tagay inankiisi ismacil waxana uu soo maray dhul badan kaligii maalmo ayaana ka soo wareegay ibraahim waxa uu ka tagay dhulka Al Kaldaaniyiin waxana uu ka gudbay Urdun waxana uu dagay dhulka Kancaan, ibraahim wuu ilaabin intii uu dhacwada ku jiray in uu waraysto Nabi Luud iyo qoomkiisi oo ahaa qofkii ugu horeyay ee rumeeyay, illaahay (SW) ayaana doortay qoom casiyiin ah oo xun in uu nabi ka soo saaro.

 

Markii Loogu Bishaareeyay isaxaaq

 

Ibraahim oo fadhiya kaligii daqiiqad kaliya waxa dhulka u soo degay sadex malag Jibriil, Israafil iyo Mikaa'il iyagoo u eeg dadka aadna u qurux badan, way soo socdeen iyagoo aamusan waxayna u yimadeen ibraahim waana ay u bishaareeyeen, ibraahim waxa uu u tagay qoomkii luud waxana u sameeyay sharci lagu qaado cidii denbi gasha, malaa'igtii way socdeen mid ka mid ah ayaan ibraahim u dhiibay shay, ibraahim markii uu wajigoogi eegay wuu garan wayay iyagoo ku bilaabay salaan isna uu salaamay, ibraahim wuu soo kacay wuuna soo dhoweeyay waxana uu geeyay gurigiisa isagoo moodaya in ay yihiin marti qariib ah wayna fadhiisteen, ibraahim wuu baxay waxa toostay iyana gabadhiisi Saara oo ahayd gabadh aad u da-wayntaaday oo madaxeedu cadaaday ibraahim waxa uu ku yidhi gabadhiisi waxa ina soo booqday sadex nin oo socota ah waxayna waydiisay sida ay yihiin waxa uu yidhi midna kama garanayo cid kalena ma garanayso shakina kuma jiro in ay meel fog ka yimaadeen laakiin dharkooga kama muuqato in ay safar soo galeen ee wax la cuno maxaad inoo haysay?

 

Waxay tidhi waxa aan ahaa neef adhi ah badhkii waxana uu yidhi iska dhaaf oo dibi gowrac una shiil waa marti waxay rartaana ma haystaan waxana laga yaaba in ay fagoro ahaayeen.

 

Ibraahim waxa uu doortay dibi waxana uu amray in la gowraco waxana uu ku bilaabay magaca illaahay waana uu gowracay waxana la bilaabay sidii dibiga loo shiili lahaa waxana la soo diyaariyay cuntadii ibraahim waxa uu u geeyay martidii ibraahim ayaa inta uu hor dhigay gacanta geliyay isagoo ku dhiiri gelinaya in ay cunaan, ibraahim waxa uu ahaa nin aad u karaamo badan waxana uu haystay dibigaa oo kaliya sadexdan martida ahna waxaba ku filnaa ama ka badnaa neefkii adhiga ahaa badhkii, ibraahim wuu dhaqaaqay waxana uu arkay in aanu midkoodna waxba cunayn waxana uu u soo dhoweeyay cuntadii isagoo leh waar maxaad u cuni waydeen ka dib hadana wuu eegay waxa uu arkay iyagoo waxba cunayn.

 

Dhaqanka dadka reer baadiyaha ah wakhtigaa waxa uu ahaa in aan martidu waxba la cunin qofka guriga leh iyagoo ka baqaya sharka qofka guriga leh.

 

Ibraahim iyo naftiisiba waxa la yaab ku noqotay nimankaan waxba cuni la waxayna ugu soo galeen si lama filaan ah waxana uu arkay iyagoo madaxiisa taagan manay wadanin wax gaadiid ah wajigooguna waxa uu ahaa mid la yaab leh waxayna ahaayeen socoto manay lahayn boodh iyo calaamadihii safarka ka dibna waxa uu ugu yeedhay cunto si ay ula cunaan waxana ku korodhay cabsi.

 

Malaa'igtu waxay akhriyaysay afkaarta ku dhex wareegaysa nafta ibraahim mid ka mid ah malaa'igta ayaa ku yidhi ha cabsanin ibraahim waxa uu ugu jawaabay si dhab ah isagoo leh gartay in aan cabsanayo waxana idin keenay cunto waana idin soo dhoweeyay laakiin gacantiina maydaan gelin ma sharbaa iga fisheen? Waxa dhoolo cadeeyay mid ka mid ah mala'igtii isagoo leh anagu ibraahimow waxba ma cuno anagu waxanu nahay malaa'ig illaahay (SW) waxana naloo soo diray qoomka luud waxa kacday gabadhii ibraahim oo goorahaba la socotay doodan ninkeeda iyo malaa'igta dhex martay wayna qoshoshay waxayna eegtay mid ka mid ah malaa'igta waxana ugu bishaareeyay Isaxaaq way aamustay iyadoo la yaaban waxay tidhi "Waxay tidhi hoogaygee ma waxan dhalayaa aniga oo gaboobay ninkayguna gaboobay taasi waa arin la yaab leh" [Suuratul Huud-12]

 

Waxa soo noqday mid malaa'igta ka mid ah oo ku yidhi "Waxa ka denbaynaya isaxaaq iyo yacquub" waxa galay dareen layaab leh qalbiga ibraahim iyo gabadhiisaba, ibraahim waxa ka bacay cabsidii waxana galay qalbiga ibraahim farxad iyo layaab isku jira, ibraahim gabadhiisu waxay ahayd gabadh gaboowday oo tukubaysa laakiin waxa gelgelishay ruuxdeena bishaaradii malaa'igta waxana ay is waydiiyeen wadaadan gaboowday iyo odaygan ibraahim sidee ayay ubad u dhalayaan "Ma waxaad igu bishaaraynaysaan aniga oo gabow I taabtay" [Suuratul al Xajar-54] ma waxa uu doonayaa in uu maqlo bishaarada mar labaad? Mise waxa u doonayaa in uu qalbigiisu ku nagaado bixinta illaahay ku manaystay? Mise naftiisa waxa ku jiray dareen bila'aadam si uu ugu helo kalsooni?

 

Waxa uu la gariiray laba jeer farxad malaa'igta ayaa ku adkaysay in ay si dhab ah ugu bishaareeyeen "Waxay yidhaadeen waxanu kugu bishaaraynay xaq ee haka mid noqon kuwa quusta" [Suuratul al xajar 55] "Ma jiro qof ka quusta raxmada illaahay kuwa halowsan mooyane" [Suuratul al xajar 56]

 

Malaa'igtu may fahansiin dareen bashar isna wuu diiday in uu noqdo kuwa quusta ah waxana uu fahansiyay in aanu ahayn mid raxmada illaahay (SW) ka quustay, bishaarayntaasina kumay ahayn nabi ibraahim (CS) iyo gabadhiisia shay sahlan manuu ahayn ibraahim mid leh inamo aan ismacil ahayn, waxana uu kaga yimi ismacil jaziirada carabta, saara may ahayn mid mudada badan ee wada joogayn mid u dhashay ubad iyadana u guurisay haajira, haajira waxay dhashay ismacil laakiin saara ubad may lahayn.

 

Maalmo badan ayaa ka soo wareegay waxana ay odhan jirtay waa amar illaahay sidaas ayuuna illaahay la damcay iyadoo gabowday oo aakhiru cimri ah ayay la kulantay bishaaradan "Waxaad dhalaysaa inan" intaas oo kaliya maaha ee waxa u bishaaraysay malaa'ig uguna bishaaraysay in inankeedu noqon doono mid sida ay u og tahay dhalashadiisa u ogaan doonto noloshiisa, in badan ayay samirtay ka dibna way ilowday ka dibna waxa timid abaal marintii illaahay (SW) si lama filaan ah oo ka masaxday waxaas oo dhan ilbidhicsi kaliya ilma ayaa ka soo dadatay indhaheeda iyadoo taagan ibraahimna waxa uu dareemay dareen qiiro leh iyo raxmad, ibraahim waxa uu dareemay in uu helay nimco aanu garanayn sida uu u gudan lahaa mahadnaqa illaahay (SW) xaqa ugu leeyahay, ibraahimna illaahay (SW) ayuu u sujuuday, amarkaasina sidaas ayuu ku dhamaaday ibraahim oo ku sugan dad-nimadii ee illaahay (SW) geliyay, ibraahim markii uu ka soo toosay sujuudi ayay ka tagtay cabsidii waxana dagay qalbigiisi, waxana xusuustay in malaa'igta loo soo diray qoomkii luud, luudna waxa dhalay walaalkii Naasix oo deganaa meel ku dhow.

 

Ibraahim muu garanayn macnaha loo soo diray malaa'igta looguna diray qoomka luud iyo cadaabta ku dhacaysay, dabeecada ibraahim waxay ahayd raxmad iyo kalgacal kumanay ahayn cidhiidhi halaaga qoom, ibraahim waxa uu bilaabay in uu la dodo malaa'igta arinka qoomka luud waxana uu uga waramay sida ay iimanka u qaateen markii denbena ugu noqdeen xumaantii waxana uu fahansiiyay malaa'igtii in ay yihiin qoom mujrimin ah muhiimadooduna ay tahay in dhusha lagaga soo tuuro dhagaxaan iyo dhoobo naar ah oo xaga rabi laga keenay.

 

Nabi ibraahim (CS) wuu ka soo noqday isagoo ku waramaya kuwa muuminiin ahaa ayuu ku yidhi malaa'igtu waxay yidhaadeen anagu waanu og nahaya cida muumininta ah ee ku dhex jirta qoomkaa waxayna fahmeen in illaahay (SW) arintan amar ku bixiyay oo la fulinayo amarkii illaahay oo ahaa in la halaago qoomkan, ibraahimna u uu malaa'igta la dooday laakiin amarkii illaahay (SW) ayay malaa'igtu fulinaysay qoomkii luudna sidaas ayaa loo halaagay doodi ibraahimna kamay celin cadaabtii qoomkii luud, ibraahim wuu ka aamusay malaaigtii malaa'igtiina waxay u kaceen dhinicii qoomkii luud.