Fari kama qodna faanoole

Fariin ku socoto maamulka iyo Shicibka Puntland 
 

Marka hore mahad idilkeed waxaa iska leh Allaah, naxariis iyo nabadgelyana Rasuulkeenii ayeey korkiisa ahaatay. Kadib akhristayaasha qiimaha iyo qaayaha lahow iga gudooma salaanta Islaamka (A.C.W.W). 

Waxaa kasoo wareegatay 10 sanadood kadib markii dhidibada loo taagay waxaa loogu yeero Maamul Goboleedka Puntland.  Waddamadan horumaray, mashruuc ma jiro la hirgaliyo, illaa waxaa daba taagan wax la yiraahdo qiimeyn iyo xisaabtan ( Assessment and Accountability ), xitaa shaqaalaha u shaqeeya hay’adaha dowliga iyo kuwa sida gaarka ah loo leeyahayba, waxaa lagu sameeyaa waxa loo yaqaan, ( Monthly Supervision ), oo qof walba miisaanka lagu saarayo bishaas waxqabadkiisa, meelihii uu ku wanaagsanaa, iyo weliba halkii uu  ku xumaa. Kadibna la qiimeeyo inuu u baahan yahay tababaro dheeraad ah iyo in kale. Runtii ma dhacdo wax ama shay iska socda bilaa qiimeyn. Qiimeyntaas waxaa la marsiiyaa shirkaddaas ama hay’addaas kan ugu sareeya illaa iyo ka ugu hooseeya, waxa kaloo qof walbaa loo qoraa wax la yiraahdo Target, oo la doonayo inuu gaaro bisha soo socota. Waxaa intaas u sii dheer inay shirkadaha leeyihiin waxa loogu yeero ( External Monitoring ama External Auditing ), oo ah hay’addo ka madaxbannaan, oo u taagan Qiimeynta shirkadaha ama hay’adaha. Waxaad arkeysaa warbixinno bille ah ( Monthly report ) , oo ay hay’addu kaalin wanaagsan ku galeyso ama ay galeyso wax loogu yeero ( Red Line ) , oo loogu digayo in ay howlaheeda wax ka badasho. Horaanta bil walbaa hay’addu ama wey ciideysaa, farxad ay ka heshay warbixintii loo soo gudbiyaya ama waxa leysla dhex maraya cannaan iyo sidi wax loo sixi lahaa. 

Nasiib darro annaga ka Soomaali ahaan, weliba ka reer Puntland ahaan, qorshaha nooguma jirto waxa la yiraahdo la xisaabtan, waagii dowladda Kacaanka, wey jirtay wixii la oran jiray (Xiaab xil M aleh) Inkastoo iyaduba ay iska aheyd ( La jiifiyaanaa bannaan ), oo ciddi la doono la saari jiray, kuwii la raban laga indho dadbi jiray. Waxa dhici karta inay dad baddan is yiraahdaan, bal ninkan waalan arka, oo isbar bar dhigaya dunidan horumartay iyo Soomaaliya, waxaana taas uga jawaabay arintani waa daruuri, oo haddaanay jirin cid tallaabo qaadi kartaa ma jirto, oo been uun baa leysku qancinayaa iyo waa isku dul noolaansho. 

Puntland asaaskeedi wuxuu ahaa arin loo baahnaa, waayo waddanka intiisa kale leysuma gudbi karin, oo dagaaladi sokeeye wey sii daba dheeraadeen, oo waa loo baahnaa in maamul la sameysto. Dadweynuhu wey dareemeen in wax la qabsan karo, waxaa soo noqotay yididiiladii shacabka. Dadku waxey dareemeen in ay dhul iyo awood ay leeyihiin. Waxaa dadkii la baray in loo baahan yahay sharci iyo kala danbeyn ( Law and order ), dadkii waxey Ogaadeen qiimaha ay leedahay in canshuur la bixiyo, waxa dib loo arkay hay’ado dowli ah oo shaqeynaya. Halkii ay dadka sheegan jireen magaca qabiilka ama tuuladii ay reerkiisa ka yimaadeen , ayaa waxa bilaabatay sheegashada magaca guud ee ah { waxaan ahay reer Puntland }, taasoo runtii ah magac ku dhaw Qaran. Runtii maaha wax lasoo koobi karo wanaaga laga dhexlay Asaasidii Puntland. 

Waxaa arimahaa bar bar socday, oo weliba xowli ku socday, wax isdaba marinta iyo dhaca tooska ah ee lagu hayey  hantidi dadka, taasoo ay geysanayeen nimaan,  xilala sare ka haya maamulka, oo aan jirin cid la xisabtameysa. Dakhli aad iyo aad u tiro baddan ayaa maamulka ka soo galo canshuurta berriga iyo baddaba, nasiib darro meel ay aado lama garanayo, waxa weliba wax laga naxo ah, Mushaharka askarta difaaca, oo aan la siin, taasoo keentay in uu qalqal galo amniga iyo nabaddi puntland. Waxaa kaloo wax laga naxo ah, in ciddi doonto ay iska soo daabacato lacago been abuur ah, kuwaasoo qal qal galiyay dhaqaalihii shicibka iyo goboladaba. Sidoo kale waxaa jira wasiiro la ogyahay inay ka danbeeyaan wax isdaba marinta Puntland, oo cid wax ka qaban kartaa aysan jirin. Maalin walbaa maamulku wuxuu sameeyaa ballanqaadyo been ah, oo wax ka socdaa aysan jirin, cid kula xisaabtami kartaana aysan jirin. Tahriibta oo ah arimo argagaxa leh, oo aysan maamulku waxna ka qaban, kana diirin, taasoo hoos u dhigtay sumcaddi gobladaas. Aaway damiirkii ka nixi lahaa kumanaanka  soomaaliyeed ee ku la’day badaha u dhaxeeyo Soomaaliya iyo Yemen. Waxa iyaduna uur ku taalo ah inuu ninka maamulka heystaa, uu marar baddan ku cel celiyay hadalada yaq yaqsiga iyo naxdinta leh ee ah { Dadkan maaha dad goboladeena u dhashay }, waa yaabee miyaanay Soomaali aheyn, Muslim aheyn, bani’aadam aheyn. Waxaasoo dhan waxa kasii daran dilalka qorsheysan ee kusoo badnaya Puntland, gaar ahaan Gaalkacayo, oo uusan maamulku karti uu wax uga qabto laheyn. 

Nasiib wanaag ummadda reer Puntland ayaa ah dad u sameysan, dowlad la dhaqan, oo doonaya cid hanata oo maamusho, nasiib darose aanan helin maamulkii hanan lahaa. Waxey dadku sameeyeen horumar la taaban karo, oo ah hantida ay sida gaarka ah u leeyihiin, oo ay ka mid tahay isbitaaladda, goobaha waxbarashada, Korontada, biyaha, taleefoonada , shirkadaha xawaaladaha, duulimaadyada, warshadaha yar yar, shirkadaha waaweyn ee ganacsiga, magaalooyinkii oo aad u camirmay una dhismay Sida Boosaaso, Gaalkacayo, Garoowe, Qardho, Laancaanood, Dhahar, iyo weliba Carmo, waxaas oo idilna ayan shaqo ku laheyn maamul ku sheega meesha fadhiya. Waxey shicibka muujiyeen inay u baahan yihii dowlad guud iyo mid maamul goboleedba, laakiinse ma ay hayaan illaa iyo hadda. Waxey dulqaad ka muujiyeen iyagoo og wax isdaba marinta maamulka, ay haddana isku qanciyaan in { dowlad xun ay dowlad la’aan dhaanto }. Runtii waa arin muhiim ah in la ilaaliyo maamulkaa dhisan si kastuu u qaldamo, oo shicibka ammaan ayeey ku mudan yihiin. 

Haddaba waxa isweydiin leh sidee loo saxa maamulkaas. Waxey dad baddan diirada saaraan Madaxweynaha la dooranayo, oo waxaad maqleysaa Cadde Muuse waqtigu wuu ka dhamaaday, waxaad kaloo aad arkeysaa Musharixiin baddan oo isa soo sharaxay. Marna leysma weydiin war maxeynu ku diidan nahay maamulkan hadda jira, muxuuse uga duwanaan doonaa kan soo socda, sidoo kale marna leysma weydiin war Baarlamaankan isagu wax dooranayaa isaga yaa la xisaabtamay, ma yihiin kuwo lagu kalsoonaan karo waxey doortaan, ma yihiin kuwo kalsooni ka heystaa dadkey matalayaan.  Waxaa arin cajiib ah aheyd wareysi uu bixiyay Cadde Muuse, oo uu u digayo nimanka musharixiinta ah, isagoo leh war lacagta hadda ha iska dhameynina, oo waqtiga hala gaaro, taasoo kuu muujinaysaa nimanka baarlamaanka ah ee wax dooranyaa, ay iyagu mar walba ku xisaabtamayaan ragga meesha socdaa yaa ugu boorso weyn, ama bixin kara codka ugu qaalisan. Waxaa kaloo iyaduna wax laga naxo ah, iyadoo uu weli Cadde Muuse rajo ka qabo inuu kusoo noqdo Doorashada, waa yaabee miyuusan u jeedin sida uu kusoo maray afartii sano ee tagtay. 

Haddaba akhristow ma isweydiisay sidee ayaa wax loo sixi karaa, sida muuqata nidaamka diyaarsan waa kii ahaa { shimbirayahow heesa } ee tobanka sano shicibka waqtiga looga soo dilay. Haddaba ma isweydiisay inaynu bal marka hore u baahanahay in laga shaqeeyo sidii loo heli lahaa hay’ad awood leh, oo ka madax bannaan arimaha maamulka, oo la xisaabtami kartaa cid walboo heysaa maamulka, makula tahay in loo baahan yahay in la helo Gole baarlamaan, oo ka kooban rag isku darsaday shaqsiyad, aqoon, karti, Alla ka cabsi, oo mabda’ wax ku doorta, oo aanan ku dooran yaa jeebka ii buuxin kara, makula tahay in loo baahan yahay Gole ka kooban { Isimo, Culumo, waxgarad, Aqoonyahano }, oo Allah ka baqaya, soona diyaariya qaabka ugu macquulsan ee wax loo dooran karo. 

Runtii maanta haddeynu nahay ummadda reer Puntland waxeynu u baahanahay isbadal wanaagsan, lagana taxadaro bur bur iyo dagaal sokeeye. Hadduusan caqliga shaqeynna runtii meel fog ayeynu wax ka raadinaynaa. War aynu iska ilowno kan ayeeynu isku reer nahay, kan ayaa danteeda wada, annaga reer hebel ah mooyee cid kale wax ma maamuli karaan, sidoo kale reer hebel miyaa weligood na hor taagnaanaya, arimahaas oo idil waa waxa halkan ina dhigay. Maanta waxeynu u baahanahay isbadal muuqda, oo dadkeena iyo dalkeenaba horumar gaarsiiya, ee uma baahnin damiir laawe lacagteen iyo hantideena ku gor gor tama.  

Waxaan hadalkeyga kusoo afjarayaa war aynu, Allaah talada saarano, oo ka barino inuu talada iyo towfiiqda na waafajiyo.  
 

Qalinkii Cabdixakiim Jaamac Jooje
saicentadv@yahoo.com