O.N.L.F Ururkii Gobonimada Doonayey

Qaybtii labaad: 

Tallaabooyin istiraatiiji ah oo uu ururku qaaday

Tallaabada koowaad; Waxay ONLF kuguulaysatay inay hirgaliso tallaabo aad umuhiim ahayd oo ah inay ishortaagto inay qadiyadda dhulkaa lagumaysto ay gasho gacanto siyaasiyiinta hadba markaa mathala Jamahuuriyadda Soomaaliya maadaama ay horeyna ugu fashilmeen dadaalkoodii sidoo kalena aaban lugu aamini karin guud ahaan qadiyadda xilligan lajoogo kadib markay dad layaab leh oon aduunba lasocon soo buuxiyeen masraxa siyaasadda ee Jammahuuriyadii Soomaaliya. Haddii ay jiraan dad meel gaadhsiini qadiyadda dhulkaas waa dadka udhashay dhulkaas oo hurdada kakaca. Hadday suurtogal tahay in caalamka laga dhaadhiciyo qadiyaddaana waa in loola tagaa sidii qadiyad kamadax bannaan Jamahuuriyadda Soomaaliya oo lamuujiyo inay arrintu tahay dad lagummaysto iyo dal gummayste ah, hadafkuna yahay oo qudha aayo katashiga dadkaa dulman iyadoon cid kale aan latixgalinayn. Shaki kuma jiro inaan lagamaarmayn kaalmada iyo taakulaynta dadwaynaha kale ee Soomaaliyeed meel kasta oy joogaan bal xoraynta dhulkan waa inay saldhig unoqdaan una guntadaan dadka gumasiga kuhoos nool oo aanay cid kale wakiil kanoqon maxaa yeelay arrin kasta cidbaa buddhig u ah. 

Tallaabada labaad; ee uu ururku qaaday sanadihii ugu daneeyey oodna mooddo inayba barakaysay halganka ururka ayaa ah isfahamkii uu lagalay jabhadda OLF ama qawmiyadda Oromada. Qof kasta oo rabo inuu xoreeyo dhulkaa Soomaaliyeed ee ay xabashidu gummaysato waxaa jirto caqabad aad uculus oo horistaagi oo haddaan laxallin aan meella loo dhaqaaqi karin, caqabaddaas oo layidhaa oromo.  

Oromadu waa dadka itoobiya ugu badan, waxaana laqiyaasaa 60% inay ugu yaraan ciidamada Itoobiya yihiin Oromo, sidoo kale xuduudka ugu dheer ayey soomaalidu laleedahay oromada. Intaa waxaa sii dheer inuu jiro dhul balaadhan oo kadhaxeeyo oromada iyo soomaalida oo la’iskuhaysto, mana jiro xuduud rasmi ah oo kala qaybiya oromada iyo soomaalida. Waxaa jirto markaa xiisad aan dhammaan oo udhaxayso soomaalida iyo Oromada kuna saabsan dhulkaa. Waxaa  arrintaana sii carqaladeeyo inay qabiillo badan oo soomaali ah kuhadlaan afka Oromada sidoo kale kuwo Oromo ahna kuhadlaan afka Soomaaliga oo marka qoloba qowmiyadday rabto sheegato. 

Si markaa 40 kaa malyuun ee Oromada ah aan laguugu soofayn oo meeshaad gumaysi kala diri lahayd aadan kunafbixin dadkaa muslimiinta ubadan ood daris tihiin waa khasab inaad arrinta oromada dhinac isaga riddo haddaad kuguulaysato arrintaa waxaad badbaadsatay naf, hanti iyo tamar fara badan oo meel cidla ah kaaga khasaari lahayd kaana horistaagi lahayd qaddiyadii aad uxaydatay. Ururka marka waa guul aad u wayn oo istiraatiiji ah oo usoo hoyatay heshiiska saaxiibtinimada ee uu lagalay oromada. Haddii ayna oromada cadow kuu arag ciidanka itoobiya dhib wayn kaaga iman mayso sidoo kalena culays wayn oo kale jiri maayo.    

Onlf, Ururkii mawqifka adkaa

Waxaan hore usoo xusay inuu ururku soo maray marxalado aad u adadag oo runtii dadka u kuurgalo arrimaha dhulkaas ay kusigteen inay yidhaahdaan onlf way udhammaatay ama way umdhammaani oo ururkaas kama dabbaalan karo caqabadaha soo foodsaaray ama hortaagan maanta. Dhibaatooyinka ugu wayn ee ururka soo foodsaaray ayaan inta badan uga iman xagga gummaysiga ee uga yimmid ama Jammahuuriyadda Soomaaliya ama dadka soomaaliyeed ee dhulkaas kunool.  

Mid kamida dhibaatooyinkii ugu darraa ee ururka soo maray ayaa ahayd markii xubnaha ururku noqdeen dahab laga ganacsado  oo soomaaliyoo dhan isu sheegtay ninkii madax Onlf keena nolol iyo geeri Itoobiyana ugeeya inuu hodmi markaasna ay soomaalida kala daggan saddexda gobol een soo xusnay ay billaabeen inay kaganacsadaan dadka lugu tuhmo inay xubno kayihiin ururkan iyadoo waliba ay marar badan dhacdo in laqaqabto dad shacab ah oon ururka xubin ka’ahayn oo markaas la’iskudayo in sumcad iyo taageero ama lacag looga raadsado dawladda Itoobiya. Waxaa dhacday marar badan inay itoobiyo soo daysay dadkii loo geeyey maadaama ayna ahayn kuway rabtay inay marjiso. 

Tii ugu danbaysayna waxay ahayd markuu Malez kadhaadhiciyey ugaasyadii gobolka inay kukhasbaan inuu ururku hubka dhigo lana heshiisyo dawladda Itoobiya laakiin ururku arrintaa dhag jalaq umasiin oo waa iska indhotiray cadaadiskaas oo hadafka Malez ahaa hadday heshiis aqbalaanna gudaha soo gali oo markaa katakhallus (sidii billowgii sagaashammeeyadii uu ugu dhagray dimoqraadiyaa jirto, kadib markay doorashadii kuguulaysteenna xoog u isticmaalay asagoo qiyaasayey in mar hadduu ururku hubka dhigo ay adkaani inuu dagaal danbe galo) haddii kalena dadkooda kudir oo utus inay ayaga yihiin waxa horumarka kahortaagan. Arrintaasna waa uu kufashilmay Meles oo uma hirgalin.  

Waxyaabaha ay dawladda Meles iskudayday marar badan ayaa ah inay laaluushto xubnaha iyo madaxda ururka oo runtii dad aan yarayn hunguri qaaday oo ay u gacangaleen Meles, bal nasiib wanaag wax saammayn ah dhinacay rabtoba hanoqotee kuma yaalan hawlaha ururka.  

Soomaalida guud ahaan waxaa jiro laba ceebood oo ay dhaqan ahaan u leeyihiin oo lugu yaqaanno, midda koowaad waa inay unugul yihiin markii xagga qabyaaladda lagasoo galo oo danta larabo loo qabyaaladeeyo, midda labaadna waa musuqmaasuq oo ladhihi karo inyar oo ilaahay ugargaaray mooyee dadka intooda badan haddii lacag loo sheego ama darajo uu lacag kuheli loo sheego wax alla waxuu aaminsanaa waa katagayaa sida haddaba kadhacday Jammahuuriyadii Soomaaliya oo rag ayan da’yari iyo aqoon yari midna hayn qaybna lacag caddaan ah dalkoodii looga gatay qaybtii kursi kacararayna kursi magac uyaal ah lugu fadhiisiyey saasna dano fogfog looga qunsaday.  

Ururka onlf imtixaankaasna waa kabadbaaday intii kamid ahaan jirtay ee kudhiiqatayna wax raad ah ururka kuma reebin. Marka siwalba oo layeelay ururka waa laga tirtiri waayey qadiyadda uu qoriga uqaatay waana kasidiisii 1984 tii illaa iyo maanta aynu joogno. 

Ururku wuxuu kugabyi karaa maanta oo u bannaan (aniga aragtidayda) kaligii marka laga reebo ururka Shabaabka ee kajiro koonfurta Soomaaliya tixdan aan kasoo bixiyey gabaygii Dardaaran ee caanka noqday ee Sayid Maxamed tiriyey intaanu geeriyoon madaama uu wali kujiro halganka hadda boqol jirsaday ee uu asaga waa Sayidkee billaabay loogana soo horjeedo/horjeeday gumaystaha kala duwan: 

Dagaalkii nasaarada anaa, daalib ku ahaaye 
Dalka malihid anigaa ku idhi, doora weynaha’e

Daliilkii Rasuulkii anaa, doonayoo helaye

Anaa diiday maantuu lahaa, deeqdan iga hooye 
Diinkayga anigaan ku gadan, dabaqii naareede 
Anaan labada daarood tan hore, darajo moodayne 
Markay duushay gaaladu, anaan daabbadda u rarine

Goortay dareeraan anaan, diiradda u qabane 
Anigaan dariiqiyo waddada, dowga sii marine 
Anaan doora weynow kufriga, daacadna u galine

Ferenjiga dirayska leh anaan, duudxamaal u noqone

Doofaarka ayga ah, anaan daarihiis galine 
Anigaan dilaalkiyo ardiga, duubiga u xidhane 
Anigaan dariiqada Aliyo, diinta caasiyine 

ofkii kudoodo ururku urur dineedna ma’aha diinna uma dirirayo ee maxaad leedahay waxaa jawaab ugu filan maadaama uu dad 100% muslimiin ah udirirayo inuu gaalo kahoos bixiyo aniga waxaan u arkaa inuusan waxbadan kaduwanayn qof diinta udirirayo. Maxaa yeelay hadday dadkaas xoroobaan waxaa usahlanaan inay diintooda macaan bartaan kuna dhaqmaan. Labadaasba hadda waa kamamnuuc rajona kama qabaan intay gumaysi kufri ah kuhoos jiraan. 

Ururkii cimriga dheeraa

Ururrada ay Somaalidu dhistaan macimri dheera sida qaalibka ah ayadoo sababta ugu wayn lugu sheego aragtida dadka oo inta badan guurguurto oo aanay saldhig iyo udubbo midna lahayn. Qofka soomaaliga ah wanaagga iyo xaqa waa hadba meesha ay dantiisa kujirto, xumman iyo baadilna waa meeshuusan dantiisa ku’arag.  

Ururkan ayaa 23 jirsaday asagoo ayna waxba iskabadalin aragtidiisa kusaabsan hawshii loo aasaasay taasoo kadhigayso ururkii ugu cimriga dheera ee kahawlgala dhulalka Soomaalidu ay degto ee Geeska Afrika qarniyadii ugu danbeeyey marka la’eego hawsha uu dusha uritay culayskeeda. Way dhici kartaa inay jiraan ururro cimri dheeraaday bal waa ururro aan masuuliyad wayn isasaarin inta badanna aan siyaasad luguha lagalin.  

Marka la eego cadaadiska iyo culayska horayna usaarraa walina saaran majiro urur lamida taariikhdan casriga ah. Waliba waxaa ladhihi karaa ururrada asaga labarbardhigi karo ee ahaa ururro siyaasadeed ama jabhadeed dhammaan cimrigoodu magaadhin 10 sano. Waxaa miithaal kuugu filan ururradii xarafka S da kabillaan jirey ee lasammeeyey billowgii dagaalladii sokeeye iyo burburkii dawladii dhexe ee Soomaaliya. Ururradaa maanta way wada godgaleen oo hal mid kama noola maxaa yeelay dabeecadda dadka aasaastay ayaa wajiyo badnayd aadna usalfududayd. Waxaa dhici kartaa in qaar kamida urruradaas aan idhi way god galen markii dhowr sano lajoogaba qaar magacooda lakeeno saaxadda sidii ayagoo jiro, xaqiiqduse waa in lalulayo gandaal raqdooda laga sammeeyey. Ururradaa siyaasadeed ama jabhadeed ee kale waxay kukhasbanaayeen inta badan ama inay sanado kooban guul ku gaadhaan ama ay burburaan maadaama qalbiga taageerayaashooda uusan sidii la’isku ‘ogaa ahaanayn wakhti dheer. Ururka onlf xitaa hadduu aflibaax galay oo laga argagixiyey waa kasoo baxay asagoon waliba dhutinayn. 

Shock therapy (argagixin nafsi ah)

Meles qabsashada uu qabsaday Soomaaliya inkastooy kadanbaysay arrimo badan oo isu tagay haddana kama madhanayn inuu kaga argagixiyo ururka Onlf iyo ururada kale ee ladagaalamayo si ay xubnihiisa uniyadjabaan oo uyidhaahdaan mar hadii kuwii 40 ka sano xorta ahaa qabsasho iyo xasuuq la’isugu daray annaga rajo malihin ee aan madaxa gacmaha saaranno oon isdhiibno. Nasiib wanaag arrintaa bil caksi ayeyba isu rogtay maxaa yeelay xubnaha ururka ayaa kamurugooday kana cadhooday xadgudubka iyo dulmiga uu gummaysigu kukacay ayagoo haddana isu diyaariyeen inay kafaa’iidaystaan dhiiqada uu cadowga madax lagalay iyagoo ogaa goor ay noqotoba inay kaqabsani mashaqo afka ciidda udarto nidaamkan Meles ee jahawareersan. 

Meles markuu waa kubaryay oo qorshihiisii bilcaksi isu badalay ayuu billaabay inuu cadaadin iyo gummaad kubillaabo shacabka aan hubaysnayn. Taas lafteeda waxay keentay inay xeryihii ururka kusoo qulqulaan boqollaal dhallinyaro ah oo kunoolaan waayey magaalooyinka halkaasna uu uruku kahelay ciidan hor leh oo xoojin ah.  

Tallaabo kasta oo cadaadin shacabka lugu qaado waxay xoogaynaysaa ururka oo hadalkiisa rummoobahayaa. Intaas oo ay udheertahay caalamka oo ogaaday habdhaqanka ban’iiaadamnimada kabaxsan ee Meles Zenawi. Marka halkaas waxaa 100% caksi isu badalay tallaabadii aragagixinta kusalaysnayd ee Meles Zenawi. Qabsashadii Soomaaliyana waxay kufurtay jabhad hor leh oo ah Joornaalistayaal raadinaya macluumad kusaabsan ficilllada dawladda Itoobiya ay kula kacdo dadka kuhoos nool.  

Inkastoo ay itoobiya iskudaydo inay qariso xasuuqa ay dadka soomaaliyeed ee ay gummaysato ay kuhayso haddana waa laga gudbay xilligii ay qarin kari lahayd. Maxaa yeelay haddaad shay maro kuddado dadkoo dhanbaa xiisayn inay ogaadaan. Haddaad ufasaxdo dadka ood marada kaqaaddo wixii aad qarinaysaybaa la’arki oo waad fashilmi haddaad diiddo in lugula arkana waxay sheekadu noqoni “wax laqariyaa qudhunbaa kujiro”. Meles marka meel xunbay kamaraysaa meesha ururka Onlf uu marayo caaddaas maalinba maalinta kadanbaysana sii xoogaysanayo. 

Mustaqbalka dhow iyo kan fog

Waxaad moodaa in ururku uu maanta marayo meeshii ugu fiicnayd xag awood, xag siyaasad, xag niyad iyo xag taageeroba. Nidaamka Itoobiya kajirana uusan saas usii cimri dheerayn (kadib markay dal aad uwayn afduubteen hal qabiil oo aad utiro yar) oo uu isbadal wayn kusoo fool leeyahay, isbadalkaasoo ay sababtiisa ay noqon karto ama Tplf ta oo iskeed xukunka Itoobiya uga dagta quusasho ay kaquusato sii haynta awoodda Itoobiya kaligeed sidoo kalena ay ku’adkaato aaminidda qowmiyadaha kale inay xukunka kushirkoobaan oo markaa ay xukunka katanaasusho iyadoo goosanayso gobolkeeda ugaarka ah.  

Ama in si xoog ah xukunka looga rido oo afka ciidda loo daro iyadoo wali rajo kaqabto inay xukunka sii haysato taas oo iyada lafteeda keenayso burbur guud oo kudhaco Itoobiya waligeedna ayna kasoo waaqsanayn, maxaa yeelay tigreega uguma ayna tali galin inay Itoobiya danbe sii jirto hadday xukunka waayaan, waayo waxay kabaqayaan inay ayaga uxoog sheegato maadaama ayna ubabac dhigi karin itoobiyada kale oo iswadato Tigreeda kaligood. 

Ururku Onlf markaa wuu ka faa’iidaysan karaa labadaa fursadoodba hadday soo baxaan maadaama uu leeyahay maamul siyasadeed iyo mid millatari oo qotomo, sidoo kalena dhulka intiisa badan taageero wayn kuleeyahay. Ururku wuxuu muujiyey inuu yahay ururka ay kago’do talada dhulka soomaaliyeed ee ay xabashidu gummaysato. 

Gabogabadii

Dad isaga dhashay in la’addoonsado majiraan, sidoo kalena la’isuma xoog sheegan karo had iyo goor wakhti xaddidan mooyee. Haddii marka Tigreega dulmi loo gaystay ay kakaceen oo ay halkudhag kadhigteen Cacdoonkii Beeralaydooda, sidoo kalena ayagoo saddex Malyuun ah ay Itoobiya oo dhan qabsadeen balse ay layimmaadeen dulmi kadaran kii ayaga lugu qabtay waxaan iyana shaki kujirin inay ayagana mari halkii ay mareen qolyihii foolxumada baray. Waxaan marka shaki iiga jirin inay gummaysiga kabixi dadkaa dulman goor aan dheerayn, xorayntaas ooy hurmuud katahay Onlf iyo xoogagga kale ee hadda jira ama kuwo ayagana soo bixi doono goor aan dheerayn, sidaa awgeed su’aashu ma’aha mala guulaysan ee waa sidee guushaa loo hanan loogana dhigi mid midha dhasha oo ayna udhicin sidii kudhacday soomaalidii xorta qaadatay ee kadibna kaba shallayday inay maalin xorowday jahowareer qabsaday awgii.