Taariikhdii Khulafaa'u Raashidiin
- Qore: Mohammed Dahir Abdi
HORDHAC
Illaahay baa mahad leh, isagaanuna magacyadiisa ku weydiisaneynaa dembi
dhaaf. Waxaanuna ka magan galeynaa shararka nafaheenna iyo xumidda
howlahannaga. Kan uu Illaahay hanuuniya ma jirto cid baadiyeyn karto.
Kan uu lumiyaana, wax hanuunin karaa majirto.
Waxaan qirayaa inuusan jirin mid xaq lagu caabbudo oo aanan Illaahay
(kaliga ah) ka ahayn, kaasoo uuna jirin Illaah kale, asaga uun mooyaane,
waxaana qirayaa inuu Muxammed SCW yahay addoonkiisii iyo Rasuulkiisii
naxariista Alle iyo nabadi dushiisa ha ahaato, asaga iyo ehelladiisii
dahirsanaa, iyo asxaabtiisii akhyaarta ahayd, iyo intii wanaagga ku
raacday taniyo dharaarta aakhiro.
Intaasi kadib
Illaahay kor ahaaye wuxuu yiri:- Ruuxii wax yaroo kheyr ah falaa wuu
arki doonaa. Suuratu Zilzilah aayadda 7aad.
Haddaba waxaa jiri doonto maalin qofkii fala wax yaroo kheyr ah uu arki
doono ajarka iyo thawaabta ay arrintaasi u yeelan doonto. Waxaana
illaahay ka rajeynayaa inuu camalladeenna suubban inoo aqbalo oo
miisaanka xasanaadka ah inoo saaro.
Intaa dabadeed, kitaabkan aan ugu magac daray ''Fatxul- Jamiil', waa
kitaab ka hadlaya taariikhdii Islaamka, kuna qoron afkeenna hooyo ee
Soomaaliga. Wuxuu kitaabkani ka hadlayaa casrigii dahabiga ahaa ee
quruxda badnaa, kaasoona ah casirgii afarta khaliif ee loo yaqaannay
Khulufaaur Raashidiin. Sidoo kale wuxuu ka hadlayaa lixdii saxaabi kale
ee iyagu kamidka ahayd tobankii Jannada loogu bishaareeyey, (Abuu
Cubaydah bin Al Jarraax, Cabdiraxmaan bin Cowf, Dalxah bin Cubaydillaah,
Zubayr bin Al Cawwaam, Saciid bin Zayd iyo Sacad bin Abii Waqaas),
laakiin iyaga lixdani waan kareebay bandhiga casharkaan, si loo fahma
furashooyinkii casrigii dahabiga.
Wuxuu kitaabkani qaadaa dhigayaa waqtigii dowladihii Islaamka ee
soddonkii sano ee afarta khaliif, anigoo u sharxay qaab si fudud loo
fahmi karo. Waxaan u kala dhigay inaan sanad sanad u xuso fatuuxaadkii
iyo dhacdooyinkii waqtigaasi dhacay, anigoo marba qaadaa dhigaya
dhacdooyinkii ama fatuuxaadkii goballada.
Afarta Khaliif sida ay isugu xigaan oo ay u kala horreeyaan ayaan isugu
xijiyey xagga qoraalkana, dabeetana lixda kalee kamidka ahayd tobankii
jannada loogu bishaareeyey ayaan daba dhigay, anigoo qisooyinkooda aanan
kusii dheeraan. Waxaad arkeysaa inaan qisooyinka qaar soo koobay, balse
waxaan kusoo koobay qaab la fahmi karo oo uu qofku sawiran karo qisada
oo dhan. Waxaanan Illoobin inaan waxyaabaha qaar sharaxaad ka bixiyo
intii karaankeyga noqotay, sida magaalo ama meel magacadeed, ama bulsho,
waxaana isku dayay inaan waadixiyo dhan waliba intii karaankeyga ahayd.
Waxaan isticmaalay xarfa qaar ah oo aanan laga heleynin alfaabeetka Af
Soomaaliga, waxaana kamid ah:
1. Xarafka (Z) oo aan u isticmaalay xarafka 11aad ee alfaabeetka
Carabiga.
2. Xarafka (th) oo aan u isticmaalay xarafka 4aad ee alfaabeetka
Carabiga. Waxaad arki kartaa eraya aan soo gaabiyey sida, ''CS'' oo aan
soo qaatay marka aan Nebi xuso, waxaana usoo gaabiyey Caleyhis Salaam.
Sidoo kale waxaad arki kartaa iyana xuruufta ah ''SCW'', oo aan soo
qaatay mar waliba oo aan xuso Nebigeenna suubban SCW, waxaana usoo
gaabiyey, ''Sallaa Allaahu Caleyhi Wassalam''.
In kastoo aan dadaalay haddana waxaan aaminsanahay inaan iin iyo khalad
laga waayeyn kitaabkan, waayo ma ahan mid kaamil ah, waana wax bini
Aadan xaggiisa kayimid oo uu bini Aadami qoray, sidaa darteed wuxuu
yeelan karaa siyaado iyo nusqaan, ma khaldamane waa Allaah oo qura,
kitaabkiisa ayunbaana kaamil ah, wixii kasoo harayna waa wax nusqaan iyo
saa'idba leh. Waxaan rajeyn inuu khaldaadkiisu xadyeesho idinka Alle.
Lahjadda aan kuqoray, waxaan Alle ka baryi inay noqoto miday qowmyadda
Somalida oo idil ay fahmi karayaan. Wixii dhanka lahjadda ka yimaado oo
khaldaad ah ama fahamdarri ah, waa aan ka cududaaran, waxaana rajeyn
inaan talooyinkiina heli doono hadduu Alle idmo, si aan kutubbada dambe
ee aan soo saari doono uga faa'iideysto, anigoo tixgelinaya talooyinkii
iyo fikradihiina saliimka ahi.
Kitaabkani waxaan kasoo xigtay kutubbada waaweyn ee taariikhda Islaamka,
sida Al Bidaayah wan Nihaayah, iyo Dabaqaat Al Kubraa iwm, haba ugu
badnaata halka aan kasoo qaatay kitaabka Ibnu Kathiir ee Al Bidaayah wan
Nihaayah'e. Waxaa dhici karta in qisooyin daciifa ay dhici karaan inaan
xusay ulakac la'aan, laakiin inta badan waxaan isku dayay aqwaasha
rajaxsan inaan soo minguuriya.
Ula-Jeeddo
Hadafka ama ula jeeddada ugu weyn ee aan kitaabkani u qoray, waxaa weeye
iyadoo umaddeenna Soomaaliyeed ay 100 % tahay ummad Muslim ah, jecelna
diintooda Islaamka iyo inay bartaan taariikhdooda qiimaha badan. Kadib
markii aan arkay in la heli karo casriyadii dahabiga ahaa ee Islaamka
taariikhdiisii oo af weliba kuqoran, marka laga reebo afka Soomaaligaa,
baa waxaan jecleystay inaan qoro casrigii dahabiga ahaa oo ku qoran afka
Soomaaliga, si ay umadda Soomaaliyeed u bartaan taariikhdooda suubban.
Waxaa kaloo iyana jirtay codsi iiga imanayay asxaabteyda iyo dad badan
oo ahlu kheyr ah, taasoo ay ku dalbanayeen inaan uqoro kitaab af
Soomaali ah, si ay u bartaan taariikhdooda. Taariikhdu waa daraasad u
muhiim ah bulsho kasto, Quraankeennuna wuxuu ka hadlay taariikhda saddex
meelood meel kamid ah. Wuxuu xusay Quraanka kariimka ahi dhacdooyin
tegey iyo kuwa soo socdo oo intuba ah taariikh, halka uu dhacdo weliba u
xuso sida ugu quruxda iyo qiimaha badan, uguna fududaan og in la fahmo.
Haddaba cibro iyo waano qaadasho ayaa kujirta, mana ahan oo qura akhri
ee ka teg, balse waxay u baahantahay faham iyo ku camal fal jidkii
wanaagsanaa ee raggani akhyaarta ahi mareen ee aanu taariikhdooda soo
minguurinayna, ula jeedkuna waxaa weeye inaanu gaarno darajadii ay
gaareen iyo inaanu qaadno jidkii iyo dariiqii ay mareen, anagoo
dadaaleyna intii karaankeenna ah.
Mahad Naq
Waxaan ugu horrey u mahadnaqayaa Allaah, mahad aanan lasoo koobi karin,
anigoo ku dheehan tasbiixdiisa iyo taxmiddiisa. Waa asaga Allaah ka ii
fududeeyey howsha camalkan ee aanan sahlaneyn. Waxaana runtii
aaminsanahay kaalmadiisa la'aanteeda inaanay waxba ii haggaagi lahayn,
oo howshanna halka ay maanta gaadhay aanay gaari lahayd. Mahad aanan
lasoo koobi karin ayaan Rabbigayoow!! kugu mahadin.
Alloow!! igu kaalmey inaan nimcooyinkaaga ka mahadnaqo, iyo inaan
kudhinta xuskaaga.
Marka xigta waxaan u mahadnaqayaa dhammaan asxaabteyda qiimaha badan ee
igala qayb qaadatay soo ifbaxa kitaabkan, kuwaasoona aan runtii
magacyadooda soo koobi karin. Kuwii iyagu dhiirigelinta iyo fikradaha
saliimka ahi aan ka helayay, ma illoobaya inaan u mahad celiya, waxaana
dhammaantood ku oran:- Illaahay ha idin xifdiyo hana idin barakeeyo,
adinka iyo dhammaan umadda Soomaaliyeedba, meel iyo waa' ay joogaanba.
Aamiin, aamiin, aamiin.
AKHRI: Qaybta 1aad.... (Taariikdii Abuu Bakar
Sidiiq) .... GUJI HALKAN
Qore: Mohammed Dahir Abdi
Email: mohamed1 @ live.fi
|
QAYBTA
1aad |
Kulaabo bogga
www.SomaliTalk.com
|