Xooluhu (Xildhibaannada) ma la Xisaabtami Karaan Dhaqtar Xoolaad 

C/Waaxid C/hi Khaliif

London, UK

cabdulwaxid@hotmail.com 

---

Ilaah baa mahad leh. Nabadgelyo iyo naxariis nabi Muxamed ha ahaato. 

Alloow yaa naga aamusiya xildhibaan-ku-sheegga! War miyaan dadka Soomaaliyeed xishoon? Shalay dalka iyagaa Tigree soo gashay, welina Tigreegii waa joogaa. Meeday xukuumadda Geeddi xukumo? Sheekada xil-ma-dhibaannadu wadaan waxaa fahmikara carruurta yaryar. Marka labo arrimood baa ugu wacan baan filayaa qeylada:

1. xoogaagii oo la waayey
2. iyo cid xoolaha soo didineysa oo Geeddi ku direysa

Waxaan filayaa in xildhibaannadu waayeen xoogaagii ama dano kale ooy filayeen marka waxa isku maaweelinayaan heesihii hooyooyinku ciyaalka ku seexin jireen markii la waayo wax dabka loo saaro. Waxaan xasuustaa iyadoo naloo qaado: 

• ma aabbaa kaa socdaalay socdaaloo socod ku raagay
• ma reerkii baa hayaamay hayaamo hadal ka weyday
• ma naaskii galfoofay golfoofoo godol ka weyday

Ogaantay, Geeddi waa looga sarreeyaa Xamar oo Janan Tigree iyo Korneylkaa kaga lahaa. Sidoo kalana meesha Meles  Zenawi baa Soomaaliya oo dhan u sarreeya. Marka sida carruurta loogu heesayey, ma aha Geeddi ninka la rabo iney xildhibaannadu la xisaabtamaan. Waa sidii horay loo soo qoray oo kale: “nin la leeyahay muxuu leeyahay”. 

Xoolo badan baa isku dayey iney dhaqtarka hardiyaan ama haraatiyaan laakiin haddee haraati ari awal beysan Geeddi wax ka qaaddeen, wax ishkin ahina meesha ma joogaan. Hadday joogeenna waa iskaga huleeleen. Marka intaas oo jeer bey damceen iney Geeddi meesha ka ceyrsadaan laakiin u suurtoobiweyday. Marka hadday xildhibaannadu cid la xisaabtami karaan maxay jananka iyo korneylka u fiirin waayeen? 

Dhaqtarku inuu xoolaha ka caqli badan yahay waxaa kuu caddeynaya mar kasta oo xaalladu ku wareerto ma aaddo Warsheekh ama Caliyaalo ama Xamar oo uu ka soo jeedo ee wuxuu aadaa Addis Ababa halka xooluhu aadaan meeshii ay biyaha ka cabbi jireen ama daaqi jireen. Marka ma Geeddi baa xoolaa mise kuwo kale? 

Tan kale waxaan filayaa cid is lahayd Geeddi usha waa ka qaadan kartaan iney markey arkeen in arrintu sidaas ahayn laakiin uu isagu Xamar isku duwday isagoo adeegsanaya rag Ashahaado-la-dirirka ah iyo kuwa kale ayaa la is yiri: war ushii nin khalad ah baan u dhiibannay. Marka maaddaama toos loo soo aadiwaayey waxaa la is yiri bal dhanka xoolaha halaga soo maro. Waxaa la is leeyahay xooluhu markey didaan waxay sameeyaan qeylo sidoo kalana  waxay kiciyaan boor, marka waxaa la isleeyahay boorkaas iyo qeyladaas ha gaarto shacabka Soomaaliyeed iyo bulshada caalamka. 

Xoolaha xildhibaannada sheeganaya ma aha kuwii bannaanka soo daaqijiray ee waa kuwo rabbaayad ah oo caws loo dhigay meel (galay ku heysta bakhaar galley). Marka xoolaha iska xiran waa ka khibrad yar yihiin kuwo duurka loo diro oo la kulma daaq iyo dugaag labadaba. Haddii xoolo bannaan daaqayaa uu weer ama dawaco soo weerarto waxaa dhici karta in ay dhinacyo kala duwan u kala cararaan oo mid ama labo wax ka gaaraan inta qofkii raacayey soo gaarayo. Laakiin haddii kuwo meel ku xiran uu usoo galo dugaag waxaa yar fursad uu qofkii lahaa kusoo gaaro. Marka xoolaha Baydhabo ku xareysan waxaa horay u dilooday Xabashi oo Xamar iyo Baydhababa joogta marka cabaadka ka baxaya micno ma leh. 

Marka waxaan ku talinlahaa idaacadaha meelaha ka furan ineysan eegin dantooda oo ah iney shacabka u helaan wax iska ciyaya si loo dhegeysto laakiin waa ku khaldanyihiin in kuwa ku xareysan Baydhabo ay shacabka uga dhigaan xildhibaanno. Marka hadda Geeddi bey joogtaa laakiin waxaa dhicikarta in la arko iyagoo Tigreega ku leh: kaalaya naga qabta macallimiinta Qur’aanka u dhigaya carruurta ama iimaamyada masaajiyadda waan ka seexanweynay subaxiiye. Micnuhu waa: waxaa na dhibaya aadaanka salaadda subax.

C/Waaxid C/hi Khaliif

London, UK

cabdulwaxid@hotmail.com 

Haddii Go’aankii Bakhaarka Galayda Lagu Gaaray uu ahaa: Xabashi Hasoo Gasho Waddanka, Muxuu Noqonayaa Kan Garaashka Gaadiidka Kasoo Bixikara Akhri

Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan