Aqoonyahanada soogalootiga ah oo ka qaxaya Sweden

DAAWO:- VIDEO: Muhammad: Legacy of a Prophet

Daabaco Boggan | Print

May 27, 2007: Geedi iyo Seyoum Mesfin oo calanka Itoobiya ka taagaya Xamar.... GUJI...

Ali Mohamed Gedi
Prof. Cali Maxamed Geeddi oo Diyaarad Militari oo Itoobiyaan ah keentay Afgooye:29/12/06, Sawirka: AP.
Geeddi oo aan Weli Ka Jawaabin eedayntii ahayd in "uu Mas'uul ka ahaa Mamnuucidii Dhoofinta xoolaha Akhri

Xildhibaan Ka Fakaday Itoobiya

The rise and fall of Mogadishu's Islamic Courts,

Sanad walba in ka badan soddon kun oo qof ayaa ka guura wadankan iswiidhan. Saddex meelood oo hal meel dadkaas waa dad horey usoo galay iswiidhan waxna ku bartay. Waa dad leh aqoon aad u sareysa ee xagga injineernimada, dhakhtarnimada ama dhaqaalaha. Waxaa iyana aad u guura aqoonyahanada soogalootiga ah ee sameeya cilmibaarista kala duwan. Aqoonyahadaan ajaaniibta ahi waxaa ay badankood u qaxaan wadamada Mareykanka iyo ingiriiska. Halkaas oo qiimeyn aad u sareysa la siiyo aqoonta sare ee ay dadkaasi wataan. Waxaa kaloo inta badan lagu qaataa mushahar aad uga sareeya kan ay ka heli karaan Sweden.

Arinkan waxaa aad iyo aad wax uga qoray mid ka mid ah jooraalada waaweyn ee Iswiidhan kasoo baxa. Joornaalku waxaa uu wareysi la yeeshay dad ajaaniib ah oo leh aqoon sare, kuwaas oo iswiidhan ku shaqo la` ama haya shaqo aan u dhigmin aqoontooda.

Simret Beraki oo ah gabar asalkeedii u dhalatay wadanka Eriiteraya ayaa ka mid ah aqoonyahnada joornaalku wax ka qoray. Gabadhani waxaa ay hadda diyaarineysaa shahaadada PHDH-ga ee cilmiga Nerfaha maskaxda. Waxaana waxbarashadeeda phdh-da uga haray wakhti ka yar sanad. Gabadhaasi iyadoo ka hadleysa xaaladeeda waxaa ay tiri: ” waxaan qorsheynayaa inaan kolkii aan tacliinteyda dhamaysto u guuro wadanka mareykanka. Xagaa mareykanka fursadeyda shaqo iyo tan sii wadida cilmi baaristuba waa ka fiican tahay halkaan Iswiidhan. Gabadha oo hadalkeeda sii wadata waxaa ay tiri – Waxaan ka mid ahay bulshadaan Iswiidhan, waxaan jeclaan lahaa inaan halkan ku noolaado balse taasi iima muuqato waayo ma aan helaayo shaqo u dhiganta aqoonteyda.

Waxaa kale ee uu joornaalku wareystay gabar asalkeedii reer iiraan ah oo la yiraa Ghazal Zaboli. Gabadhani waxaa ay baratay cimiga kimistariga. Kolkii ay qalin jebisey ee ay suuqa shaqada soo gashayna waxaa ku adkaatay iney shaqo hesho. Waxbarasho dheer ka dib inantaasi waa shaqo La`dahay maanta.

Aqoonyahanka tirada badan ee u qaxay wadanka Ingiriiska waxaa ka mid ah Esra Karakaya oo haatan ka shaqeysa mid ka mid ah bangiyada maalgelinta ee ugu waaweyn wadanka Ingiriiska. Gabadhani waxaa ay asalkeedii ka timid gobolka ay kurdigu degaan ee wadanka Turkiga. Waxaana ay timid Iswiidhan iyada oo saddex jir ah. Gabadhani waxaa ay cilmiga dhaqaalaha ka baratay Jaamacada caanka ah ee dhaqaalaha ee ku taal magaalada Istockholm. Mar arinkan wax laga weydiiyey waxaa ay tiri:

“Khasab ayey igu noqotay inaan Iswiidhan oo aan wax ku bartay, waalidkeyna joogo ka tago. Maxaa yeelay waa igu adkaatay inaan shaqo ka helo. Waxaana u maleynayaa iney tahay sidii aan uga guurey, ma aan garanaayo wakhtiga aan soo laaban doono. Haddii aad aqoon fiican leedahay waa sahlan tahay in London shaqo laga helo.

Shaqo bixiyayaashu waxaa keliya oo ay eegayaan aqoontaada balse halka aad asalkaagii kasoo jeedo qiimo weyn ma laha, ayey tiri gabadhaasi. Iswiidhan wey adag tahay inaad guul fiican ka gaarto, ma aha wadan ku siinaaya fursad aad ku soo bandhigto waxii aad taqaan.ayey kusoo xirtay hadalkeeda.

Lena Nekby oo cilmi baare ka ah qaybta dhaqaalaha ee jaamacada Istockholm waxaa ay iyana cadeysay in aqoonyahanada asalkoodu ajnebiga yahay ay aad iyo aad sweden uga tagaan taas oo ay sabab u tahay iyagoo aan ka heleynin halkaan shaqadii ay filayeen kolkii ay muddo wax soo baranayeen. Waxaa kale oo ay gabadhan cilmi baaraha ahi sheegtay in ay suuqa shaqada ka jirto kala saaritaan dadka la kala saaro iyadoo la eegaayo halka ay aslkoodii ka soo jeedaan.

Sida ay sheegtay wasaarada tacliinta waxaa arday walba ku baxa sanadkiiba boqol kun (( 100 000 ) oo karoonka Iswiidhan ah. Taas oo u dhiganta ilaa 11 kun oo dollarka mareykanka ah. Sidaas darteed waxaa ay dhaqaale yahanada Iswiidhan isku raaceen in qaxa aqoonyahanku uu khasare badan ku yahay wadanka. Maxaa yeelay qofkii wax ku bartay iswiidhan ee guuraa waxaa uu aqoontiisii la aadey oo uu uga faaìideeyey wadan kale. Intaas waxaa sii dheer cashuurta uu ku bixiyo wadankaas cusub ee uu u guurey. Aqoonyahanka ajnebiga ah ee kolkii ay iswiidhan wax ku bartaan qaxaaya waxa ka hadlay wasiirka cusub ee dowlada garabka midig ee hadda xakunta Iswiidhan. Wasiirka shaqada oo la yiraa Sven Otto Littorin waxaa uu sheegay in arintaan guddi soo baara loo xilsaari doono, ayna khasab tahay in wax laga bedelo sharciyada suuqa shaqada si aan uga faaìideysano aqoonyahanka ajaaniibta ah ee dalka ka tegaaya.

Baaritaano badan oo uu sameeyey ururka ay ku midoobeen wadamada wershedaha leh ee la yiraa OECD waxaa lagu cadeeyey in aaney Iswiidhan ka faaìideysan aqoonyahanada asalkoodu ajnebiga yahay.

Waxaa marar badan sweden loo soo jeediyey dhaliil ku wajahan arikan. Dowladihii Iswiidhan soo maray oo dhan waxaa ay isku dayeen iney wax ka qabtaan arintaan balse kuma aaney guuleysan. Sababtuna waxaa weeyaan sharciyada suuqa shaqada iswiidhan oo ah kuwa aad u qalafsan. Wadankan iswiidhan ayaa ah mid ay sideedaba dadka soo galootiga ahi ku cusub yihiin, sidaas darteed shaqo bixiyayaashu shaki weyn ayey ka qabaan aqoonta dadka ajaaniibta ah.

Dad badan oo reer iswiidhan ahi waxaa ay filanayaan in qofka ajnebiga ahi uu aqoon yar yahay isla markaasna ayba haboon tahay inuu ka shaqeeyo shaqooyinka culus ee dadka wadanka u dhashay aaney dooneynin.

Hadii aad eegto tagsi wadayaasha caasimada Istockholm waxaad arkeysaa qaar haysta shahaadada PHDH-da, masterka, ama tan bajulaarka. Kolkii la weydiiyo sababta ay ugu shaqeysan waayeen cilmigoodana waxaa ay ku jawaabaan in aaney shaqo ka heleynin iswiidhan maadaama magacoodu ka duwan yahay kan dadka iswiidhishka ah. Aqoonyahanadaan tagsiilayaasha ah waxaa la gudboon laba midkood. Iney u qaxaan wadan kale ama iney tagsigooda ku xamaashaan. Kolkii dhaqaalaha laga hadlaayo qofka oo aan ku shaqeyn cilmigii uu bartay waa khasaaro weyn oo ah habsami u isticmaalka aqoonta.

Dhaqtar waxaa uu faaìido weyn bulshada u keeni karaa kolkii uu dhaqtarnimo ku shaqeeyo.

Dhinaca aqoonyahanada soomaalida waa saameysaa arinka guuritaanku, oo waxaad arkeysaa kuwo badan oo kolkii ay jaamacada bilaabayaanba ay u degan tahay shaxda geedigu. Kolkii uu aqoonyahanku isku helo shahaado jaamacadeed iyo baasaboor iswiidhish ahna waxaa uu ku dhaqaaqaa shaxdii geediga ee uu horey u dejiyey. Meelaha ay aqoonyahanka soomaalidu wajahaana waxaa ugu badan wadanka ingiriiska iyo wadamada khaliijka qaarkood. Waxaa iyana xusid muddan iney jiraan aqoonyahano badan oo soomaali ah oo guntiga dhiisha iskaga dhigay una adkeystay rafaad iyo bahdil badan ugu dameyna guul ka keenay suuqa shaqada iswiidhan, kuwaas oo maanta gaarey ilaa heer madaxtinimo. Si kastaba xaaladu ha ahaatee dunida manta aqoontu waa awood aad u weyn , suuqa shaqaduna waa balaaran yahay, waa ilaa Ameerika, yurub, aasiya, Austraaliya iyo afrika. Sidaas darteed waxaan ku dhiiri gelinayaa in dhalinyarada iyo dadka kale ee soomaalida ahiba ay waxbarashada xooga saaraan. Dhibaatada manta dalkeenii ku habsateyna, ogaada waxaa ay salka ku haysaa jaahilnimo iyo aqoon yaraan.

Waxaa diyaariyey: C/risaq Maxamed xuseen, Eskilstuna, Sweden
Email: habdirisak@hotmail.com