Casarkii markii la gaaray ayuu
Rasuulka SCW koox sahan ah u diray ceelkii Badar, waxaana
kooxdaas ka mid ahaa Cali binu Abii-dhaalib, Subeyr ibnu
Cawaam iyo Sacad binu Abii Waqaas. Markii ay kooxdaasi
tageen ceelkii Badar ayey heleen labo wiil oo ciidankii
qureysh biyo u dhaaminaya. Labadii wiil ayey soo kexeeyeen,
waxa ayna ula yimaaddeen Rasuulka SCW oo tukanaya. Intii uu
Rasuulku SCW tukanayey ayaa labadii wiil su'aalo la
weydiiyey oo la yiri "xaggee ka timaaddeen?", waxa ay
yiraahdeen "qureysh ayaan biyo u dhaaminaynay". Muslimintii
qaar ka mid ah, oo weli rajo ka qabay safarkii qureysh, ayaa
labadii wiil garaacay. Wiilashii markii ay xanuun sadeen
ayey been sheegeen oo dheheen safarkii (qureysh) baan ka
nimid", ka dibna garaacii waa laga daayey.
Rasuulku SCW markii uu salaaddii ka
baxay ayuu isaga oo canaanaya ku yiri muslimiintii "markii
ay run idiin sheegeen waad disheen, markii ay been idiin
sheegeenna waad deyseen. Ilaah baan ku dhaartaye run ayey
sheegeen oo qureysh bay ka yimaadeen". Rasuulku SCW wuxuu
markaas la hadlay labadii wiil oo ku yiri "ka warrama
qureysh?", waxa ay yiraahdeen "duudkaan gadaashiisa ayey
joogaan", Rasuulku SCW wuxuu ku yiri "meeqa ayey dhan yihiin?",
waxay ay ku jawaabeen "caddadkoodu waa badan yahay", wuxuu
Rasuulku SCW ku celiyey "intee buu dhan yahay caddadkoodu?",
waxa ay yiraahdeen "ma garanayno caddadkooda". "Intee geel
ah ayey qashaan maalintii " ayuu Rasulku SCW weydiiyey, waxa
ay yiraahdeen "maalina 9, maalina 10". Markaas ayuu Rasuulku
SCW yiri "waxa ay u dhexeeyaan 900 ilaa 1000". Rasuulku SCW
su'aal kale ayuu weydiiyey oo wuxuu yiri "yaa ku jira
odeyaashii qureysh?", waxa ay ku jawaabeen "waxaa ku jira
Cutba binu Rabbiica, Sheyba binu Rabbiica, Abuu Bakhtari
binu Hishaam, Xakiim binu Xisaam, Nawfal binu Khuwaylid,
Xaarith binu Caamir, Dhuceyma binu Cadiyi, Nadar binu
Xaarith, Samca binu-Aswad, Abuu Jahal binu Hishaam" iyo rag
kale oo ay magacaabeen. Rasuulku SCW wuxuu markaas soo
qaabilay asxaabtii oo ku yiri "tani waa Makka oo idiin soo
tuurtay beerkeeda gobollodiisii".
Habeenkii markii la gaaray waxaa
bilaabatay naxariistii Ilaahay oo waxaa yimid roob, kaas oo
dhinicii gaalada aad ugu da'ay oo qooyey, dhulkiina faagay,
kuna riday gaaladii caajis iyo in ay goobtii u soo hormari
kari waayaan. Dhinicii muslimiintana wuxuu ugu da'ay si
naraxiis ah oo wuxuu ka daahiray xumaatadii iyo wiswiskii
sheydaanka, wuxuuna adkeeyey quluubtoodii, lugohoodiina
dhulka ayuu ku sugay. Allena isaga oo arrintaas ka hadlaya
wuxuu qur'aankiisa ku yiri:
((XUSUUSTA MARKUU (RABBI) IDINKU
DABOOLAY HURDO, AAMIN AHAANSHO XAGGIISA KA AHAATAY,
IDINKAGANA SOO DAJIYEY SAMADA BIYO SI UU IDINKUGU DAHIRO, OO
UU IDINKAGA TAKSIIYO QURUNKA SHAYDAANKA, UGUNA ADKEEYO
QULUUBTIINA OO U SUGO GOMADIHIINA)), (Suuratul-Anfaal 11).
Cishihii ka dib ayaa Rasuulku SCW
ciidankii soo raray si uu ugu soo hormaro biyihii ceelasha
Badar iyo meelihii istiraatijiga ahaa. Markii uu ceelashii
afkooda soke marayo ayuu degay. Waxaa markaas istaagay nin
la yiraahdo Xubaab binu Mundir oo ahaa nin khibrad u leh
xeesha dagaalka, oo yiri "Rasuukii Allow, ma Allaah baa
meeshaan ku dejiyey oo markaas nooma ahaanin in aan ka hor
marno ama ka dib marno mise waa ra'yi iyo xeel dagaal?",
Rasuulku SCW wuxuu yiri "waa ra'yi iyo xeel dagaal", markaas
ayuu Xubaab yiri "Rasuulkii Allow, meeshaani meel la dego
maahane ee socodsii ciidanka ilaa aan ka gaarno ceelasha ugu
dambeeya ee dhinacooda (gaalada) xiga oo aan halkaas ka
degno, ceelasha kalena xabaalno, darna aan ka dhisanno oo
biyo ka buuxinno. Markii ayuu la dagaallamayno ayeynu biyaha
ka cabbaynnaa, iyaguna harraad ha ku joogaan". Rasuulku SCW
wuxuu yiri "xaqiiqdii waad ishaartay", ciidankiina wuu
kexeeyey ilaa u ka gaaray ceelashii ugu xigay cadowga oo
halkaas la degay. Isla habeenkiiba darkii baa la dhisay,
ceelashii kalena waa la duugay.
Ka dib Sacad binu Mucaad ayaa fikrad
soo jeediyey oo yiri "Nabigii Allow, maan kuu dhisno waab
aad joogtid, rakuub kaagana agtaada ku xirno, dabadeedna aan
cadowgayaga la kulanno. Haddii Ilaah na ciseeyo oo aan
cadowgayaga ka guuleysanno, waa arrintii aan jeclayn, haddii
ayse sida kale noqoto, rakuubkaaga ayaad fuuleysaa, waxaadna
haleelaysaa raggii naga dambeeyey. Rasuulkii Allow waxaa
haray rag aannan annagu jacalkaaga ka badsan, haddii ay
malayn lahaayeen dagaalna, kaama ay hareen, iyaga ayaana ku
difaacaya oo kuu gargaaraya, kulan jihaadaya".
Rasuulku SCW wuu yeelay fikradii
Sacad, wuuna u duceeyey dabadeedna waabkii ayey muslimintu u
dhiseen, waxayna ka dhiseen meel xoogaa korreysa oo dhinaca
woqooyi bari ka xigta goobtii dagaalka waxaana waardiye
qabtay koox Ansaar ah oo Sacad binu Mucaad madax u yahay.
Rasuulku SCW habeenkii geed meesha ku yaalley hoostiisa ayuu
salaad ku tukanayay ilaa uu waagu ka baryey. Ka dib wuxuu
subixii ku dhex socday goobtii dagaalku ka dhici lahaa,
wuxuuna sii sheegay qaar ka mid ah madaxdii qureysh meelaha
ku nafbixi lahaayeen isagoo gacantiisa ku ishaaraya oo leh "halkaani
waa goobta hebel la dhig doono berri haddii Alle idmo,
halkaanna waa goobta hebel la dhigi doono berrii hadii Alle
idmo". Muslimiintii waxay waabariisteen iyadoo ay dabooshay
xasillooni, degganaan iyo aamin ahaansho. Habeenkaasi wuxuu
ahaa habeen jimce ah oo bishaa Ramadaan 17 ahayd sannadkii
2aad ee hiriga.
Ciidankii qureysheed wuxuu
habeenkaas ku waabariistey dhinicii kore ee Badar, Allena
isagoo tilmaamaya wuxuu yiri:
((XUSUUSTA MARKAAD AHAYDEEN DHINICII
U DHAWAA (BADAR), IYAGUNA AHAAYEEN DHINICII KA FOGAA (BADAR),
SAFARKUNA IDINKA HOOSEEYEY, HADDII AAD BALLAMI LAHAYDEENA
WAAD ISKU KHILAAFI LAHAYDEEN BALLANTA, LAAKIIN ALLAA XUKUMAY
ARIN UU AHAA MID SAMEEYA, SI CIDDII HALAGSAMIN SI CAD U
HALAAGSANTO, CIDDII NOOLAANA SI CAD U NOOLAATO, ALLENA WAXA
UU AHAADAY ALLE MAQLA OO OG)), (Suuratul-Anfaal 42).
Ciidankii qureysheed markuu
waabariistay ayuu soo guuray oo soo degay goobtii dagaalka,
ka dibna koox ka mid ahayd ayaa soo aaday darkii muslimiinta
si ay biyo uga cabaan, markaasaa Rasuulku SCW wuxuu asxaabta
ku yiri "iska daaya", biyihii ayey ka cabbeen (nimankii)
waxayna ku laabteen ciidankoodii. Kooxdaas biyaha cabtay
goobtii dagaalka ayaa lagu wada diley illaa Xakiim ibnu
Xisaam maahane, isaga lama dilin, ka dibna wuu islaamay,
islaamkiisuna wuu wanaag sanaaday, markuu dhaarta ku xeel
dheeraanayana wuxuu dhihi jirey Allihii maalinkii Badar iga
nabad geliyaan ku dhaartay".
Labadii ciidanba dagaal ayey isu
diyaariyeen iyadoo ciidan walbaba xeeladdiisa dagaal
isticmaalayo. Ciidankii qureyshtu waxay direen nin
ciidankoodii ka mid ah oo la oran jirey Cumeyr binu Wahab
Al-jumaxi si uu u soo kormeero una soo qiyaaso ciidanka
muslimiint caddadkooda iyo hubkooda. Cumeyr faraskiisii
intuu ku dhacay oo ciidankii muslimiinta ku soo wareegay
ayuu soo laabtay, markaasuu yiri "Waa 300 oo nin, ama wax
yar bay ka badan yihiin ama wax yar yihiin, laakiin bal ii
suga aan soo hubiyo in wax gurmad ahi gadaal u jiro",
cabbaar markuu socday oo uu waxba soo waayey ayuu soo
laabtay oo yiri "waxba ma soo arag, laakiin qureysheey
waxaan soo arkay geel mayd xambaarsan, geeli Madiina u
aroori jirey oo mayd xambaarsan, Ilaah baan ku dhaartaye
iima muuqato in nin laga dilayo ilaa ay nin idinka dilaan,
haddii ay wax gaarsiiyaan tiradiinna oo ay la tagaan (dilaad)
caddadkooda in le'eg nolol kheyr leh ma arag".
Xakiim ibnu Xisaam, oo ah ninka ka
badbaadi doona raggii biyaha soo cabbay, marku hadalkaas
maqlay wuxuu u tegey Cutba ibnu Rabbiica oo uu ku yiri "Abaa
Waliidow qureysh duqeedii baad tahay, waana lagu maqlayaa ee
ma rabtaa in khayrka maanta lagugu sheego waligaa?", Cutba
wuxuu yiri "muxuu yahay kaasi Xakiimow?". Wuxuu yiri Xakiim
"ciidanka celi, ninkii aad xulafada la ahayd oo la oran
jirey Camar ibnu Xadrami arrintiisa dusha saaro". Cutba
arrinkii wuu u riyaqay wuxuuna yuiri "xaliifkaygii buu ahaa,
diyadiisii iyo maalkii laga qaatayba waa dusheyda ee
Xakiimow u tag ibnu Xandaliyah (Abii Jahal) maxaa yeelay
amarka ciidanka cid kale ma hayso". Ka dibna Cutba ciidankii
buu u khudbeeyey oo yiri "qureysheey Ilaah baan ku dhaartaye
inaad Maxammed iyo asxaabtiisa la kulantaan waxba idiin tari
mayso, Ilaah baan ku dhaartay haddii aad la dagaallantaan ka
suuli maysaan ninku in uu ninka kale wajigiisa fiirin waayo,
maxaa yeelay ina adeerkiis buu dilay ama ina abtigiis ama
qaraabadiis, haddaba laabta oo isu daaya Maxammed iyo
carabtaas kale oo hadii ay ka adkaadaan waa sidii aad
rabteen, hadduuu ka adkaado oo boqortooyo helana idinkoo aan
wax dambi ah ka gelin ayuu idiin imaanayaa, idinkuuna idinka
dhashay".
Xakiim wuxuu u tegay Abii Jahal oo
canbuur bireedkiisii haysta oo ku yiri "Cutba ayaa ii soo
kaa diray oo sidaas i soo yiri. Abii Jahal wuxuu yiri "Ilaah
baan ku dhaartaye sambabaduu ka bararay (Cutba) markuu arkay
Maxammed iyo ciidankiisa ee ma jirto arrintaasi, Ilaah baan
ku dhartaye ma laabanayo ilaa Ilaahay nakala xukmiyo annaga
iyo Maxammed, Cutbana wuxuu arkay in Maxammed iyo
asxaabtiisu yihiin rudmo hilib ah, waxaana ku jira ciidanka
Maxammed wiilkiisii Xudeyfa ibnu Cutba oo uu idinkaga baqayo
inaad ka dishaan". Cutba markuu hadalkii Abii Jahal maqlay
wuxuu yiri "wuu ogaan doonaa kaayagii fulayoobay ani iyo
isaga". Abii Jahal si degdeg ah ayuu u istaagay isagoo ka
baqay in fikraddaan laabashada ah ay ciidanka ku dhex fiddo,
wuxuuna u cid diray Caamir ibnu Xadrami, oo la dhashay
ninkii la dili jirey ee Camar ibnu Xadrami, wuxuuna ku yiri
"xiliifkaagii (Cutba) wuxuu doonayaa inuu ciidanka celiyo
markaad aragtay aarkaagii aad aarsan lahayd ee orod oo qayli",
markaasuu Caamir ku dhex orday ciidanii isagoo qaylinay aoo
leh "waa Camaray".
Markii labadii ciidan fagaarihii
isugu soo baxeen ayaa Rasuulku SCW Allaah baryey oo yiri "Allahayow
tani waa qureysh oo kibirkeedii iyo faankeedii la soo
qaabishay la dagaallankaaga iyo beeninta Rasuulkaaga,
Allahayow saaka halaaji". Intaa ka dib Rasuulku SCW wuxuu
isha mariyey gaaladii markaasuu wuxuu arkay Cutba oo rati
guduudan saaran markaas ayuu asxaabtiisii ku yiri "haddii
ragga nin kheyr leh uu ku jiro waa ninkaas ratiga guduudan
saaran haddii ay adeecaana way hanuunayaan".
Ka dib Rasuusku SCW wuxuu gudo galay
inuu safayo ciidankii muslimiinta isagoo gacanta ku wata
gammuun. Waxaa markaa safkii ka soo baxay nin la oran jirey
Sawaad ibnu Qays, markaasaa Rasuulku SCW gamuun caloosha uga
muday oo ku yiri "Sawaas is toosi", Sawaad ayaa hadlay oo
yiri "Rasuulkii Allow waad i xanuujisay ee ii qisaas",
Rasuulku SCW intuu calooshiisii fayday ayuu yiri "ka aarso",
Sawaad intuu Rasuulka SCW isku duubay ayuu caloosha ka
dhunkaday. Rasuulka SCW ayaa waydiiyey "Sawaadow maxaa
arrinkaa kugu xambaaray?" Sawaad wuxuu yiri "Rasuulkii Allow
waxaan u jeedo ayaa yimid, sidaa darteed waxaan jeclaystay
inuu ahaado waqtiga iigu kaa dambeeya jirkeyga oo jirkaaga
taabta", markaas ayaa Rasuuku SCW kheyr ugu duceeyey. Ka dib
markii uu Rasuulku SCW safiddii dhammeeyey ayuu ciidankiisii
amray in aysan dagaalka bilaabin ilaa uu amar kama dambays
ah bixiyo. Waxaa kale oo uu u sharraxay arrin ka mid ah
bilowga dagaalka oo wuxuu yiri "haddii ay idin hareereeyaan
gammuunadiinna ku gana, seefahana ha siibannina ilaa ay idin
dul yimaaddaan", ka dib wuxuu aaday waabkii isaga iyo
Abuubakar, Sacad ibnu Mucaad iyo koox uu watana waardiye ka
qabteen.
Dhinaca mushrikiintana Abii Jahal oo
hoggaamiye ahaa ayaa Ilaahay baryay oo yiri "Allahayow
kaayagii qaraabada gooyey oo waxaannaan aqoon la yimid saaka
halaaji, Allahayow kaayagii loogu kalgacayl badan yahay
agtaada oo loogu raalli ahaansho badan yahay maanta u
gargaar", arrintaas Ilaahay wuu ka aqbalay oo Abii Jahal
wuxuu baryeyey ayuu helay, Allena isagoo arrintaa tilmaamaya
wuxuu qur'aankiisa ku yiri:
((HADAAD KALA XUKUMID DALABTEEN (GAALO)
WAXAA IDIIN YIMID GARGAARKII (ALLE UU U GALAY RASUULKIISA
SCW), WAXAANA IDIIN KHAYR INAAD REEBTOONAATAAN, HADDIISE AAD
KU NOQOTAAN (LA COLAYTANKA DIINTA ALLE) ANAGUNA WAANU KU
NOQON (U GAR GAARIDDA RASUULKA SCW), WAXNA IDIIN TARI MAYSO
KOOXDIINU (CIIDANKIINU) HABA BATEE, ALLENA WAXA UU LA JIRAA
MU'MINIINTA)), (Suuratul-Anfaal 19).
Waxaa la yaab ah in Abii Jahal
isagoo Ilaahay iyo Rasuulkiisii la dagaallamaya uu haddana
hadalladaas ku duceysanayo oo uu weliba isu arko inuu isaga
xaq ku taagan yahay. Taani waxay la mid tahay maahmaahda
soomaaliyeed oo ah; Nin walba qumanihiisaa qoorta ugu jira.
Sida badanna qofku haduu og yahay inuu baadil ku taagan
yahay wuu ka haraa mid caniid ah (madax adag) oo hoogey
maahane, laakiin haddii uu isu haysto in uu xaq ku taagan
yahay waligiis kama haro, qolo walbana waxay leedahay;
anagaa xaq ku taagan", hase yeeshee xaqu ma qarsoomo, mana
qaybsamo, Ilaahay baana ummadda kala saari doona.
Akhri Qaybta
3aad ee badar... GUJI