Maxaa hortaagan Qaranimadii Soomaaliyeed
Qeybtii 2aad
Qeybtan waxey daba socotaa Qeybtii 1aad ee Maxaa hortaagan
qaranimadii Soomaaliyeed.
Wadaniyad la’aan
 Soomaalidu Sideedaba marka laga eego
xagga waddaniyada waa looga horeeyaa, taasoo keenta in ay wax baddan fududeeyaan.
Ummadaha kale waddankooda ayaa wax walba uga horeeya oo mar walbaa wey ka
hortagaan wax walboo waddankooda wax u dhimaya. Annaga hadeynu nahay Soomaali ma
arkeysid qof ka danqanaya dhibaatada ka taagan waddankeena oo wax walbaa waxaa
uga horeeya qadiyada qabiilka. Waayadii hore waxaa la arki jiray bulsho isku
xiran oo is abaabula oo ka dhiidhiyay wax walboo meel ka dhac ku ah waddankooda.
Nasiib daro maanta markaad aragta qolo kacsan waa qolada markaas kasoo horjeeda
maamulka markaas jira. Halka qolyaha aamusanna ay markaas maamulka jira ku
taageersan yihiin arimaha jira. Berri haddii ay wax isbadalaan ayaad arkeysaa
labadii qolo oo shaararkii kala badashay kuwii horan ay noqonayaan muxaafid
kuwii muxaafidka ahaana mucaarid.
Soomaalida maanta malaha mabda’ qura oo loogu soo hagaagi karo, waana
ayaandarada waddankeenii ku habsatay oo illaa maanta la la’ yahay koox
isxilqaanta oo boorka ka jafta kaalintii wadaniyeed.
Aqoonyahan kaalintiisii gabay
Ummad waliba waxaa tusaale lagu daydo u ah (Role Model) hadba dadkooda waxbartay
oo mar walba ku haga waddada toosan ama waddada ay markaas ku gaari karaan
horumar. Nasiib daro Aqoonyahanka Soomaaliyeed si walbuu wax u soo barto marna
kama mara aragtida reer tolkiis oo wuxuu mar walbaa sax ama qalad kula safan
yahay reer tolkiis. Waxaad arkeysaa qof aqoonyahan ah oo ka tala qaadanaya oday
jaahil ah, oo aan waxna qorin waxna aqriyin. Waxaad arkeysaa aqoonyahan Warlord
la ogyahay filalka u wada oo qofkii la rabay in uu majnuunkan wax u sheego,
isagiiba hor boodaya oo ku taageersan arimahaa daaquudka ah. Haddaba haddii uu
xalka aqoonyahanadii Soomaaliyeed u sidan yahay, yaa laga sugayaa inay ummadda
indho u noqdaan oo lagu daydo.
Ku xirnaan gacan Shisheeye
Allaah subxaanalaahu wa tacaalaa wuxuu nagu maneystay Nimcooyin fara baddan, oo
waddankeenii waxaa dhex ceygaago kheyraad fara baddan bad iyo berriba. Nasiib
daro uma jeedno nimcooyinkaas, oo ma arkeyso qof ku xisaabtamaya waxa dalkeenu
leeyahay oo waxaad maqleysaa hay’adaha samafalka ah waxa ha ina siiyaan
iyo waayahan deeqo ma ayanaan helin. Soomaalidu horey ayaa waxey u tiri “Biyo
sacabaadaa looga dhergaa” taaso Micnaha ka danbeeyaa uu yahay wax qof kale kuu
hayaa loogama baahi baxo, oo waxaa wanaagsan inaad waxaaga ku xisaabtanto.
Dowlad walboo lasoo dhiso shilimaadki ay ku shaqeyn laheyd waxa ay ka sugeysaa
dibadda, taasoo keenta inay fashil ku danbeyso. Waxyaalaha laga naxo waxaa ka
mid ah Baarlamaanka Soomaaliya waxaa lacagtiisa bixinaya UN-ka. Haddaba sidee
ayeey u shaqeyn kartaa dowlad madaxdeedii dibadda laga biilayo, oo sidee ayeey
adduunka wax ula qeybsan kartaa.
Kooxo Diimeedyada
Soomaaliya waxaa ka jira kooxo diimeedyo fara baddan oo
runtii uu wanaagooda aad u baddan yahay marka la eego arimo fara baddan oo ay
waddanka ka qabteen, laakiin nasiib daro aanan laheyn hadaf mideysan iyo ujeedo
ay ka leeyihiin arimaha Soomaaliya, taasoo keentay in ay xabadu iska socoto oo
ayan ku saleynayn qaacidadii islaamiga aheyd ee aheyd in mar walbaa lakala
doorto laba dhibood midkood, lana qaato hadba tan fudud. Soomaaliya shalay hadey
Itoobiya joogtay oo lala dagaalay, lagana saaray waddankii, maanta waxey aheyd
in ay xabadu joogsato oo arimaha haray lagu raadiyo waan waan iyo dowladdan
cusub oo cadaadis lagu saaro inay sida ugu dhaqsaha baddan uga saarto ciidamada
shisheeye waddanka oo la tuso in haddii ay wax qabato lala shaqeynayo. Nasiib
daro taas ma dhicin oo xabadii ayaa iska socota, taasoo iyadana caqabad kale ku
noqotay in la gaaro masaalixdii caamka aheyd.
Libinta oo aan leysu ogoleyn
Soomaali waxaa wax walbaa dhaafiyay wax la yiraahdo xiqdi iyo xaasidnimo oo
qofkii wanaag la yimaadoba laga urinayo reer hebel iyo siday qolo fulaan noo
hogaamisaa. Qof kastoo isku daya inuu wanaag la yimaado waxaa hortaagan
cudurkaas dilaaga ah ee Soomaali aafeeyay. Xitaa reeraha dhexdooda wey
dhextaalaa arintaas oo qof aan raali laga aheyn hadduu la yimaado wanaag, waxaa
la leeyahay siduu qof hebel wax noogu keeni karaa. Sida diinteena ay sheegtay
xaasidnimadu waxa ay la hartaa qofka oo xasanaadkaagi oo dhan ayeey cuntaa.
Waxaa intaas oo idil ka daran iyadoo la ugaarsanayo ama la laynayo
aqoonyahanadii iyo dadkii wax ku oolka ahaa oo Soomaaliya u ahaa keydka, iyadoo
lagu saleynayo qabyaalad ah reer hebel siday nooga aqoonyahano bateen iyo reer
hebel ninka laga dilo aynu raadsano.
Taariikh been abuur ah
Si ummadda loo xumeeyo dhagahooda iyo quluubtooda ayaa waxaa
la been abuuray taariikho la leeyahay reer hebel beri bay dakano naga galeen iyo
iyagaa geesiyadeenii laayay iyo xoolaheenii dhacay, taasoo horseeda in dadkii
walaalaha ahaa lakala dhex dhigo cuqdad iyo in dadkii lagu dagaal galiyo
arimahaa foosha xun. Wey jiraan oo ma diidayo in ay dhici karto in shaqsiyaad
xun xun oo saldano doon ahaa ama sidooda isaga dagaal jeclaa ay dad laayeen ama
dakano galaan, laakiin in shaqsi wuxuu galay ummad dhan duudka loogu saaro maaha
wax bani’aadan nimada ku haboon oo diinta islaamka meel kasoo gala. Aniga
shaqsiyan marka aan qoraalkan qorayo, waa arin igu kooban oo reerkayga ama
qoladeyda wax ay shaqo ku yeelan karaan ma jirto, laakiin nasiib daro Soomaalidu
aragtidooda waa reer hebel ayaa qoraalkaas qoray.
Gabagabo
Arimahan ayaan isleeyahay ayaa sal u ah bur burka qaranimadii Soomaaliyeed oo
wey dhici kartaa inay jiraan arimo kale, laakiin aragti ahaan intan ayaan
isleeyahay. Arimahan oo aan daawo loo helina wey adag tahay sidi xal loogu helo
badbaadinta qarankii Soomaaliyeed. Wey jiraan isku dayid fara baddan oo ay
waddaan dad fara ku tiris ah laakiin waxaa dhici karta inay ka baadi goobayaan
xalka Soomaaliyeed meel uusan jirin, ee waxaan oran lahaa haddii daawo la
doonayo haloo raadsho halka ay naga jirto daawado.
Qoraalkan haddii aan asiibay xaqiiqada waxey ka sugnaatay allaah, haddii aan ku
qaldameyna waa nafteyda iyo sheydaan.
Qalinkii Cabdixakiim Jaamac Jooje
Social Development Adviser
Leicester
Maxaa hortaagan Qaranimadii Soomaaliyeed
1aad
Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan
Faafin: SomaliTalk.com | June 02, 2009
|
Daabaco
Boggan | Print
