Tolow Soomaali maxaa ka soo haraya?

Axmed C/samad
alwaqaar@hotmail.com

      Soomaalidu waa bulsho wadaagta wax kastoo ummad mideeya, sida: diinta, luqadda, dhalashada, midabka, dhaqanka, dhulka, taariikhda iyo masaalixda intaba. Saas oo ay tahay waxaa dhexyaal dareen colaadeed iyo muuqaal xun oo ay inta badan kala aaminsan yihiin. Haddaba aynu qormadaan gaaban ku eegno waxa la kala qabo iyo su’aalo ka dhalanaya.

Qabiilooyin wada xun!

      Daarood waa dad xun, Hawiyana waa la mid, Isaaqna waa sidoo kale, Raxanweyna wax isma doorshaan, Jareer weyna way ku jaango’an tahay, inta soo hartayna dhan walba waa kala too. Ma jiro qabiil ama qof rumaysan in qabiilooyinkaas oo dhan wada xun yihiin ee qolo walba ama qof kasta dad gaar ah ayay xumaanta u tiiriyaan. Haddaba  su’aashu waxay tahay: reer walba kuwa ay is hayaan ama xiniftu ka dhexayso haddii aynu waxa ay ka aaminsan yihiin u qabano sow dadkeenoo dhan wax wada xun noqon maayaan?. Hadday saas tahayse maxaynu wax wanaagsan u raadinaynaa illeyn waynu wada xunahaye?. Tan kale dadkii Soomaaliyeed ee aynu wada jeclayn, sida culimada, halgamayaasha, hoggaamiyayaasha iyo kuwa la midka ah ee taariikhdeena baalka dahabka ah kaga jira ma cirkay ka soo dheceen? Sow reer hebel ama reer hebel ma ahayn?, haddase kuwa aynu samaha iyo waxtarka ka sugayno sow iyaguna isla reerayawga aynu soo sheegnay uun ma noqon doonaan?.

      Su’aasha kale waxay tahay qolo kasta kuwa ay nacsan tahay haddii meesha laga saaro maxaa Soomaali ka soo haraya?, illeyn Soomaali cududeedu waa reerayowga colaadda u badan loo hayo’e. Haddii aynu reerayawgaas deegaanadooda ka rarno yaa inoo badalaya?, sow booskooda Xabashi uun soo buuxin mayso?. Haddaynu laynase yaa cadawga ina ka celinaya?.

Muqaawamo wada xun!

      Maxkamadaha labadooda garab midna ma fiicna, jabhadda islaamiga iyo Shabaabkuna waa la mid, Raaskambooni iyo Caanoolena kama duwana. Haddii iyaga midba kan kale sidaas ka qabo ama bulshada qaarba midkood sidaas ka aaminsan yahay, innaguna aynu u qabano waxa ay kala qabaan ama dadweynuhu ka kala qabo sow wax wada xun ma noqonayaan?. Tan kale waa ayo cidda jihaaday oo gaalada dalka ka saartay?, yayse tahay cidda waxaasoo nafhuris ah samaysay?, libinta aynu intoodaas u diidnayse yaynu siinaynaa?.

Wadaado wada xun!

      Wadaadadu dhammaantood khayr iyo ijaabo midna ma leh. Saxwo iyo suufiyo iyagu barako ma leh, ikhwaan iyo salafiyana iyagaa wax qaribay. Ictisaam iyo Islaax iyaguna way inkaaran yihiin, Tajammuc iyo Jadiidana waa la mid, axkaanley iyo calanleyna ma dhaamaan. Haddaba haddaynu wadaadada u qabano waxa ay kala qabaan ama bulshadu ka kala qabto ma wadaadbaa dhaqnaanaya?. Waxaa iyana is weydiin leh yaa jaahilka Soomaaliyeed waxbaray?, yaase kan baadiyaysan Alle ku hanuunshay?, yaase kuwa garsoorka doonaya u xaqsoora?, yay tahay cidda xumaanta reebta oo samaha farta?, yayse yihiin kuwa meel walba Qur’aanka ku dhigaya oo kii xanuunasan ku tufaya?. Soow kuwaa la caayayo uun maaha?.

Muslin wada xun!

      Muslimiintu ummadaha dunida ku nool iyagaa ugu wanaagsan, Ilaahayna iyaguu dadka ugu jecelyahay, dadka jannada galayana waa iyaga uun. Dadka Ilaahay na faray inaan jeclaanana waa iyaga, kuwa walaalaha ahina waa iyaga, kuwa ha loo hiiliyo la yirina waa iyaga. Wanaag kasta oo dadka kale leeyihiin iyagaa kaga badan, xumaan kastoo ay leeyihiina gaaladaa kaga badan.

       Muslimiinta waxaa ku jira dad dhinac maray jidkii Rasuulka (scw) oo loo yaqaan kooxaha lunsan, sida: Shiicada iyo Khawaarijta. Waxaa la isku raacsan yahay in dadka Ahlusunnaha ah ee raacay wadada Nabiga (scw) ay Alle uga dhaw yihiin kooxaha lunsan. Haddaba Soomaalidu duuduub ahaan waa muslimiin 100%, waana wada sunniyiin. Intaas waa la isku raacsan yahay. Markii la maqlo Soomaali waa muslimiin 90% ama 95% iwm waa laga wada caroodaa, waxaana lagu jawaabaa meeye gaalada la sheegayo?.

      Haddii ay Soomaalidu duuduub ahaan u wada xun yihiin, illeyn qabiil kasta qolaa qabta inay xunyihiine, dadkuna qabiilooyin bay ka wada dhasheen oo qof cirka ka soo dhacay ma jiro, culimadooduna wada xun yihiin, dadkii diinta ku dagaalamayayna wada xumaadeen, siyaabo kaloo xumaanta la isugu sheegoo kalena ay jiraan soo meesha ka soo bixi mayso muslimiin wada xun?, mise muslinimada Soomaalida ayaa xunoo dadka kale kaliyaa islaamnimada ku wanaagsanaada?. Soomaalidu markii Falastiin ama Ciraaq la laayo meel ay joogaanba way ka wada xumaadaan illeyn walaalohood baa la dulmiyaye, haddaba waxaa yaab leh sababta ay sidaasoo kale ugu danqan waayeen Soomaalida la dulminayo, waxaase ka sii yaab badan inay iyaguba dulmiyaan!!.

      Qofka la dhaqma qoyskiisa oo qur ah ama kooxdiisa oo kaliya wuxuu ka bartaa samohooda iyo xumaha kuwa ka soo horjeeda. Qofkaas haddii uusan la dhaqmin dadkii lagu dirayay ama uusan adeegsan caqli iyo waaya-aragnimo ay weheliso caddaalad waligi kama boxo khalad iyo marinhabowgii uu deegaankiisa kala yimid.

      Aadanaha guud ahaan xumo lagama waayo, Nabiyaasha kaliyaana dambi ka dhawrsan, shakina ma leh in bulshooyinka qoloba meelo ku wanaagsan tahay, meelana ku xuntahay, waxaase khalad ah in reer ama koox uun loo tiiriyo xumaan oo dhan, kuwo kalena wanaag oo dhan la siiyo. Qofka la dhaqma qabiilooyinka Soomaaliyeed oo qoloba ay qolo wax ka sheegayso wuxuu ku qancayaa in ay wada yihiin dad qaali ah oo gob ah. Waxaa la mid ah ururada diiniga ah iyo kooxaha muqaawamada. Mushkiladda dadka badankiisa u muuqan la’ waxa weeye in aan si kalsooni iyo daacadnimo ah loo wada hadlin, taasoo keentay in la is fahmi waayay, kala shakiguna sii kordho .

      Ugu dambayn dadkeenu ma xuma ee markay caadifadu kacsan tahay baa hadalo la is dhahaa ama fikrado la kala aaminaa, dibna looma soxo ee horaa looga socdaa, ka dibna caqiido dhab ah ayay isu badashaa ku celcelintii awgeed, mana ku imaan caqiidadaasi si cilmi ah iyo si caqli ah toona, kumana dhisna xog dhab ah. Haddaba waxaa habboon in nin walba isagaoo ka maran hawo uu kaligi meel cidla ah fariisto oo uu dib u eego afkaarta uu ka aaminsan yahay walaalihiis, uuna miskaxdiisa (memory) ka tirtiro (delete) wax kasta oo aan xaqiiqo ahayn ama aan ku dhisnayn cilmi iyo caqli, isagoo og in aan la isu qaban dad xinifi ka dhexayso. Haddii aynaan sidaas yeelin cidna inoo soo hari mayso ee aynu ummado kale doonano!!!.

Axmed C/samad
alwaqaar@hotmail.com