Bismillaahi wassalaatu wassalaamu calaa rasuulilaahi. 
 

Horudhac

Waxaa jirtay inay qalabka warbaahinta ee kajira Koonfurta Soomaaliya ay baryahan iyo muddooyin sii horreeyeeyba qorayeen inay Itoobiyaanka ama labaxeen ciidamadooda qaybo kamida ama ay diyaargaroow ugu jiraan siday ulabixi lahaayeen, haddana dadka qaar kawarhelaan ciidamadii oo loo jiheeyey meelo kale ama meeshii lalahaa ciidammaa kabaxay oo wali lugu arko ciidamo fadhiyo ama kuwii hore ha ahaadeen ama kuwo cusubee. Dad badan ayaa niyadda kafarxo markuu Males yidhaa ciidamadayda durba waan labixi sidaa awgeed waxaan jeclaystay inaan bal isla fiirinno xaalku siduu umuuqdo. 

Yaa qabsaday Soomaaliya maxaase loo qabsaday?

Intaannan wax kaleba kahadal bal aan iswaydiinno labadaa su’aalood, kadib waxaa sahlanaani in laqiyaaso qiyaas saxa mustaqbalka joogitaanka ciidamada Itoobiya ay joogayaan soomaaliya iyo kabixitaankooda hadday kabixi.  

Itoobiya, cadowgii soo jireenka ahaa ee halista ku hayey jiritaanka Soomaalida dad ahaan iyo jiritaanka diintaa Islaamka Geeska Afrika oo dhan.

Waa wax dabiici ah oo lugu yaqaanno siyaasadaha dawladaha hago in cadow daris kuu ah dhibaato qotodheerna idiin dhaxayso hadduu laciifo oo tabardhigo loo taliyo si’uusan mar danbe halis kuu galin, marka waxay Itoobiya waligeed eeganaysay fursaddan hadda soo martay oo kale waxaana ubaryay waa sammaad kadib markay xaaladahan hoos kuxusan iridda ugasoo galeen: 

• Soomaaliya oo kala daadatay ayna adagtahay inay dib ugusoo kabato si fudud.
• Itoobiya oo gacanta ay ugu jiraan dadka maanta sheeganayo inay yihiin madaxdii sharciga ahayd ee qarankii Soomaaliya la odhan jirey, dadkaasoo ah dad ay isugu biirtay; badownimo, ay badownimadooda sababtay in lasiro oo lakhayaano sidii ilmo yaroon qaangaadhin, aqoonyar, aqoonyaridaas oo sababtay inayba garan waayaan xilka ay hayaan iyo cidda ay uhayan iyo wixii looga fadhiyey inay layimmaadaan iyo nacayb qotodheer, nacaybkaas oo ay uqabaan diinta Islaamka oo ay sheegtaan inayba haystaan (taasoo ah wax lalayaabo).
• Caalamka oo baryahan lugu ugaadhsado wax layidhaa ”argagixiso ladirir” macnaha haddaad rabto inaad dad ama afraad aad layso ama naafayso waxaad dhabarka uga dhajini shabbad argagixiso layidhaahdo, shabbaddaasna waxaa bixiyo Maraykanka, mar hadduu kuu ansixiyo waxaad xor unoqonaysaa inaad sammayso waxaad rabto adoon cidna kahaybaysanaynin sharci kuqabanayana uusan jirin, waxaad heli markaa xorriyad aad waxaad rabto kusammayso. Itoobiya marka shabbaddaas ayaa mar hore lasiiyey oo ay magacayaga kusoo qaadatay, waxaana lahubaa inay Itoobiya ama gummaadi ama xabsiyadeeda dhigi kumanaan kun wa hadayna noqon tobannaan kun oo soomaali ah iyadoo ku’eedeynaynso argagixiso.
• Maraykanka oo ah dawaladda aduunka maanta ugu tunka wayn oo ay Itoobiya gaashaanbuur lanoqotay sida ay Israaiil ulatahay Maraykan maadaama hal cadow laleeyahay.
• Dadkii Soomaalida ahaa oo sidii ilma carruur ah oo kale caqliga laga xaday lagana dhaadhiciyey inayna Itoobiya (Tigreegu) cadow inoo ahayn iyadoo loogu sheekeeyo tusaale ahaan, Ra’iisul Wassaarahooda ayaa soomaaliya joogi jirey oo lakaalmeeyey oo waliba baasaboor soomaali ah buu haysan jirey, wuxuu sheegaa inuu Soomaliya jecelyahay asagoo baasaboor Soomaali ah lasoo baxo oo dadka tuso iyo wax lamida oon meeshaba kujirin. Taasoo dad badan hafisay, feejignaantii laga qabi lahaa Itoobiyana dabcisay. Maxaa iskuxidhay laba dal iyo laba dad oo kala dhaqan, kala diin iyo kala dan ah haddii mid uu kakale ninka madaxa u ah waa magangaliyey. Macnaha waxaa suurtogal ah inuu Males oo qaxooti ah markale Xamar yimmaado, taas waxba kabadali mayso baahida Soomaaliya iyo ta Itoobiya ee soo jirenka ah caksigana isku ah.
• Soomaaliya oo saaxiibbo la’aan ah, macnaha kaligood meel cidla ah taagan. Waxaan umalayn inaanan waligeen saaxiibbo yeelan! Taasna waxaa oogu wacan inaananba yeelan siyaasi cabqari ah oo fahma waxa dalka iyo dadku ubaahan yihiin iyo meesha laga dooni (geeljire ayaa ina matala oo rabo inuu gaadho go’aamo istirjaaji ah oo laga yaabo inay ama naliibaaniyaan ama afka ciidda udarto ummaddoo dhan sida haddaba taagan)
• Iyadoo Itoobiya dammaanadqaad dhaqaale, mid millatari iyo mid siyaasadeedba heshay in lagarab qabani dhib kasta oo kusoo gaadho halganka ay kula jirto ”argagixisada”. Taasna waxay siisay Itoobiya calool adayg iyo geesnimo aan hore loogu arag.

Kadib Itoobiya waxay udiyaargaroowday siday gacanta ugu dhigi lahayd Soomaaliya iyadoon cidina ogayn marka Maraykan laga reebo, askarteeda madaxtinimada sheeganayso ayey laqorshaysay sidii ay hawlaheeda uhirgashan lahayd. 

Maraykanka, maamul awood badan oo muqlaysan (jahowareersan)

Sidii looga nixiyey 2001 dii oo loo qarxiyey daarihiisii dhaadheeraa jaho wareer ayaa kudhacay oo meeshii nin Alqaacidda ahbaa lugu arkay layidhaahdaba madax madax ayuu isugu tuuraa, oo heer wuxuu gaadhay dad adeegayaal u’ahaan jirey waagii hore ee uu Soomaliya yimid oon xirfad, maskax iyo aqoon kaleba lahayn inuu uxilsaaro Soomaaliya inay karraadiyaan argagixiso asaga halis ku ah maadaama ay Wiil Balaayo iyo Itoobiyaba intii muddo ah kaga dhawaajinayeen in Soomaaliya ay argagixiso joogto lagamamaarmaanna tahay in laga sifeeyo. Markay qolyahaas dad masaakiina kolba soo qabtaan oo ugeeyaan oo uu cabsi horleh sii qaadoba, waxaa lagaadhay xilligii ay mucjisada kadhacday Muqdisho oo ay culamadii islaamka isxilqaameen oo dadkii heeryada karideen. Maraykan mabda’ ahaan ma’aqbali karo inay dawlad Islaam kudhisan ay istaagto maanta iyo wixii kadanbeeyo, colaadda uu uqabo Islaamiyiinta kasokow waxaa isburinayo mabaadii’diisa kusalysan Dimoqraadiyada xagjirka ah ee ay aaminsanyihiin iyo midda islaamka ee culayska saarayso uhogaansanaanta loo hoggaansamo Allaha aduunka abuuray .

Markii Maraykan lugu oriyey oo layidhi Soomaaliya markale ayaad kufashilantay ayuu lasoo baxay qorshihiisa labaad oo ahaa Itoobiya (lanasoco maraykanka muddo dheer ayuu Itoobiya xidhiidh millatari, mid siyaasadeed iyo mid mukhaabaraadba lalahaa oo ciidankeeda tababarayey, ciidamo kuwiisa ahna joogeen lacalla hadday soomaaliya halisi kasoo baxdo, waana intaan soomaaliya si rasmi ah hadal hadal mooyee luguba xaman inay dad asal raaca joogaan).

Guushii markaa ay Maraykanka oo dahsoon iyo Itoobiya oo muuqato isla gaadheen waxay noqotay guushii ugu fududayd uguna farxadda badnayd ee maraykanka usoo hoyato rididdii Taalibaanka Afqaanistaan kadib. Maxaa yeelay Marykanka askar badanna kagama dhiman dagaalka, caalamkana ma’oga inuuba si rasmi ah ugu jirey marka halkaas waxaa uu kahelay guul aad uqiimo badan oo uusan diyaar u’ahayn inuu iskadayaco. 

Maxay kula tahay marka kabixitaanka Maraykanka iyo Itoobiya dhulka iyo arrimaha Soomaaliya?

Waxay umuuqataa inay kadhigantahay habeenkii xalay ahaayoo tagay inay tacabkii ay kusoo daaleen ooy sanadaha qorshaynayeen maal iyo maskaxna kulumiyeen ay hadh cad kadhaqaajiyaan ayagoon waliba wax halisa ama cadaadisa uusan hayn oo ay dhacadiid ujiifaan kalsooni ay iskuqabaan awgeed.

Midda kale Itoobiya yay ugu tagi askarteeda iyo halyayada usoo halgantay ee dal dhan gacanta usoo galisay! Saraakiisha qiimaha badan ugu fadhiya qaranka Itoobiya sida Jaalle Cali Maxamed Geeddi oy muuqato wuxuu jagadan uqabtay, Xuseen Caydiid oo si cad inoogu sheegay inaan tuurro calanka culmaaniga ah ee Soomaaliya oon xadbeenaadka qaadno sidoo kalena aan baasaboorka Itoobiya qaadanno maadama baryahan baasaboor la’aani jirtay, warkoo koobanna nayidhi si tadawuc ah Itoobiya ugu biirro, ma Wiil Balaayo ayey dayici ooy dugaagga utuuri, jawaabta waa maya, Itoobiya raggaas qiimaha badan meel cidla ah uga tagi mayso marka ha kuu caddaato Itoobiya iyo Maraykan meella umasocdaan Soomaaliyana sanadaha soo socdo waxay umuuqataa inay u’ekaani xaaladda Afqaanistaan kajirto oo kale. Iyadoo Itoobiya kummannaan askari kuhayso gudaha soomaaliya ayey dhaar beena kumaraysay inuusan ciidan kajoogin dalka, marka beentii unbaa halkeedii kasii soconi. Ciidamadan laleeyahay waa laqaaday waa la’is dabamariyaa oo intay soo jiireeyaan ayaa meel kale lageeyaa ee ma’aha kuwo baxayo ama kaa socdo. 

Itoobiya afar xaaladood hadday yimmaadaan waa suurtogal inay ciidameeda labaxdo;

• In cadaadis jabhadeed oo kulul gudaha dalkeeda kaqabsado ooy ciidankeeda gudaha uga maarmi waydo.
• In millatari ahaan lugu jabiyo soomaaliya oy dabada jeediso dalkeediina ucararto.
• Inay Wiil Balaayo iyo gacanyarayaashiisa ay soomaaliya oo dhan 100% hantaan sidaana uga kaaftoomaan Adeerkood Males.
• Inuu Maraykanka kacodsado inay kabaxdo soomaaliya illeen kamana maaranto oo la’aantii meella gaadhi mayso, kolkii horena asaga dartii iyo taladiisa ayey kusoo gashay meeshee.

Haddii afartaa xaladood middood immaato ama wada yimmaadaan kafilo Itoobiya inay soomaaliya kabaxdo hadii kale kuxisaabtan inay kugu dhax jiri oyna kaa tagayn. Markay ugu roonaato waxay dagi saldhigyo istiraatiiji ah oo kabaxsan magaalooyinka waawayn oo kafog dadka si’ay dhaawacyo loo gasytona uga fogaato sidoo kale aanan loo arag ooy beenteeda run ugu ekaysiiso, haddii loo baahdoda ay guramd dagdaga ah uga keento meel aan dheerayn. Taas lafteeda shardi ayaa kuxidhan oo ah inay ciidamada Wiil Balaayo iyo kuwo Afrikaanka ay hantaan ammaanka magaalooyinka. 

Akhri Qormadii: Askartii Itoobiya