Dood Diineedka Abu Ciise iyo Umu Bakar..

WAA MAXAY FARQIGA U DHEXEEYA CAALIMKA IYO JAAHILKA SOOMAALIYEED?! 

Umu Yaasir, 
E-mail: firdowsabdi@yahoo.com
 

BISMILLAAHI RAXMAANI RAXIIM 
 

ASALAAMU CALEYKUM WARAXMATULLAAHI WA BARAKATUHU 
 

Salaantan kore ka dib waxaan ka mid ahay Soomaalida sida aadka ah u booqda website-kan SomaliTalk, kaasoo  runtii aan u arko mid macluumaad wax ku ool ah Soomaalida u soo gudbiya, anigoo u mahadcelinaya maamulka websiteka, iyo macaamiishaba. 

Sida aad la socotiinba intii muddo ah waxaa website-ka ka socotay dood diineed ay hogaaminayeen, gabar Soomaaliyeed oo lagu magacaabo Umu Bakar iyo wiil Soomaaliyeed oo isna magaciisa la dhaho Abu Cisa, waxaa gadaal doodii ku soo biiray dad badan sida: Xasan Wadaad, Abdirahmaan, Abu Xazaam, iyo Nuuro iyo saaxiibadeed. Qodobka dooddu ku fadhiday wuxuu ahaa MAGTA ama DIYADA DUMARKA. 

Doodda waxaa ka qaybqaatay dad fara badan iyadoo qoloba meel ku dhufatay, waxaanan jeclahay inaan dhowr meelood ka taabto: 

1. Diinku waa Waano: (waxaa weriyay: Muslim) oraahdani waa xadiis nabiga ka sugnaaday csw, waxaana suubbanuhu noo sheegay in diinku uu sidiisaba cid walba waano u yahay, taas oo macnaheedu yahay qofkii xaq raba inuu diinkan ku waansamayo, ku qancayo oo uu anfacayo, Allahna diinkeenna dhexdiisa ma yeelin wax xaraj iyo dhib ah.  Sidoo kale aayad qur’aan ah Allah wuxuu ku yiri:{cilmiga laydinkama siin illaa wax yar mooyee}(suuradda Israa’, Aayadda:85); sidaas darteed waxaan naftayda iyo tiinnaba u dardaarmayaa inaanan ku kadsoomin waxa yar ee aan garanayno oo ayna sabab noogu noqon inaan danbi xanbaarsanno, waana in nalaka helaa xuduuc iyo liidid aan Alle isku dullaynayno, oo aan xasuusannaa qowlkii Alle ee ahaa “Mid kasta oo cilmi u saaxiib ahba caalim baa ka sarreeya (yacni mid ka cilmi badan)”. suuradda Yuusuf, aayadda: 76

2. Doodda: dooddu sideedaba ma ammaanna haddaysan aheyn middii wanaagsaneyd, taasoo ah in xaq laysku gaarsiiyo, Allah wuxuu yiri isagoo rasuulkiisa la hadlaya: “Ha la doodin ehlu kitaabka illaa tii wanaagsaneyd mooyee”,(Suuradda Al Cankabuut, Aayadda: 46) dhammaanteenna waxaa nalaga doonayaa inaan qodobkaas ka duulno, oo aanay dooddeennu naga noqon inaan dadka tusno inaan wax naqaan, ama fasaaxo leenahay. Sidoo kale, waxaa waajib ah in marka xaqu caddaado aan wada qanacno haddii aan doodda ku guulaysannay iyo haddii kaleba, oo aan meesha canaad imaan, maxaa yeelay ujeedadeennu waxay aheyd xaq doon.

3. Asluubka Doodda: Mar haddii dooddeennu ay tahay tii wanaagsaneyd, waxay labada darafba doonayaan in xaqu iftiimo, sidaas darteed waa in la daraaseeyo mowduuca laga doodayo, qolo walibana ay la timaaddo wixii ay xujo iyo burhaan hayso si ay ugu sugto mad-habkeeda, halkan dood cilmiyeedka xaqdoonka ah waxaa ka mamnuuc ah in shakhsiyaadka loo gudbo ama aflagaaddo iyo jaai’fo laysku gaysto. waa in aan waajahno masalada laga doodayo ee aan shakhsiyada qofka, xajmiga caqligiisa iyo cilmigiisaba aan la jaraaxeeyn.

4. Dhexdhexaadiyaal lagu kalsoon yahay: Dabcan dadka dunida ku nooli ma wada sinna oo Allah baa dadka kala faddilay, sidaas darteed, haddii ay labada daraf xaqdoon yihiin isla markaana ay is qancin waayeen, markaas waa in la helaa daraf 3^aad oo ka mid ah dadka loo yaqaan: (Ahlul Xal Wal Caqdi), iyadoo mar walba la fiirinayo cidda takhasuska u leh mowduuca laga doodayo isla markaana bulshada meeshaas ku dhaqani ay ictiraafsan tahay. iftada ay soo saaraan dhex-dhexaadiyaashu ayaa noqonaysa midda loo gudbinayo dadweynaha isla markaana ay ku qancayaan dadkii dood cilmiyeedka ka qaybqaatay. 

Hadaba haddii aan dib u jalleecno dooddii ku saabsaneyd Magta ama Diyada haweenka ee dhexmartay Umu Bakar iyo Abu Cise, inkastoo aayaado, axaadiis iyo aathaar fara badan la soo arooriyay hadana waxaad dareemaysaa in uu xaalku u ekaa: (114 qur’aankaan aqaan, waa haddaan kaa akhristo baa ku filan!), gaar ahaan asluubka doodda oo u muuqday mid mararka qaar faraha ka baxayay, taasina waxay igu dhalisay inaan is weydiiyo su’aalo fara badan sida:  

• Waa maxay farqiga u dhexeeya caalimka iyo jaahilka Soomaaliyeed?

• Miyaanay jirin hab kale oo aan wax isaga dhaadhicin karno inaan is aflagaaddayno mooyee?

• Muxuu cilmigu u anfici waayey Soomaalida? haddii dadkii wax garanayayey ee la rabay in ayaga laga barto sida masaa’isha looga doodo si caafimaad qabta, ay sidan u dhaqmayaan sidee buu noqonayaa xaalka dadkeenna caammada ah???!!!.

Waxaan la yaabay dadka Soomaalida ah haddii ay arrin isku qabtaan xaalkoodu waa un labo arrimood middood: 

1. Haddii ay isku dhow yihiin waa in ay is feeraan.

2. Haddii ay kala fog yihiinna waa in ay is afla gaaddeeyaan!!! sababta anigu ma garanayo.

In kastoo ay jireen dad si caafimaad qabta doodda uga qeybqaatay haddana kuma farxin sidii ay dadka qaar u hadleen, tusaale ahaan: Abu Cise; waxaan u soo jeedinayaa in uu is dajiyo, dib isugu noqdo isla markaana xaqa uu sheegayo uu si asluub leh u gudbiyo. 

Sidoo kale walaashey Umu Bakar, waxaan leeyahay waa loo baahan yahay in gabdhuhu wax bartaan lana helo haween daaciyaad ama culumo ah oo wax bara dumarka Soomaaliyeed, lana baabi’iyo maahmaahda ah (Waxaasu waa habar tukatay!)¹ Balse hadana waxaa loo baahan yahay in mad-habka aan ku doodayno ay jirto cid sheekh noogu ah, tusaale ahaan ma jiro qof laga yeelayo diinkan ayaan fahmayaa faham aniga ii gaar ah, balse waxaan ku khasban nahay in diinkaan aan u fahamno sidii ay u fahmeen saxaabadii, taabiciyiintii iyo salafkii ummaddaan, kuwaasoo nabigu csw, ka dardaarmay in sunnadooda la qabsado, waxaan Umu Bakar ku diidanahay hadal dooddeeda ku jiray oo ahaa (anigu Sheekh ama Daaci wax kama soo naqliyo!) waa haddii aanan khalad u fahmin hadalkaas. 

Sida aan ognahayna waxaa jira masaa’il fara badan oo furuuc ah oo culumadu ku kala ra’yi duwan yihiin, taasoo salka ku haysa fahamkii ay saxaabada iyo salafku nusuusta u kala fahmeen ama ijtihaadkii ay ijtihaadeen, arrimahaas intooda badanina waa raxmad oo ma jirto cid la eedaynayo inta ay caddahay cidda ra’yiga la wadaagta ama ay uga dayanayaan; balse arrintan DIYADU waa mid khaas ah, masaa’isha sidan oo kale ahna waxaa ila qumman inaan qaadanno mad-habka jamhuurka iyo sida xoogga badan ee mash-huurka ah, loona badan yahay. 

Sidoo kale Nuuro iyo saaxiibbadeed, waxaan leeyahay: arrinta ha fogeynina, hana oogina dagaal Rag iyo Dumar ah, balse wax barta oo cilmiga ka qaata halka ay raggu ka soo qaateen. (Culumada Waaweyn). 

Ugu danbeyn, anigu ma soo guurinayo aayaad ama axaadiis kale, waxaanse soo jeedinayaa in arrintan lagu xalliyo sidan: 

Haddii aan nahay shacabka Soomaaliyeed waxaan leennahay culumo cilmiga na soo gaarsiisay kuwaasoo (Allaha xifdiyee) maanta aan fatwadooda heli karno waxaan ka xusi karaa: Sheekh Shariif Cabdi Nuur, Sheekh Maxamed Nuur Qawi, Sheekh Cumar Faaruuq, Sheekh Maxamed Cabdi Ummal, Sheekh Cumar Iimaan iyo kuwa kale oo fara badan oo aanan halkan magacyadooda ku soo koobi karin.

sidaas darteed waxaan arkaa in culumadaas laga codsado in ay dhammaanteen masaladan naga qanciyaan sidaasna aan isku wada cafinno annagoo walaalo ah.  

ALLAHA XAQA NOO WADA IFIYO… 

Umu Yaasir, 
E-mail: firdowsabdi@yahoo.com

Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan