Wareysi dhinacyobadanleh oo Weriyaha Siciid Fuuraa ee K/Africa layeeshey Prof. Cabdi Ismaaciil Samatar oo Jaamacadda Minnesota waxkadhiga. 

Saeed Mohamed,
somaliland.journalist@hotmail.com
Pretoria, South Africa

Prof Abdi Ismail Samatar,

Arbacadii 6da Bisha June 2007 waxaa iisuurtogashey in aan wareysi dhinacyo badanleh layeesho Prof Cabdi Ismaaciil Samatar oo waxkadhiga Jaamacadda Minnesota ee cariga Mareykanka, Prof. Samatar oo booqasho hawleed mudo bil ah ey ugabilaabantey K/Africa ayaa wareysiga aan layeeshey wuxuu udhacey sidan;

Su’aal (Siciid Fuuraa): Prof aadbaad ugumahadsantahey fursadan aad isiisey in aan wareysi kulayeesho, anigoo kasocda Wargeyska maalinlaha ah ee Haatuf oo kasobaxa Hargeisa, su’aasheyda uguhoreysa ujeedada safarkaagan aad kutimid K/Africa sikooban manooga warami kartaa? 

Jawaab (Prof. Samatar): adigaa mudan Siciid, safarkan waxaan u imid Jaamacadda Pretoria oo aan xidhiidh laheyn mudo farabadan oo iminka 10 sano kabadan, markaan waxoogaa kamaqnaadaba waan imaadaa oo casharo ayaan kabixiyaa labo (2) qeybood oo kala ah (sociology & political science), tii baan hadana u imid iyo waxoogaa kale oo cilmi baadhis ah (research) oo iigaar ah, labaddaa arimood ayaan u imid, mudo bil ahna waan joogayaa. 

S: Mandaqadda Geeska Africa oo intabadan aad kafaalootid laganayaabo in takhasuskaaguna yahey, waxaa kajira dagaalo culus, dhinaca konfurta Somaliya, dhinaca waqoyi bari, kililka Soomaalidu degto ee Ethopia, dhacdooyinkan dagaal guud ahaan waa maxey sababaha keentey, muxuuse noqonkaraa xalalka dagaaladan?

J:  Uguhoreyntii waa su’aal adag balaadhana Siciid, dagaaladda kadhacaya gobolka Soomaalidu degto ee Ethopia, laba arimood ayaad moodaa in uu kusaleeyahey, maamul xumadda kajirta meesha ethopia gudaheeda guud ahaan iyo gobolka gaar ahaan ayaa keeneysa in wax maamul ah oo dadkii kalawadaa aaney jirin, cadaalad xumo ayuunbaana dagaalka keentey, markaa waxa weeyaan hadaad Jigjiga tagtid matalan, waxaad moodaa kuwa laleeyahey madaxbaad tihiin ee Soomaalida ah in madaxnimadoodu aaney kudhisneyn dadkooda oo ogol oo kukalsooni qaba oo xaqnimadooda ayidaya ee madaxnimadooda kudhisantahey in madaxa Addis Ababa loogusoo salaaxayo, markaa waxaweeyaan iskuma xeelinayaan in ey kashaqeeyaan danta dadweynaha gobolkaa degan, in qofwelba xaqiisa lasiiyo oo horumarka dadkaa kashaqeeyaan, markaa dhibaatada gobolkaa kataagan taa ayaa usabab ah, wey jirijireen in biyo iyo caws la isaga horyimaado, laakiin hadii maamul fiican oo cadaalad kusaleysan kajiro gobolka, dadka waa lakalawadi kari lahaa, taasi waa ta gobolkaasi, ta koonfurta Soomaaliya waxaa dagaaladan cusbooneysiiyey 2 arimood, mid tan dowladda mareykanku leedahey 3 nin oo argagixiso ah ayaa kudhumanaya Koonfur oo weli aan laheyn, waxey taasi tilmaam utahey adigoo layidhaahdo magaaladdan Pretoria ee aan joogno dhinacaa 3dex tuug baa soogaley, markaa meesha oodhan in labanbaaneeyo oo laburburiyo maskaxdu makeeneyso oo qalbiga iyo wadnahaa diidaya, taasi waa mid oo argagisaa meesha kujirta ayey leeyihiin, waxaana runtii taa kadanbeeya dowladda ethopia iyo qabqablaha C/laahi Yusuf ee madaxnimadda sheeganaya iyo Geedi oo isagu Ethopia dabodhilif rasmi ah u ah oo iyaka dantoodii noqotey sidii ey meeshan umaamulaan oo cidi ugutartamin oo ey adeegsadaan Ethopia, ethopiana ey meesha danteeda kabursato, matalan anigu Nairobi waan joogey oo indho indheeye (observer) ayaan ka ahaa mudo 1 sano kudhow shirkii Embagaati, wax iska cad ayey aheyd waxan ladhaho beesha caalamka iyo Igad in qabqable dagaal oo gaar ah ey wateen oo ey rabeen in kuwaasi soobaxaan, kuwiibaana soobaxey ethopiana ey xoojineyso, markaa dad soomaali ah loo abaayo yeelimaayo, cadaalad loo aabo yeelimaayo, waxa weeyaan in quslad Tigrey ah wax xukunta oo dadkii wadankaa lahaa nafta ukeentey ayaa C/laahi Yusuf meesha keensatey, isagana C/laahi Yusuf waxa weeyaan taariikhda soona marimeyso horena umeysoomarin dibna umasoomarimeyso nin kamacagagsan oo kagaraad daran  oo kafahmo daran oo kawadaninimo daran oo kadadnimo xumi masoomareyso, oo isagoo madaxweyne sheeganaya ayuu kuleeyahey reer hebel hadii aanu nahey, dee madax noocaasiyi inamey soomarin xataa Siyaad Barre uu qarsanjirey ee kani dibadda ayuu soodhigayaa, markaa dagaaladdan waxa keenaya Ethopia oo dooneysa in ey xaqdaro meesha kuqabsato dad soomaali ah oo diidiya isticmaarkaa oo doonaya in ey iska caabiyaan ayaa keenaya dagaaladan, runtiina intii qolooyinkii maxaakiimta ahi ey joogeen Muqdisho qabqable iyo wey dhamaadeen, qaladaad laga faa’iideystey iyagu hakeenaan, laakiin qorshahah guud aniga waa ila qumanaa oo waxey wadeen in umadda soomaaliyeed iyadu tashato ethopiana ey wadankeeda joogto, qaar iska hadlayey oo wadaadada kamid ahaana wey iskajireen oo shakhsiyaad kooban ahaa, balse dagaaladda waxa keeney waxa weeyaan ethopia oo fasax kaheshey mareykanka in ey Soomaaliya kuduulaan oo iyaduna dooneysa in ey qorshaheeda kagungaadho ayaa keentey dagaaladda.

S: Prof. waxaad tilmamkabixisey in dadka rayidka ah ee Soomaaliyeed aaney Ethopiana u aaboyeeleen, dowladd kusheega Somaliyana aaney u aaboyeeleynin, dagaaladdan Muqdisho waxey sababeen xasuuq aad u daran oo ey kamidtahey dad kun (1000) kor udhaafey iyo dad tiradooda la isku khilaafsanyahey, dadka qaarkood waxey leeyihiin dad kudhow 1 malyuun ooqof ayaa kabarakacey Muqdisho, halka dowladda Somaliyana ey sheegeyso tiro aad ugayar tiradan, waxaaney u egtahey in beesha caalamku aaney usoogurman dadkaasi, haya’adaha Qaramadda Midoobeyna waxey isgaadhsiinta caalamka kasheegayaan in dawlada somaliya ey hor istaagtey cuntooyin iyo caawimo ey gaadhsiinlahaayeen dadkaa barokacey, markaa kutumashadaa xuquuqul insaanka ah ee kadhacdey Muqdisho iyo nawaaxigeeda maxaa loowaayey dowlado canbaareeya ama soodhexgasha oo caawisa dadka oo waqtigan aan halkan kuguwareysano ey dadkii weli geedaha hoosjiifaan, arintan wax manoogasheegikartaa? 

J:  Waxaweeyi, aduunyadda manta waxaa xukuma intii Ilaahey kasokeysa nin Kaboweyne layidhaahdo oo aan aniguna kamid ahey oo Mareykan ah, uma aabayeelayo xaqa bini aadamka meesha dani kagasho (like a high school bully) markaa qolooyinkan Barwaaqo sooranka ee Scandanivian ka oo awal lamoodijirey in ey dadka ugu niyad wanaagsanyihiin, qudhoodu wey gabanayaan, ha canbaareeyan ethopia soogalitaankooda oo ha yidhaahdaan hakabaxdo ethopia, laakiin waxkale kumadarayaan, markaa waxey tani tilmaam utahey ama Soomaaliya waqooyi hakatimaado, ama bari hakatimaado, ama Ethopia hakatimaadee ama meelkaleba hakatimadee hadii Soomaali iyadu istaageeriweydo oo danteeda guud ey wada garanweydo in laxaaldhabeysanayo ayaa geed ka go’ana, markaa dadkaa faraha badanleh oo ilaa AFarboqol oo qof ah ama Afar boqol iyo ilaa shanboqol oo kun oo qof ayaad moodaa in ey dadka intoodabadani leeyihiin intaas baa barakacdey, magaaladii Muqdishona 3dex meelood markaad uqeybisid meel ayaan gidaar kataagneyn oo ethopian dumiyeen, markaa macnaheedu waxa weeyaan intaa xamar ethopianku kadumiyeen Hargeisa wey kaweyntahey inta dadkunool ee kabarakacdey, markaa waa in eynu fahanaa hadii Soomaali nahey in gooni gooni la inoo haldhabeysto iyo in eynu doqonimadda katoosno oo eynu nidhaahno waar inagu gudaha eynu waxeena kalahagaajisano, laakiin kuwandoonaya in ey midkaste midkakale kuqaraacaan eynu iskaqabano, waa casharka uguhoreeya, aduunyo manta dadnimo kugusoogurmaneysaana majirto hadii aanad adigu iskugurman, markaa waxa weeyaan WALAALKII LOOXIIRYOW ADNA SOOQEYSO, markaa hadii meel soomaalijoogto oo nabadikajirto, waqooyi ha ahaato wixii Jamhuuriyadda la iskuodhanjirey, nabadaaana ey tahey in lasii adkeeyo, loona damqado in marka walaalkaa xanuunsanayo iyo in layidhaahdo, sidiimakii ina Riyaale (Daahir Rayaale) markii uu Meles utagey markii uu xamar soogaley, markaasu Riyaale kuyidhi Meles dee Ictiraafkii nasii, waxa warku sheegayaa BBC da laanteda (Monitoring service) waxey soocadeysey in laguyidhi hawshaa umafadhinee nagafadhiiso, markaa inta madaxa laguusalaaxayo ha moodin in adiga lagujecelyahey, waa lagaashaqeysanayaa, R.Waqooyigu taa hafahmaan, su’aasha anigoo sookoobeya waxa weeyaan Siciidow walaal, cid soomali usoogurmaneysaa majirto, xasuuqweynbaa kadhacey ilaa Labakun ooqof (2000) ayaa xaqiiqdii lagudiley Muqdisho oo Soomaali ah oo an askar aheyn, ethopia intey ciidankeedii keentey qaraacdey magaaladii, waxa weeyaan taariikhdu waxey sheegidoontaa wixii ey Ethopia kusameysey Somalia eytahey wejicusub oo ah mid cadaawadii hore (Somalia iyo ethopia) ey bilaash aheyd, ta manta bilaabantey, taariikhda ayaa qoridoonta, markaa cadaawadaa la inaguhayo sidii soomaali ugatashanlaheyd qorshaheeda ayaa larabaa manta. 

S: Xidhiidhka udhaxeeya Somaliya & Ethopia sida latilmaamo, muu aheyn mid caafimaadqaba 50kii sanee udanbeeyey, maantana ciidamadda Ethopia waxey kujiraan gudaha Somalia, xataa Meles Zeni laftiisu iminka wuxuu jogaa Muqdisho, markaa ma umaleyneysaa in Ethopia ciidankeeda kalabixidoonto Somalia? 

J: Kamabaxeyso Ethopia horena waan usheegey (both Publicly & in writing) waxaa laguyaqaanaa dowladda Tigreyga, dadka ethopianka oodhan yaanan iskudarin, dadwalaalaheen oo Oromo ah ayaajira unabadan Ethopia, markaa kuwa Soomalida ah ee isleh Ethopia waxbey idiinqabanayaan, ha arkaan waxa Jigjiga laguhayo, hadii dowlad loodhisana waxa loodhisayaa mid ceynkaa u ego o dhakada lagaga xukumo ayaa loodhisayaa, waxaana Tigreyga maskaxda kaga jira baking order, waana sida daanyeertu ukalasareyso ama xayawaanku ukalasareeyo oo Libaaxaa qoorta qabanaya kakalaa kuxiga waa lakalahooseeyaa, markaa ethopia manta Tigreey baa libaaxii ah, kuwakalena waa kayaryaryihin waana laxukumaa, markaa waxey donayaan qabaail soomaaliyeed oo sidaa udhisan oo iyagu ey xukumaan midba mid kahooseeyo oo ey iyagu xukumaan in lagasameeyo meesha, C/laahi yusufna waxey uheystaan waa sidaas weeyan, markaa waxey dhisayaan security aparantuss oo xaafadahaa ladoonayo in ey somaliya xukumaan anigu magacaabimaayee, in ladoonayo tusaale ahaan Muqdisho oo kale waxaa xukuma ciidan Puntland lagakeeney intii ciidanka ethopianka kahooseeya, Kismaayo ceynkaas ookale ayuu rabaa in uu kadhigo, qorshaha lawadaa waa noocaas magaca soomaaliyeedna in ey baroosinka uhayaan ciidan ethopian, markaa soomaali waxa weeyi ama Muqdisho jog ama Hargeisa jog ama meelkale joogoo ma meeshaadii baad dooneysaa in aad kunoqotid wadani afraad (4^th class citizen), waxa laguleeyahey madaxbaadtahey halkan Addis Ababana hadhigaa lagaxidhayaa, C/lahi Yusuf markii waxdhacayaanba Addis Ababa ayuu ku-ordayaa oo tagayaa, Geedina waa sidaa si’le’eg, weli intey soohorfadhiisteen soomaali ey yidhaahdaan waar barnaamijku waa ceynkas lamahayo 2 sanadood iyo badh ama kabadhig in ey oct 3dex sanadood noqoneyso, markaa qorshahah iyo heestu waa midkale hana filina in ethopia sidhibyar soomaaliya ugabaxdo ilaa soomaali ey khasab isagasaarto. 

S:  Acadmiyadda Soomaaliya ee dibaddaha kunool makawada hadasheen dhibaatadda Somaliya iyo sidii xal laguhelilahaa, se Qurbajooga Soomaalida/Acadamiyadda ahi makuladareesanyihiin arimahan aadkadhawajisey, kaalin intee le’eg baaney kaciyaarikaraan xal uraadinta? 

J: Dadka Soomaaliyeed ee qurbaha kunool lamawada hadlin, waxoogaa dabadhilif ah oo TFG kuxidhan oo leh Ethopia anagaa uyeedhney weyjiraan, dadka soomaalidda ah ee kunool Norway, Sweden, Germany, ama Ingiriiska, ama mareykanka ama meelaha kaleba intooda badan wey kadidsanyihiin, waxey ugadidsanyiiina waa occupation ey arkayaan, kuwa gudaha jooga Ilaaheybaa og oo Xamar madegana, qaar dabadhilif ah ooh or ordayaana weyjiraan, waxbadana waxey yidhaahdeen majirto, goboladii kalena waa la iskaheystaa oo waa lacabudhsanyahey, itaal la isagaceliyo shakhsiyana majirto markaa waa in ey yimaadaan wax cusub oo kaduwan waxyaabihii hore, Maxkamaduhu wax wanaagsanbey sameeyeen laakiin qaladaad weyleeyihiin, laakiin 2 arimood ayaa Ethopia kasaarikarta sharaf soomaaliyeedna soocelinkarta, 2daa arimood oo la iskudhafayaa waxaweeyaan inakoo ah dadwada muslimiin ah oo leh eynu diinta kadhigano baroosinkeena taana lagudaro soomaalinimadeena, in layidhaahdo waxbeynu wadaagnaa oo dadka kale waa iska xignaa, luqadbeynu kuwadahadleynaa iskumid ah, dhaqanbeynu wadaleenahey iskumid ah, markaa 2dii arimood ee Somalinimadii (Nationalism) iyo islaamnimadda eynu wada aaminsananahey hadii 2daa la iskudaro waxaa imandoona Muwaafaqo iyo heshiisyo badan iyo xoogbadan oo eynaan maantalaheyn ayaa imandoona sabirna layeesho, hadii labadaa la iskukeeniwaayo oo qolena uxagliyaan xaga diinta qolena xaga Soomaalinimadda waa labaxoog oo kalatagey labadooduna wey wiiqmidoonaan, markaa aniga gaar ahaan umahadlikaro dadka acadamecs ka ah, waxey ilatahey hadii 2daa laiskudhafo oo run ahaantii iskusoodhawaadey intii maxaakimtu joogeen laakiin aan lagaadhin weli, waxaa imandoona- diintu waxey ku-odheneysaa waxa qofkakale hadoonanin, qofkaloo walaalkaaya madilikartid madhicikartid, taa hadii la aamino oo sidaa lagushaqeeyo waxaa imaneysa dalad (umbrella) weyn oo dadka isukeenta, waxa laraadinayaana waa xal, xal hadii eynu isla ogalaanana cadowga waa la iska ridi karaa.

S:  Shirkan 15naad ee lawado in uu bishan June kadhaco Somaliya ee qabanqaabadeedu hada kasocoto Muqdisho ee lagu nabadeynayo beelaha Soomaliya rajo intee le’eg ayaad kaqabtaa in labaddaa xoog ee aad sheegtey ey mideyso, iyo dabcan siyaasadda Soomaaliya ee siikalafogaaneysa ey isusoodhaweyso? 

J:  Waxaweeyi af ingiriisida waxa layidhaahdaa “repeating the history in the first time is tragedy, second time is a fierce), wixii qalabaagedigii lagusameeyey Embagathi ee ethopianku afduubeen waa “tragedy” wixii layidhahdo qabaa’il baa la isukeenayaa iaydoo amxaaro joogto oo eyjoogto maleeshiya Puntland lagakeeney In ey meesha kuheshiiyaana waa “fierce”, waxbana kamasoobixidoonaan (inkastoo ilaahey ogyahey waxa soosocda laakiin astaantu sidey tahey, wax alaala iyo waxkasoobaxayaa majirto, waayo hadii ladoonayo in sidhab ah looheshiiyo, horta qabaailku mashaakilka ma aha waa siyaasadda mushkiladu markaa waxa loobahanyahey (political solution) ee (tribal solution looma baahna) ruutka xalkuna labadaa arimood ee aankadhawaajiyey guntoodu tahey waa in lahelaa, waxa meesha fadhiya ma aha wax cadaalad kuyimid, markaa C/laahi Yusufna waa kudkii oo kabo lootoley iyo Geediba markaa waxey keenidoonaan dad ey iyagu sooxusheen oo biidhi qaate ah, hareerahana waxaa kajooga ciidankii amxaaradda iyo maleyshiyaddii puntland iyo waxoogaa Geedi wato, markaa qof xor ah oo xaqiisa/xaqeeda sheegankaraa oo doodikaraa majoogidoono meeshaasi, hadii laleeyahey dibu heshiisiina dadka lalaheshiinaya dadkooda waa in ey iyagu keensadaan mana aha in loodooro waa xeeladda Ethopianku sameeyeen 91kii addis ababa, Oromadda hebel iyo hebel baa idin wakiil ah soomaalidana hebel iyo hebel baa idin wakiil ah, Markey doonaanan waa kasaarayaan Markey donaanana waa kusoodarayaan, tiibaana manta socota oo waa “fierce” 

S: Dhinaca Somaliland oo dhowr jeerna uguyeedhey “Waqooyiga Soomaliya” , dhowr wig kahor waxey udabaaldagayeen sanadguuradii 16naad ee xornimadooda ey mar 2aad lasoolaabteen (sida eysheeganayaan), waa maxey mawqifkaaga SLand, malagayaabaa in ey beesha caalamku ictiraafaan? 

J:  Mawqifkeyga Waqooyi kusaabssan tan iyo intii dowladii hore ee Somaliya burburtey, waxa weeyaan mana ogoli shakhsiyan, raalina kama ihi in Soomaali kala go’do, kuwa Hargeysa jooga ee maamulka sheeganayaana waa kuwii tii hore u adeegayey ee ardey markaanu aheyn naxidhey, markaa marna taasaan u adeeeganaa marna gooni baanu idiinwadnaa- ma aqbalano caqligaana diidey, markaa dadka waqooyiga degan ee soomaalida ah deganaanshaha iyo kaladanbeynta ey keeneen Ilaahbaa kheyrkeeda siindoona, weyna kumudanyihiin in lagu ixtiraamo dadnimadoodana lagu ilaaliyo, laakiinse taa waxan kadaba geynayaa waxa weeyaan qofka Hargeisa kunool iyo ka Burco kunool iyo qofka Laascaanood kunool iyo qofka Garoowe kunool iyo qofka Gaalkacyo kunool iyo ka Baladweyn kunool iyo ka Gabiley kunool ka Borama kunool iyo ka Seylac kunool waxey isaga xigsadaan kuwa Hargeisa iyo Boorama kuwa Burco ama Buudoodle majirto aniga sidey ilatahey, kuwa Burco joogaana waxweyn oo ey ugaxigsadaan Ceerigaabo kuwa Boosaaso jooga oo halkaa xad ladhigo majiro, xadadkii hore ayaa khaatikajoognaa oo nadiley ama dadkii masaakiinta ahaa, tusaale ahaan ethopia qorshaheeda waxa kamid ah horena kuwa waqooyiga jooga aan usheegey in xoolaha kayimaada dadkaa soomaalida in ey ethopia dhisto waxa looguyeedho “Holding Grounds” xaga ethopia lagadhiso, waa xoolaha Berbera lagadhoofinayo oo dabadeedna Soomaalida Waqooyiga joogaa hadii ey doonayaan in ey iyagu xoolahaa dhoofiyaan in LC lacag adag kuxidhan bangiga Addis Ababa lasoodhigo, macnaheedu markaa waxa weeyaan in inagu eynu dilaal noqono, ethopiana lacagtii adkeyd qaadato (hard currency) inaguna shilinkan aan nafta laheyn lagumeereysto, qorshaha loohaya waa taasi ey diidanyihiin in ey fahmaan, markaa hadii dadkan nabadda keeney waa in ey fahmaan dadnimadoodu in ey tahey iyagoo Soomaali ah Ethopiaanka laxaajoodaan iyagoo laba isle’eg layahey iyadoon loohabran ethopianka oo layidhaahdo waxbey inasiindoonaan, marba hadaad qof kulamid ah u habratid oo doonayoo damacsan meeshaada waxaad ogaataa adoonimo talaabadii uguhoreysey baalaqaadey ee kowdhaha reer waqooyiyow, markaa waxa weeyi maalinkii la iskutagey 60kii shekadu wey dheertahey waaney kaduwantahey waxa layidhi, waxa weeyi hadii laleeyahey dib ha looxaajoodo oo hadii eynu Soomaalinahey Barnaamijkii hore eynu waxkabadelno inagoo Soomalinimadayadda ogol in badada lasoodhigoo oo iyadoo xanaflaheyn lasoobandhigo oo Somali oo xor ah oon isuhanjabeen lasoobandhigo oo dowlad xamar joogtoo Ethopianku heystaan inoo talin, waa wax meesha kujira weeyaan oo qofka Borama jooga, qofka Gebiley jooga, Hargeisa, Xamar, Kismaayo joogaa ey xaqooda helaan dabadeedna lahelo siyaasadii taa mideynlaheyd iyadoo qofwelba meeshiisa uu katalinayo, laakiinse hadii layidhaahdo goonaan isutaagaynaa waxbana mahayno ethopiaana garab nasiineysa waa Bantu style kii halkan K/Africa kajirijirey midabkalasoocii ayuunbuu waqooyigu noqonayaa, taana waxa kusiijirtaa waxa weeyi, run marka la iskusheego in layidhaahdo Hargeisa iyo Borama iyo Burco iyo Ceerigaabo iyo Laascanood, xaafad xaafad ayaa lookalaqeybsanyahey, inta xaafad dabada inagaga jirtana (figuratively) waxa weeyaan Qaran ma abuurmayo, reer Hebel oo Hargeisa degqan ayaa odhandoona kuwa Dunbuluq jooga hanalaga celiyo, kuwa Burca jooga odhanaya kuwa Boorama jooga hanalaga celiyo kuwa kalena ceynkaa ceynkiisa bey odhanayaan, markaa dadnimo ma abuurmeyso, markaa waxa weyaan nabad wanaagsan baa lakeeney, kheyrbaa lakeeney,sharaf baa lakeeney taa wax halagusiidaro sida wax loogudarayaana waxa weeyaan INAGOO HADII EYNU NAHEY REER WAQOOYI SOOMAALI OODHAN UTALINA, laakiinse waxa weeyaan anigu waxa aan aminsanahey 26june waan aminsanhey, 1di Juley wan aminsanahey, markii SNL Burco lagabilaabey, SYL 43kii markii labilaabey waan aaminsanahey, xornimadda Soomaliyeedna waan aaaminsanahey, halkaasbey iga joogtaa. 

S: Sida dowladda SLand ey sheegeyso waa mid kaduwan sedan aad sheegtey, tusaale ahaan xidhiidhka SL laleedahey Ethopia waa mid stratigi ah sida uusheegey Waziirka arimaha dibadda ee SL Mudane A/lahi M.Ducaale, taa maxaad kaleedahey? 

J:  Waxa weeyi kelmadda strategi ee laga dhawajiyey waa afgoobaadsi, waxaan leeyahey bal dadkii soomaaliyeed ee Jigjiga deganaa waxa laguhayo hala-eego inta aan teena loosoogudbin ayaa waxweyn kusiineysa, straatigiyadda ethopiana waxa weeyaan iyadoon qiiq laguqarinaynin waa 2 mid weeyaan in wixii Somali Republic la odhanjirey mustaqbalkoodu waa laba mid uun, 2daa arimoodna waxa wada danta ethopia ee Soomaalidu mawado, waxa weeyi in lahelo wadamo yar yar oo wadankii Somaliya laodhanjirey kamid ah oo gobolo ah oo midwelba Ethopia gooni uguxidhan, waa xisaabtii isticmaarka laguyaqaaney odhanaya kuwii R.Hargeisa ha iyimaadaan, kuwii R.Boosaso ha iyimaadaan aniga, laakiinse iyagu yaaney isu imanin, aniga R.Somaliland ha iyimaadan aniga R.Puntland ha iyimaadaaan Koonfurna ha itimaado, wa waxa Riyalena (Daahir Riyaale) loogu yidhi sheekadaasi ma ogiye wax kaaweyn baan hayaaye “I’ve got a bigger fish to fry” taasi waa mid in ey Soomaali sidaasi noqoto oo aaney weligeed isu iman waa straatigiga ethopia, iyo in lahelo dowladd soomaaliyeed oo macmiil “client” u ah ethopia sida C/laahi Yusuf yahey oo kale, 2daa qodob wax ethopia ugadhexeeyaa majirto, markaa Mr.Ducaale waxa weeyaan bal straatigina xidhidhka kadhaxeeya halasoobandhigo wuxuu yahey oo halaxisaabtamo. 

S:  Su’asheyda hore ee Aqoonsiga SLand eykadoonayaan beesha caalamka waxad moodaa in Beesha caalamku ey ugasoodhawaaneyso sidii hore, iminka Madaxweyne Daahir Rayaale wuxuu kusuganyahey Sweden, wefti Sweden kasocdeyna hore ayuu ubooqdey Sland oo uusheegey in ey sidooda ulamacaamilayaan SLand, iyo waftiyo kale oo badan oo Africa iyo caalamkaleba kasocdaa in ey SLand booqdaan, markaa ma odhankarnaa Ictiraafkii SLand uusoodhawaadey? 

J:  Ma odhankaro waa la ictiraafayaa ama lama ictirafayo, aqoonsiguna wuxuu kuxidhanyahey dowladahaasi iyagaana go’aanka leh, laakiin hadii ictiraaf laguraadinayo sidii maalinkii aan London (UK) joogey layidhi agoon Ingiriis ah baanu nahey, aniga odey Ismaaciil Samatar layidhaahdaa idhaley, iyo Xalimo A/lahi midkoodna muu aheyn agoon ingiriisa. Waxey ahaayeen Odey Samatar odey a/lahi kahin., cibado iyo fadumo buuni-------dad soomaali ahna waanu nahey oo dad cad manihin oo ingiriiska kudhashey, hadii markaa waxa weeyaan qolooyinkan or ordayaa dowladahan wax kasoodhicineynaa, waxa weeyi waa nasiib dee cidii kasoodhicisaa la arki doonaa, bal kadhaliya tii horaa laga dhalinkariwaayee haladhaliyo laakiinse waxaa ayaandaro noqondoonta in afgoobaadsiga ethopia iyo Meles Zenaawi afgoobaadsigiisa larumeysto aan la arkeynina shaqada iyo xeelada uuwato halka ey gaadhsiisantahey, Hargeisa cida joogtaa mey fahmin kuwa Muqdisho joogaana maba-oga, markaa Ictiraafka Somaliland aduunayadey utaalaa ee aniga iimataalo waayo anigu shakhsi baan ahey. 

S:  Prof. goormaad tageysaa dalkii, in mudo ah maad tegin dalka (Somaliland), miyaaney habooneyn in fikirkaaga aad ubandhigtid cida ey khuseyso oo intabadan adigoo Minesota jooga iyo dalalkale ayuunbaad idaacadaha kasheegtaa faalooyinkaaga, goormaad dalkii kulaabaneysaa? 

J:  Tan dalka tegitaankeyga waxa weeyi doodi majirto kusaabsan ma ogashahey mise ma ogoli, hadaanad ogoleyn dee hadalba meesha majiro, hadaad ogoshaheyna dee hadal iyo sheekaba wey dhamaadeen, markaa maalinka ey dood xalaali furanto oo qofwelba qofka kale – ileyn qofwelba ilaaheybaa abuuree, ileyn qof ilaah 2aad abuurey majiree, la isasoohorfadhiisto maalinkaa waan tagi oo waa lagadoodi, inta laleeyahey anba jaraa’idkii baa laxidhaa oo layidhaahdaa maxaad sidaa uleedihiin oo dowlad kusheegu xidhataa….. iyo inta laleeyahey maxaad naga horjoogtaan ee aan lagu odhaneynin aan rayiga iskudarsanee dooda soogal aan wado galno dooda xaqbaad adna kuleedahey oo xof xaq 2aad kulihi majiro laakiin waxaad moodaa subjectska in eyjiraan sheekadii “Animal family” “All animals are created equally but some animals are more equal than others ……” inta ey taasi jirtana dood xalaali ma imaneyso, inta aaney dood xalaali jirina deem eel aan xalaali jirin dee maxaa lagadoonayaa, dood xalaal ah, halkan (k/Africa) dood xalaal ah baa jirta, xamar qudheeda inta aaney ethopianku qabsan doodbaa jirtey xalaal ah runtii oo sidaad doontid oo adigoo naftaada ubaqaneynin aad waxwelba sheegi kartid adigoo ixtiraamaya dadka kale, markaa dadka reer waqooyigu nabadda ey keeneen dadku siyaasiyiintu meykeeenin, dadkaa keeney nabadda in lasii fajaaso, fajaasku waxa weeyi marka shinida lagurido ee lafaqo sidii si ey biyuhu sifiican ugalaan- nabadaa sidii loofajaasi lahaa waxa weeyaan iyadoon dadkale labaryin na ictiraafee iyadoo halkaa lagadhiso wax xaq ah taasaana keeni doonta isku kalsnoonaan ey yeeshaan dadka soomaalida ah ee waqooyiga degan. 

S:  Ugudanbeyntii Prof. Mareykanka iyo Sawaariikhda uu rabo in uu geeyo Poland & Cheque republic, iyo hanjabaada Ruushku kuhanjabayo in uu isna sawaariikhdiisa kusoojeedinayo Europe, tani malagayaabaa in ey abuurto dagaal qabow oo kale oo aduunka mar 2aad kabilowda? 

J:  Umaleynmaayo, inkasto Ruushku aanu ogoleyn oo waa kayidhi, waxyaalo badan oo ey hore uyidhaahdeen ma ogolin horey u ogolaadeen laakiin challenge mareykanka kusoosocdaa ma aha Ruushka ee waa China, China dhaqaaleheedu kor buu usocdaa, …free resource wey leedahey suuqeeduu buu mareykan ubaahanyahey, challenge ka soosocdaa waa china, markaa hadii china iyo ruushku wax iskudarsadaan waji cusub ayaa bilaabeysa laakiin ruushku xurguf xurguf wuu odhankaraa waxna wuu badali karaa laakiin wax weyn manta massameyn karo. 

Aadbaad umahadsantahey Prof. Samatar. Adigaa mudan 

Dhamaad…. 

Waxaa diyaariyey, 
Saeed Mohamed,
Pretoria, South Africa
somaliland.journalist@hotmail.com

---

Prof. Cabdi Ismaaciil Samatar oo Seminaar kuqabtey Jaamacadda Pretoria ee K/Africa 

Pretoria, Prof. Abdi Ismail Samatar oo ah Jaamici Juquraafiga & Cilmiga Bulshadda kadhiga Jaamacadda Minesota ee Cariga Mareykanka ayaa 30 bisha Luulyo seminar kusabsan  “Dagaalka Maraeykanku kulajiro Argagaxisadda & Weerarka ey Ethopia kuqaadey Soomaaliya & Kaalinta AU da” kuqabtey Xarunta Jaamacadda Pretoria, seminaarkaasi oo 2 saacadood soconayey waxaa kasoqeybgaley dad isugujira Jaamiciyiin, Ardey Jaamacaded, dibloomaasiyin, Bahda Saxaafadda Xorta ah. 

Prof. Samatar wuxuu kusooqaatey seminarka xaaladaha kasiidaraya ee siinacakirmaya ee Somaliya kajira iyo sida Ethopia bilaasharcinimadda ugusooduushey Somalia, halkasi uukusoobandhigey Khariirado (map) Qaramadda Midoobey usameysey Somaliya oo ey uqeybisey Somalia qabiilo, iyo weliba qeybsiga 4.5  uu dhaliiley.   

Mar uukahadlayey duulimaadka Ethopia ee bilaasharciga ah (illegal invasion) waa sida uu hadalka udhigaye, wuxuu yidhi “Kuduulidda aan sharciga aheyn ee Ethopia kuqabsatey Somaliya, Ethopia waxey  kaleedahey 2 xeeladood (strategies) oo kala ah in Somaliya eykadhisto dowlad Qabiil kudhisan oo ka-amar qaadata Ethopia 2. Somaliya oo lookalagooyo dowlad goboleedyoyaryar oo madaxweynaha iyagu(Ethopia) ey u soodortaan oo aney jirin gobol gobol sitoos ah ulaxidhiidha (horizontal communication), waxey laxidhiidhayaan centralka, sida kililadda ethopia kajira oo kale, ama sida looqeybiyey deganadii madowga K/Africa intii midabkalasocukajirey wadankan (Bantu Style)” ayuu yidhi Prof. Samatar, isagoo hadalkiisa siiwata wuxuu tusaale usooqaatey sida waziirka arimaha dibadda ee Ethopia oo marar dhowr jeer ah Somaliya booqdey in uu kacodsadey Dowaladda dabadhilifka u ah Ethopia ee Somaliya in ey qabiilo gaar ah uulakulmo waziirku” 

Prof. Samatar wuxuu kaloo kaxogwaramey dowladda itaalkayar iyo sida ey utahey dabadhilif dowladda Ethopia u adeegeysa oo ah mid jecel in ey danaha Ethopia u adeegto halkii ey ugu adeegilaheyd shacabweynaha Soomaaliyeed. 

“Dowaldda A/lahi yusuf marka ey tageyso caalamka waxey siimaraan Addis Ababa & Meles Zenawi, Markey soolaabtaaana waxey soomaraan Addis Ababa, inta aaney dowladooda Somaliya iyo parlamanka aaney ugaxogwaramin” Prof Samatar 

Laakiin bandhig cilmiyeedkan Prof.Samatar muu raaligelin dhamaan kasooqeybgalayaasha Seminaarka, waxaa su’aal kulul goobtaasi kaweydiiyey Profesorka Mudane aan magaciisa sheegin oo kasocdey Safaaradda Ethopia kuleedahey Pretoria “Waxaan ahey dibloomaasi kasocda Safaaradda Ethopia, waxaan Prof. kuweydiinlahaa, ma uheysaa cadeymo waaqici-ah (concrete evidence), eedeymahan aad dusha kasaartey dowladayadda, dowladda Ethopia waa dimuqraadi” ayuu yidhi dibloomasigaasi, “Ethopia waxey Soomaaliya uweerartey 2 sababood, waa tahoree iyadoo dowladda Soomaaliya ey nadalbatey, sababta labaadna waxey aheyd iyadoo hanjabaado nagaga yimaadeen Golihii Maxaakiimta Islaamka oo noogu hanjabey JIHAAD, kelmadda JIHAADNA waxaa lagayaabaa in ey dadka kasooqeybgaley Seminaarka ee Soomaalida ahi ey sifiican ugaranayaan ama iiga aqoonbadanyiihiin kelmaddan JIHAAD, markaa anagoo dhowrana nabadgelyadda Ethopia ayaan dagaalka uguqaadney Maxaakiimtii Islaamka” Dibloomaasiga Safaaradda Ethopia oo si isdaaficid ah uweydiiyey su’aasha. 

Prof.Samatar oo ah mutacalin aad uxasiloon marka uu su’alaha kajawaabayo ayaa si eykudheehantahey deganaanshiyo ugujawaabayey Dibloomaasiga, “Cadeynta waxaad sitoos ah ugahelikareysaa BBC Monitoring Service ka hadii aad ubaahatid cinwaanka aad toos ugahelikartidna waan kusiinayaa, tankalee aad tidhi hanjabaad baa nagaga timid Maxaakiimta, marka ey maxaakiimta qaarkood kudhawaaqeen ereygaa, waxaa kusugnaa wadanka Soomaaliya Shankun oo ciidan Ethopia ah (5000 Ethopian Soldiers)” 

Mar uu kahadlayey Somaliland, wuxu tilmaamey in amaan iyo xasilooni ey kajirto gobolka Somaliland labaxey,. 

Su’aalaha kale goobtaasi lagaweydiiyey Prof. Samatar waxaa kamid ahaa, dagaaladda kasocda Gobolka ismaamulka Soomaalidda ee Ethopia (Ogaadeeniya) & xidhiidhka kadhexeeya duulimaadka Ethopia Somaliya kuqaadey iyo dagaaladda Kilil5naad kasocda?,.  Su’aal kale waxey lagaweydiiyey weerarka diyaaraddaha dagaalka ee Mareykanku uukuqaadey Somalia iyo in uu khasaare sooran kabixinayo dadka rayidka ah ee uu kulayey Shabeelooyinka? 

Su’aalaha kalena waxey kusaabsanaayeen Somaliland oo dhowaan udabaaldegtey 16 guuradeedii, waa 16 sano oo nabadgelyo ah, 16 sanoo dimuqraadiyadd iyo kaladanbeyn ah, (the list goes on), markaa maxey K/Furta Somaliya ka faa’ideysankartaa iyadoon SLand lagusoojiidin holaca kadhacaya konfurta ee iyadoo dowlad ahaan lolamacaamilayo side looga faaiideysankaraa Nabadda, xasiloonidda iyo dimuqraadiyadda kahanoqaadey SLand? 

Jawaabaha su’aalahan iyo su’aale kaleba lasoco maqaalka danbe oo weriye Saeed furaa uu wareysi dhinacyo badan leh kalayeeshey Prof Abdi Samatar. (Waa qormada hore)

Saeed Mohamed,
Pretoria, South Africa
somaliland.journalist@hotmail.com