QAYBAHAAN AYAA DALKII DAYACAY 

Dalkan waa dayacan-yahay ee yaa dayacay? Yaa noo maqan? Raggii dalkan lahaa xagay aadeen? Xadaarad ay shacabku leeyihiin miyeysan jirin? Waxaad arkaysaa adigoo mararka qaar inkiraya inaad tahay Soomaali, waana goorta uu qof ajnabi ahi ku dhaho: War ma dalka dhawr iyo tabanka sano dowlad la’aanta ah ayaad ka dhalatay? Sow Tiiraanyo ma’ahan?  

Waxaa dalkan dayacay dadkiisii. Waxayna kala yihiin dhawrkan nooc.

Aqoonyahankii oo u qaybsamay labo qaybood.

1.   Qayb xog-haye-yaal u noqday dagaal-oogayaashii, oo u diyaariya warqadaha ay khudbooyinka ka akhrin-doonaan, walibana aad arkayso iyagoo ku qanacsan, markaad damacdo inaad ku canaanatana wuxuu ku dhihi: Duruufta ayaa nagu khasbaysa inaan sidan ku noolaano, laakiin waan ogahay iney wax xun tahay.

2.   Qayb banaanka ka istaagtay oo isku qancisay in hadeer dalkan la dayaco oo laga dhexbaxo. Waxay sidaas ugu marmarsiyoo-nayaan. Dalkii haddeer dad xun ayaa ka taliya inaguna kuwaas wax lama qaybsan karno, sidaas awgeed ilaa la soo gaaro dawr aan wax ka qaadan karno waanu ka gaabsanaynaa. 

Culimaddii waxay u qaybsameen saddex qolo.

1.   Qayb intii dagaalkii socday fatwada ku kaalmeyn jiray hadba dad dilaha ay isku beesha-yihiin. Wuxuu ciidanka u sheegayey: Jahaad ayaad ku jirtaanee xoolaha R/Hebal dhaca, ciidan-kooda laaya. Rabbi ayaa ajar idin siinayee Reerkaas ka adkaada.

2.   Qayb dagaaladii sokeeye ka qayb-qadatay ooba dad Muslimiin ah wax ka laayey iyagoo islahaa diinta u gargaara oo magaca ilaahay kor u qaada. Taasi waxay dhashay in Sheekhii loo arko mid kamid ah dad dilayaasha ay Soomaalidu kahsato.

3.   Qayb aan waxba katarin siyaasadda, waxnana dhimin. Waa noole aan dhaqdhaqaaq ku dhex lahayn siyaasaddii dalkiisa. Hadduu dagaal geli lahaa iney xaaraam tahay ayuu ogyahay. Hadduu wax islaaxin lahaana wuxuu isleeyahay dadkan waxba haku darsan. Qolo fiican waagii ay timaado adigu wax qabo. Wuxuu lamid yahay qaybta labaad ee aqoon-yahaka ee kor ku xusan. 

Ganacsatada oo iyaguna sadex qaybood ah.

1.   Qayb masuulba ka’ah dhibtii dalkan ka dhacday oo dhan. Iyaga ayaa bixiyey dhaqaalihii ay dad dilayaashu wax ku dilayeen. Iyaga ayaa u sahlay inuu kala laaluusho qaybaha kala duwan ee Soomaalida. Waa kuwa ugu danbiga badan wixii soomaali ka dhexdhacay oo dhan. Dad dile walba waxaa soo saaray lacag wax ku dile ciddooda ah.

2.   Qayb sii tir-tirtay intii ka hartay noloshii bulshada. Waxay dalka keeneen wax kastoo dhacay oo cunta ama daawo ah. Waxay foojareeyeen wixii nolosha ay ku xirnayd sida lacagta. Basabaaroka. Waxay bililiqaysteen dhuxushii dalka. Birihii dalka. Xoolihii aan la dhoofin jirin. Kuwan waa cunsur ka xun wiilasha qoryaha sita.

3.   Qayb noloshooda ku ekaaday waxay cunaan mooye aan cid kale dan kalahayn. Dabcan xalaal ayey cunaan, xumaanna kulama kacaan shacbiga intiisii kale. Waxayse gabeen iney dalka wax ku leeyihiin oo ay masuuliyadi ka saarantahay. Waa niman tooda mooye aan dal oo dhan dan kalahayn. 

Siyaasiyiintuna waa sadex qolo.

1.   Qayb heshay fursad dayacan oo ah kuwoodii aan damiirka lahayn, laakiin la nool shacab ka sii damiir liita oo isagaas ka dhiganaya ninkii matalayey beesha. Dad dilahani qofkuu dilo beesha ayaa magtiisa bixisa, haddii isaga cid laga dilana beesha ayaa difaacda. Wuxuu isu-haystaa ninkii ilaalinayey dantii qabiilkiisa. Tolkiisuna waxay uhaystaan ninkii beesha difaaceeda u taagnaa. Hawsha uu u hayo oo dhanna waa inuu dad dilo ama beesha dad laga dilo.

2.   Qayb waxa qaban lahayd waxna tari lahayd laakiin kuwan dabagalay oo iyaga la shaqeeya, wax u qora, shirarka uga hadla, usheega sida uu wax ku noqon karo. Taasna waxaa ka keentay isagoo iska dhaadhiciyey adigu manta laguma rabo ee midkan iskala soco, oo adna noolow ,isna koleyba waxba gaari mayee sii lugoo.

3.   Qaybtii waxma tarayaasha ahayd waa kuwii aan kor ku soo sheegnay. Ishay wax ka fiirsadaan, iyagoo og ineysan dalkooda wax u qaban ayey sugayaan in loo yeero oo la dhaho kaalaya na horkac adinkaa Siyaasadda nagu dhaamee. Wuxuu leeyahay anigu markii la gaaro doorasho xor ah ayaan siyaasadda soo galayaa, laakiin inta ay wax waliba qabiil yihiin sharaftayda ayaa ka weyn inaan magac qabiil ku shaqeeyo. 

Saxafiyiinta oo iyaguna laba qaybood ah.

1.   Qayb danays-tayaal ah oo aan mabda’ lahayn, hadba ninkii ay markaas dantooda ku jirto la shaqeeya oo ugu adeega fikrad yar oo cariiri ah, kadibna dadka intiisa kale kula colooba sidaas. Waxaad arkaysaa isagoo asbuucba meel taagan, wuxuu lamid yahay Tax-siile uu kiraysto hadba qofkii lacag wata. Kuwaani waa baasiinka ugu xun ee lagu shido dabka uu daarayo dad dilaha.

2.   Qayb mabda’ leh oo sharxi karta khatarta dadka haysta,  waxayse u badanyihiin qaybihii aan kor ku soo sheegay, oo ahaa kuwii sugayey in lagaaro meesha uu isagu jooga aqoon ahaan, waxaa jira Saxafiyin badan oo wax weyn tari lahaa laakiin aamusan oo baqaya ama isleh dadkani kuwii aad wax u sheegi lahayd ma’ahanee wakhtigaaga sugo. 

Waxaan isleeyahay dalkan dadka dayacan laguma soo koobi karo hal qoraal. Intaan aan hadda tilaamayna waa dul-mar kooban una baahan in juhdi badan lagaliyo oo aad loo falanqeeyo. Qof kasta oo aqoon leh ayaa laga doonaya inuu sharxo yaa dayacay dalkan. Marka aan taas isla meel dhigno ayaan heli karnaa maxaa xal ah?

• C/LAAHI YUUSUF. SHARIIF XASAN. CALI MAXAMED GEEDDI.
  Maqaalkii Isniintii hore ee Fahad Yaasiin.. Guji..