FAALLADA SOMALITALK

Tahriibta Bada Cas

Badda dheer ee ay maraan Tahriibtu oo Doomahii fadhiyaan.

Baco iyo alwaax loo ekeysiiyey doon oo taalla xeebta bannakeeda, sugeysana war ma qabto...

Mid kamid ah Alwaaxda iyo bacaha la isku dhejiyey oo sugeysa dhallinyaro ay halaagto.

Alwaaxyo loo diyaarinayo in lagu gablamiyo waalid farabadan...

Sawiradan waxaa soo qaaday SomaliTalk.com

Tahriibta ayaa ah dhibta haysata Dadka Soomaaliyeed oo ay ku dhamaanayaan Badaha iyagoo Raacaya Doomo Gaboobay oo kula jaba Bada Gudaheeda kadibna Badda ayaa lagu waayo Dadkaa ama baddaa liqda.

Tahriibta waa ganacsi aad ubalaaran oo soo socday muddo aad u dheer laga soo bilaabo 1960kii, xilligaas oo ay dadka raaca doomaha ahaayeen kuwo aad u yar, waxaase isa soo tarayey dhoofka dadkaa aada dowladaha carabta oo ay dhici karto in dadkii xilliyadaas hore tahriibay ay hadda haystaan dhalashooyin dalalkaa ay tageen.

Tahriibta ayaa soo martay heerar kala duwan ayadoo hadda cawaaqib xumo keentay ayna gaartay in laga ganacsado Dadka laguna guro Doomo si fowqul caqli ah oo Doonta la saaro tiro ka badan inta ay Qaado.

Inta Badan Dadka ku howlan ka ganacsiga Tahriibta ayaa ah mid aad u xoog badan oo ay ka ganacsadaan Dad isugu jira Mas'uuliyiin, Ganacsato iyo kuwo soo waarida Dadka Dhoofaya (Muqalasiinta) kuwaas oo soo wada Dadka Rakaabka ah ee laga ganacsanaayo, Marka aad aragto Dadka ku howlan ka ganacsiga Dhoofinta Dadkaa u kala Dhoofaya Wadamada Carabta ee xeebta la wadaaga Soomaaliya oo meesha lagu dagaayo lagana sii dhoofayo ay tahay Wadanka Yaman Jasiirada ku taal oo inta badan ay halkaa ku sugan yihiin Ciidamo Yaman ah oo ka sii Ganacsada Dadkaa Tahriibayaashaa.

Xagee ka soo Bilaabataa soo dhoofinta Dadka tahriibayaasha ah?

Waxaa inta badan ay ka yimaadaan Dadka dhoofayaasha ah Koonfurta Soomaaliya iyo wadamada dariska la ah Soomaaliya oo ay u badanyihiin wadanka Ethiopia Dadka Qoomiyada Oramada ah, waxaana ku sugan goobaha ay ka soo baxayaan Muqalasiin iyagu soo dhoofiya Dadkaa iyagoo Xafiisyada ay leeyihiin Muqalasiinta ay isku xiranyihiin ilaa ay ka fuulaan Doonida, waxaa ka mida xafiisyo ku yaal Magaalada Muqdisho Suuqa Bakaaraha, Magaalada Baydhabo, Magaalada Afgooye iyo kuwo kale oo ku yaal magaalooyinka Wadamada Dariska la ah Soomaaliya, waxaa muqalasiintaa ay isugu jiraan Rag iyo Dumar.

Maxaa ka qabsada Dadka Tahriibta ku dhoofa?

Inta badan waxaa ay aad ugu dhibtoodaan Dadkaa dhoofaya sidii ay u heli lahaayeen mid dhaqaalihii ay la baxeen sideedii u siiya, sida ay inta badan ka cabanayaan dadka dhoofaya iyadoo qaarkood laga dhaco Lacagtoodii ay baxsadeen awoodna loo sheegto madaama aysan haysan wax cadayn ah oo looga qaaday Lacagta, haddii uu haystana uusan helayn Sharci lacagtii uga qaada.

Waxaa jiray Dhacdooyin naxdin leh oo inta badan Qabsada Dadka Tahriiba, oo dhawr haddaan ka xusno ay ka midyihiin

1- Dad isugu jira Caruur, Dumar iyo Ragoodii oo u dhashay Ethiopia oo sida ay sheegeen laga soo dhoofiyay Magaalada Burco ayaa lagu soo rogay Magaalo xeebta ah oo layiraahdo Ceelaayo xeebtaa oo ka mida meelaha laga dhoofiyo Tahriibta. Dadkaa ayaa tiradoodu ahayd 90 (Sagaashan) Qof, xilliga ayaa ahaa xilli xagaa ah oo uu kulaylku martayo 55 Digri (^oC). Dadkaa ayaa Gaarigii waday uu ku daadiyay Xeebta Ceelaayo oo Boosaaso u jirta 25km dhinaca Sanaag ka xigta. Dadkaa ayaa markii ay ku sugnaayeen muddo 10 Maalmooda oo wax la hadala ay wayeen lacagtiina laga qaatay ayaa Dad ku sugnaa meeshaa ay waydiisteen in ay u tilmaamaan Boosaaso kadibna ay u soo lugeyeen iyagoo xeebta soo raacaya. Dadkaa waxaa ka soo gaaray Boosaaso 14 qof oo aad u liita halka kuwii kale ay nafta ku daysay wadada haraad iyo kulayl dararan awgii, 14kaa oo ahaa Rag kaliya ayaa Maamulka Gobolka iyo kuwa Dagmada Boosaaso ay u soo gurmadeen kadib markii ay soo gareen Garoonka Diyaaradaha Boosaaso Ciidamadii joogay ay Qaylo dhaan soo gaarsiiyeen Maamulka.

2- Dhacdada kale ee naxdinta leh waxaa ka mida dhoofayaasha raaca Doomaha Qaada Tahriibta oo la waayo meel ay la martay Doontii amaba ay laqdo bada Qadarka Ilaahay oo qoran ayaa hadana waxaa loo aaneeyaa in ay Doontu ka yartay Dadka ay qaadeyso oo Gaara halkii doon 200 Qof Taasna ay kaliftay in Qofkii loo ogalaan waayo in uu istaago hadii uu istago sida aan wararka ku helayno wagii hore waxa lagu dhufan jiray UL, lakiin hada waxaa Indhaha looga shubaa Batrool oo sida la sheegay ay ku Indho beeleen Dad badan.

3- Dhibaatad soo gaarta Dadka Tahriibayaasha ayaa ah mid aad uga wayn Maskaxda Bini,aadamka lakiin ay Tahriibayaashu ku wayntahay maskaxdooda in ay dhoofaan Marka aad waydiiso waxa ku kalifaaya Tahriibta dhibkaa badan ay ku jawaabayaan waa Nolol raadis lakiin kuma kalsooni Dalkeyga inaan ka shaqeysto waxaan ka helaayaa ma jiraan lakiin waxaan rabaa in aan Tago Dalka sacuudiga oo aan ka shaqeysto si aan dhaqaalo badan ula imado ayuu leeyahay.

Xiriirka iyo sida ay u dhoofiyaan Dadka ka Ganacsada Tahriibta.

Inta badan ganacsatada Tahriibta ayaa isugu jira dad kala duwan oo hadana Hubaysan, xiriirkooda ayaa ah mid aad u adag lakiin ay Badanaa aad iskaga dhacaan Dhaqaalaha ay ka helaan, ayagoo inta badana dhaca Dadka Tahriibayaasha ah. Ganacsatadaa ayaa ah kuwo isticmaala Telfooonada Gacanta iyo kuwa Laymanka ah, waxaa kaloo meelaha aan laheyn Telfoonada ay ku isticmaalaa Radio lagu hadlo (Fooneyaha).

Ganacsatadaa ayaa ah kuwo aad u badan oo ka soo dhoofiya dadka Xafiisyo ay ku leeyihiin Goobaha ay Dadka ka soo dhoofinayaan iyo Guryo ay ku soo dajinayaan. Magaalada Boosaaso ayay ku soo Dajiyaan Guryo caan ah oo la yaqaan Guryahaasna waxay uga kireeyaan sidii Hodheel oo kale, halkaana Raashinka ugu sameeya.

Goobaha laga dhoofiyo Dadka

Inta badan ayaa laga dhoofiyaa Dadka tahriibayaasha ah Xeebo ku dhow Magaalooyinka W/Bari iyo W/Galbeed ee Soomaaliya, kuwaasoo ah xeebo caan ah oo ay ka mid yihiin Xiis, Maydh, Cadcado, Ceelaayo, Qow, Mareero, iyo Shimbiro oo ah kuwo ku yaal bada Cas.

Tirada Dadka ku Tabaalobay Tahriibta

Dadka dhoofayaasha ah ee ku dhintay ama ay ka soo gaartay Dhibaatooyin ayaan la hayen tirakoob dhab ah ayagoo xiliga la xasuusto ay maraayeen 3400 Qof xiligaas oo ay ahayd sanadkii 2001.

Dadka dhoofayaasha ah ayaa qaarkood ay ka mid yihiin kuwo ka dhoofay 3 ama 4 Goor Xeebaha Bada Cas ee Soomaaliya. Arintaas waxaa tusaale ugu filan Cabdiqaadir Faarax Cilmi oo ah aabbe 4 caruur ah leh oo deggan magaalada Kismaayo, waxana uu noo sheegay in tiro labo jeer ah ka tahriibay xeebaha ku yaala gobolada Bari, islamarkaana dib loogu soo masaafuriy dalkiisa. C/qaadir waxa uu markii ugu dambeeyey ka tahriibey magaalada Ceelaayo 17/4/2001, taas oo ay ku sigteen badda, markii uu tegey meeshii uu socdeyna inta la xiray ayaa dib loosoo masaafuriyey.

Magaalada Muqdisho waxaa jira meelo boosteejooyin ah oo ay ka baxaan dadka usoda Boosaaso si ay halkaas uga sii tahriibaan, boosteejada ugu caansan waa halka lagu magacaabo Carwo Idko oo aad ku arkeysid dad fara badan oo halkaasi dhooban oo u badan dhalinyaro isugu jirta Wiilal iyo Gabdho, kuwaas oo u jeeda Boosaaso.

Mar aan Muqdisho kula kulannay Wiil dhalinyaro ah oo ka soo laabtay tahriibka oo lagu magacaabo Ilayaas Cumar ayaa ka sheekeynaya dhacdo qabsatey waxa uu yiri, �sanadka 2000 ayay ahayd markii aan doon ka raacnay Xeebta Ceelaayo waxaan dhameyn 140 qof oo qofkiiba laga qaaday $30, markii aan Badweynta aan ku shalwanay ayaa Naakhuudayaashii nagu yiraahdeen waa joogtaan Yaman ee hala daato sidii ayaan dadkii ku daateen badda, anigu dabbaasha ayaan aad ugu dheereeyay, muddo markii aan soo dabaashay mase waa xeebtii Soomaaliya, waxay indhaheygu qabanayeen Maydadka fara badan oo Baddu soo caarisay.

Qisooyinkaas iyo kuwo kale oo farabadan waxaan ku arki doonaa linkiyada hoose ee isku xiriirsan oo qayb ka ah faalladan, balse marka hore aan jalleecno waxa la gudboon waalidka iyo mas'uuliyiinta Puntland.