Sideen u Abuuri Karnaa Dhalinyaro Wadaniyiin ah, Daacadna ah,
islamarkaana aaminsan Qaranimadii Soomaaliyeed
AbdiFatah
Hussein Sabrie
Boorama, Gobalka Awdal (
Somalia
)
 Wey
adagtahay in la helo dhalinyaro Soomaaliyeed oo ka badbaaday dhibaatada
wadankeena ku habsatahay. Waa cajiib in maanta wadankeena la Iskugufaano
qabiilka markaana wax lagu dhaco, lagu dilo la Iskuna awood sheegto aanan la
tixgelin dadka lagu sheego in laga tira badanyahay balse aan laga aqoon badneyn,
lagana cilmi badneyn.
Dadku haddey aaminaan waxyaaba kutiirsan koox
kooxeysiga iyo qabyaaladda waxa cad inay waligood huromar aynaan gaarayn sida
aan maanta marqaati ka nahay ku dhawaad 20 sanadood oo colaado iyo balaayo aan
gacmaheena ku keensanay ay naga dhigtay kuwa aduunyada ka haray islamarkaana
lahayste u noqday dagaalo, abaaro, faqiirtinimo, kheyraadkeena oo lalabaxo,
anaga oo nalagu kor halgamo siyaasad ahaan IWM.
Waxa waddaniyiinta soomaliyeedey isweydiin mudan
su’aalo badan oo ay tahay in laga munaaqashoodo. War sidee umaddaan uga
dhaynaa Caabuqa haystay muddadaa in taa la’eg? Waa maxay sababta aan isku
dileyno anagoo isku Af ah, isku Diin, iyo isku Dhaqan ah? Ma diinteena,
dadnimadeena iyo qiimaha dhulkeena ayaan hilmaanay?
Qofka maanta wax garadka ah ee aqoonyahanka waa inuu
noqdaa mid ay dadku ku daysadaan uuna ku fikiraa sidii uu umaddeena uga
saari lahaa balaayada haysta islamarkaana uu ogaada muddadii dhererka badneyd ee
wax lagu keeniwaayay dagaalada.
Bulshada haddey ka dhimato dhalinyarada waxa cad inay
meel gaareynin sida Laga wariyay Nabigeena (S.W.C). Bulshadu waa inay leedahay
niyad iyo fakir mideysan si aanan dhalinyarta loo kala qobqobin oo midba wax
gaar ah loogu shubin sida maanta ka taagan wadankeena. Si markaa looga hortago
dad danaystayaal ee doonaya inay dhalinyarta wax ku shubtaan, waa in dhalinyarta
lawacyigeliyaa oo wax labaraa sida waddankooda, dadkooda iyo qiimaha
waddaniyadda ay leedahay.
Haddii lamideeyo fikirka dhalinyarta iyadoo la
isticmaalayo islamarkaana la darsayo wax had iyo jeer ka jira dalka lana
barbardhigaayo heerar ka markaa la taaganyahay iyo qorshayaasha loo dajiyay in
uu barnaamijkaan ku hirgalo.
Waa in la abuuraan dhalinyaro waddaniyiin ah oo
lagaxulaa bulshada dhaxdeeda iyadoo la adeegsanayo xubnaha ururka ee deegaan
walba joogo waa inay barnaamijkaan abuuridda waddaniyiinta qeyb weyn ka qaatan.
Sidee waddaniyiinta looga soo dhex xulaa bulshada?
Waa in laraacaa qodobadaan si aan Jawaabta kore uga
jawaabnaa:-
1 - Waa in la tagaa Meelaha aqoonta diriska la tahay Sida, Masaajidyada,
schools- ka, Jaamacadaha.
A) Waa in Waddaniyiinta Masaajidyada loo dajiyaa
barnaamij Fahamsiinayo qiimaha Diinta iyo waddanka, maxaa yeelay waxa laga
yaabaa in culimada badankood ayna fahamsaneyn qiimaha uu dal leeyahay. Waa in la
adeegsadaa dad cilmi dheeraad ah u leh Diinta Islaamka oo dadkaa loo sheegaa
sida horumarka waddanka, umadda iyo dhowrista diinta ku jirto. Waan in la
adeegsadaa Barnaamij wacyigelineed oo la dejiyay, ayna ka shaqeeyeen dad ku
dheereya ama aqoon u leh maamulka iyo ka dhaadhicinta dadka barnaamijkooda.
iyadoo la isticmaalayo habka ugu wanaagsan ee lagu helikaro tiro tayo leh,
halkey ku haboonyihiin iyo waqtiga saxda ah ee loo baahanyahay.
B) Schools ka, Waa in la abuuraa dhalinyar isku dhaf ah oo firfircoon
iyadoo laga abuurayo plateform programms ama barnaamij taabuureed oo subax walba
looga hadlayo waddaniyadda iyo waddaniyiinta Soomaaliyeed qiimaha ay leeyihiin.
C)
Jaamacadaha waa in laga xulaa sidoo kale dad firfircoon oo aaminsan middowga
Soomaaliweyn ayna ka go' antahay in sidii dhalinyartii S.Y.L Somalia guula ka
soohooyaan oo waddankooda u damqadaan dhibaatada ka jirto. Sidaa ogtihiin
saaxiibayaal waddaniyiinta Soomaaliyeedeey tusaale ahaan Dalka Malaysia oo
maanta heerka sare technological iyo meela badanba ka gaaray waxa u fikiray 11
dhalinyar ah oo ahaa arday Jaamacadeed waxayna ku fikireen in Malaysia ay ka
dhigaan waddan technologiyadiisu aad u sareyso ayna adduunyada la tartamaan
marka wey ku guuleysteen run ahaantii oo waad arkeysaan inay tahay hooyada
dhinac walba. Waa inaan ku daysanaa oo si weyn aan u aqrinaa sida ay ku
guuleysteen.
2- Dadka caadiga ama bulshada ah:-
Ma aha in goobaha waxbarashadda kaliya waddaniyadda laga raadiyaa balse waxan
u baahanahay in dhalinyarta aanan wax baran, ganacsatada, iyo
dadweynaha caadiga ah aan ka dhaadhicinaa qiimaha waddaniyadda, midowga
umaddadeena waa inay naga go'naataa middeynta Somaliweyn. Waa in qofwalba loo
diraa shaqada uu ku haboonyahay. Waa in shaqadda dadka tooda wax ka badan qabto
aan siinaa abaalmarin iyo haddiyooyin si qof walba waxa uu qabto loo xuso, loona
dhiirigeliyo shaqadda qeybaheeda kala duwan. Lagana fariisiyaa qofka shaqadiisa
ka soo bixiwaaya, ka dib marka la siiyo tababaro iyo fursado kala duwan, markaas
ka dib oo la raadiya qofkale oo dhaama haddii aanan maamul wanaagsan yeelan
shaqadeena ma soconeyso balse waa inaan isdhiirigelinaa Insha’allah.
Hadafkeena waa inuu ahaada mid dhiirigeliyo
dhalinyarta, islamarkaana adkeeya shaqadda waa in dhalinyarta loo abuuraa
Barnaamij lagubarayo dalkooda maxaa yeelay maanta dhalinyarta Soomaalidu ma
yaqaanaan micnaha waddaniga iyo dalkaba.
Sidii dowladdii dhexe ay meesha uga baxday umaddii
jahli dhibaato iyo dagaalo ayay faraha u gashay. Markaa halka dhalinyarta ay ka
baran lahaayeen waddankooda waxay barteen qabiilka ay yihiin iyo cidda ay galaan.
Waa wax si aad ah looga xumaado waxa waddankeena ka dhacay balse waa in
laga gudbaa oo horay loo siisocdaa.
Dowlado badan ayaa dhibkeena mid ka daran soo maray
kana gudbay tusaale ahaan:
Rwanda
waxay iska dileen dagaaladdii Tutsi ga iyo Hutu ga ku dhawaad sagaal boqol oo
kun (900.000) oo qof. Islamarkiiba dadkii Tutsi ga ahaa ee la laayay iyo kuwii
wax laayay way ka baxeen dagaaladii oo way is cafiyeen.
Anigu waxan meel la daganaan jiray 2 nin oo Hutu ah
iyo nin Tutsi ah oo waxaan isladhigan jirnay Jaamacad. Marka aad eegto dhaqanka
dadkaa shaki ayaa kaa galayo inay waligood xasuuq dhexmaray haddane
kan
Tutsiga ah walaalkii iyo aabahii ayaa lagu dilay Xasuuqii
Rwanda
. Waxaan u yeeray mid ka mid ahaa 2 Hutu-ga waxana ka codsaday inuu macneeyo
waxa uu yahay Tutsi iyo Hutu. Dabadeed inta uu ii soodhawaaday ayuu hoos iila
hadlay asigoo iska eegayo ama iska ilaalinayo inay maqlaan kuwa kale, markaa
ayuu igu yiri waxa la mamnuucay in arimaha aad sheegayso xitaa la soo
hadalqaado waxuuna ii sii raaciyay kaasi waa Tutsi aniga iyo Rhory waxaan
nahay Hutu balse waxan kaa codsanayaa inaad mar danbe aanan midkeen arinkaa
weydiin.
2007 bishii March ayaan waxaan tegay magaaladda
Caasimadda u ah Rwanda Airport ka waxa ku dhagan boor ay ku qorantahay fadlan ha
weydiin qabiil hana ka hadlin marka aad Rwanda joogto waxana horay laysiiyay
book ay ku qoran tahay inaan barnaamijkaa aanan laga sheekeyn Karin waa
dagaalada qabiilkee.
Waxaan isla soconay gabadh Tutsi ah oo walaalaheed
iyo aabaheed lagu dilay 100kii maalmood ee xasuuqa islamarkaana taqiinay
dadkii dilay walaalaheed oo ay diris ahaayeen. Markii loo sooqabtay dadkii
xasuuqaa ka danbeeyay way cafisay oo waxay ka doorbidday sida ay iisheegtay
nabadda iyo is cafiska waddanka laga sameeyay.
Walaalayaal tusaalahaan dheer waxaan u soo qaatay
inaan wax ka baran karno in qabiilka layska hilmaami karo oo wax wada qabsi
loo soo jeesan karo, oo la abuurikaro dhalinyar saliim ah oo wax waliba waddaniyadooda
ka hormariso Insha’allah.
Marka la abuuro dhalinyartaa waddaniyiinta ah waa in
laga gaaraa go’aamo wax ku ool ah oo lagu hago waddada hagaagsan ee
waddaniyiinta loo baahanyahay inay qaadaan si ay uga miradhaliyaan waxay
tiigsanayaan oo meel dhaxe aanan lagu caajisin oo uusan taayarka gaariga nooga
banjarin.
Waa in la sameeyaa hab lagu abaabulayo waddaniyiinta
iyo taageerayaasha loo sheegaa inay ku hagaan waddada sax da ah ee loo
jideeyay, waa in la helaa taageeridda Bulshada Soomaliyeed meelwalba.
Ugu dambeyn haddii aan mabdaa iyo mid kasii weynba
lahaano inaan waligeen banjareyn xitaa haddii aan ku soo hadhno 15 ama 5
qof laakiin waxaan filayaa haddii aan barnaamijka sii dhiiragelino inaan gaarno
ilaa 10kun oo qof oo waddaniyiin ah ilaa dalka oo dhan uu isku
badalo dad waddaniyiin ah Insha’allah.
NB: Xasuuso, kuna Hami midowga shanta Somaaliyeed
haddii ay taa kaa go’antahay si gaar ah ayaan isku kaashan doonaa anagoo ku
biireyna dadka arintaan doonaayo inay u halgamaan insha’allah.
Waad mahadsantahiin,
W/Q: Abdifatah Hussein Sabrie
Boorama, Gobalka Awdal, Soomaaliya
Xoghayaha Warfaafinta Ururka Waddaniga Soomaaliyeed
info@waddaniga.org
Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan
 MAQAALLADA
KALE KA AKHRI HALKAN...GUJI....
Faafin: SomaliTalk.com | March 19, 2009 | 
Daabaco
Boggan | Print
