Saxiixyadii Sheekh Shariif iyo Nuur-cadde oo Soconwaayey

C/Waaxid C/hi Khaliif

London, UK

Ilaah baa mahad leh. Nabadgelyo iyo naxariis nabi Muxamed korkiisa ha ahaato.

Ma durbadiiba! Talaadadii dhoweyd baa u-hadlaha “xukuumadda,” Cabdi Xaaji Goobdoon saxaafadda horteeda ka akhriyey qodobbo ay ku jireen xil-ka-qaadistii Maxamed-dheere. Warka markaan dhegeysanayo maalintaas Talaadada ah weli London qorraxdu kama dhicin – waa 7-dii (pm) iyo wax la jira. Soomaaliya haddey 7:00 pm gaarto waa habeyn. Habaynkaas iyo subaxii Arbacada waxaa boggagga Soomaalida ee internetka iyo shacabkuba soo-dhoweynayeen arrintaas xil-ka-qaadidda ah. Waa maalintaan gartay in aan dadkeenna Soomaaliyeedba fahmin sida wax u dhacayaan. Inkastoo dhallinyarada iyo aqoonyahanka Soomaaliyeed intooda badan internetka kala socdaan akhbaarta Soomaaliya haddana waxaa igu filnaanwaayey qoraalkii aan isticmaali jiray oo waxaan is iri maanta waxay rabtaa hadal. Subixii Arbacada waxaan ka warhelay in dadkii soo barakacay ee degenaa inta u dhaxeysa Xamar iyo Afgooye ay bannaanbax ka sameynayaan halkaas iyagoo soo-dhoweynaya jago-ka-qaadista Maxamed-dheere.

Waxaan goostay inaan la xiriiro idaacadda Capital Voice iyo Hornafrik. Waxaan is iri ma sugtaa barnaamijka dhacdooyinka maanta haddana waxaan is iri dadkii masaakiinta ahaa ee cidlada ka bannaanbaxaya arag. Waxaan is iri haddii wareysiga aan bixindoono uu u dhiciyo waayo sidaan sheegay soow mala-awaal iyo ceeb maaha? Haddana waxaan isku samirsiiyey awalba inaanan la gabban jirin qoraallada oo ay siday ila tahay wax u qoro marka muxuu hadalku uga duwanyahay qoraalka? Waxaan goostay inaanan sugin barnaamijka dhacdooyinka maanta oo soo gala qiyaastii 9:30 fiidnimo waqtiga Muqdisho markaasaan wacay barnaamijka Muqdisho iyo maanta oo ka baxa Capital Voice subaxii. Waxaa wareysiga iga qaaday Aweys Xaaji Nuur (Aar).

Sheekada Maxamed-dheere oo labadii qof oo siyaasad iska wareysataaba hadalhayeen ayaan wax weyn iila muuqan maxaa yeelay waxaa iga yaabiyey oon wareysiga ku sheegay in waddankii Tigree heysto. Waxa dadka bannaanbaxaya dibadda soo dhigay ma aha Maxamed-dheere. Waxaan wareysiga ku sheegay in shacabku yaqaan sida Maxamed-dheere iyo dagaaloogayaasha kale looga saaro Soomaaliya. Waxaan dadka u sheegay in kuwii ka saaray Maxamed-dheere Xamar iyo Jowhar ay weli joogaan ee maxay hadda bannaanbaxayaashu iyagoo intaas tiro le’eg uga dibaxbixiwaayeen gumeysiga weyn ee Maxamed-dheere soo gashay Soomaaliya – Tigreega? Soow ma aragtid sida shacabka loogu khaldayo wax aan weyneyn. Bal suureyso Gabra oo Villa Soomaaliya dhacdiida baa Maxamed-dheere laga hadlayaa! Waxaan wariyaha u sheegay in ay arrintu la mid tahay qof madaxa lagu dhuftay oo maskaxdu ka daadaneyso oo xoogga saaraya xagtin lugta uga taal!

Waxaan wariyaha isugu daray oon shacabka maqashiiyey in Nuur-cadde la mid ahaa kuwii saxiixa ku sameeyey Jibuuti! Waxaan uga dan lahaa oon wareygsiga ku sheegay in korneyl C/hi leeyahay saxiixa ugu dambeeya. Waxaan shacabka u sheegay ismiidaaminta Nuur-cadde oo ah hadduu saas ogyahay muxuu iskaga dhigay nin saxiix (casilaad) soconsiinkara? Waa meeshaas meeshaan ka rabay inaan dadka tuso inuu ku dhacay khaladkii kuwa Jibuuti jooga oo iyagoon metelin kacdoonka oo huteela iska jiifa raba iney dhahaan cid bey ka socdaan. Waxaan shacabka weydiiyey C/hi oon jecleyn in riwaayadaha lala jilo oo cid kale ka soo agdhowaato, haddii isagoo safar jira laga lug tallaabsaday maxuu sameyn? Waxaan shacabka xasuusiyey in C/hi lagu sheego inuu gacanta la galo waxyaalo aan dastuurku u ogolaaneyn marka ninkii saas ahaa haddii loogu yimid wixii dastuurku u fasaxayey – magacaabidda iyo ceyrinta guddoomiyayaasha gobollada maxuu ka yeelin? Teeda kale waxay u muuqatay xitaa inaan Nuur-cadde arrinta kala tashan.

Waxaan wariyihii iyo shacabka u sheegay in sidii kuwa Jibuuti jooga ay ugu daneeyeen Tigreega sababtoo ah Tigreegii oo waddooyinkii mariwaayey oo ku soo ururay xerooyin ciidan ayaa waxa bannaanka isa soo dhigay kuwa Jibuuti jooga oo leh Tigreega xabbadda halaga daayo waa baxayaane! Waxay bilaabeen oo isku dayeen iney shacabka iyo dal-xoreeyayaasha ka jeediyaan halganka ay ugu jiraan saaridda Tigreega. Ilaahay mahadii gobonimo-doonka badankoodu dheg jalaq uma siin sheekada kuwa Jibuuti jooga. Laakiin waxay xoogaa haleen dad iska dabo-ordaya. Nin magaciisa la yiraahdo C/Xeyi Cismaan Garaad oo maqaal cinwaankiisu ahaa: Halloo caddaalad falo Ashahaado-la-dirirka ayaa yiri mar uu weydiiyey kuwa taageera kuwa Jibuuti jooga waxay ku taageereen bey ku dhaheen: dhegtii C/hi wax ugu sheegi jiray maamulka Bush/Bulshada Caalamka ayaan teedii kale helnay haddaan nahay kuwa Jibuuti jooga! Qoraagu wuxuu isweediiyey horta maamulka Bush ma leeyahay labo dhegood! Labada dhegood waxay metelaan miisaanka qofka. Micnuhu waa Bush waxaa u cad hal wax – Ashahaado-la-dirir. Qofkii u diyaar ah inuu mashruucaas ka qeybqaato wuu soo dhoweeyaa siduu dagaaloogayaasha iyo korneylka u soo dhoweeyey laakiin kii aan diyaar u ahayn waa ka fureystaa.

Waxaan wareysiga ku sheegay in sida Tigreegu uga faa’iidey kuwa Jibuuti jooga uu C/hina uga faa’iidi doono Nuur-cadde. Sidee? Beryahan shacab badan baa rajo muujiyey oo yiri haddii kuwa Jibuuti jooga iyo Nuur-cadde wadasocdaan waxyaalo badan bey qabankaraan. C/hi baa arkayey sida UN-ka iyo Golaha Ammaanka u hadalhayeen ka-hadalka Soomaaliya. Wuxuu arkay Jendayi Frazer iyo Axamed Caballa oo ordaya. Korneylku wuxuu is yiri mindhaa maanta waxaa lagu qabsanayaa shukaanta. Markaan maqlay in Nuur-cadde uu wareegtadaas soo saaray ayaan gartay in C/hi helay fursad dahabi ah. Waxaan wareysiga ku sii daray in la arki doono iyadoo la isku dayayo in Nuur-cadde laga qaado booskiisa. Markaan wareysiga bixinayey oo la sii daayey ma heyn wax caddeyn ah oo muujinaya in C/hi diididoono xil-ka-qaadista Maxamed-dheere iyo in baarlamaanku soo gudbindoonaan mooshinkaas ee waxaan ka gartay sida wasiirad Khadiijo Maxamed u hadashay in wax soo fooryayaan. Saacado kaddib ayey ii caddaatay in sidaan wareysiga u bixiyey ay soo socoto.

Akhristayaal yaan loo qaadan in aan ahay hal mar wareysi-bixiye oo aan hadalheyntiisa idinku wareershay ee waxaan u danleeyahay oo heystaa kuwii shacabka baahida la dhimanaya oo nasiinada u baahan geliyey bannaanbax aysanba garan karin in waxa laga mudahaaradayo fulidoonaan iyo in kale. Wixii soo agaasimay bannaanbaxaas waa maangaab. Waxaan idin ku leeyahay waxaa meesha idin soo tubay waa Tigree. Maxamed-dheere iyo waxa la mid ka ah waa lagu adeeganayaa. Marka haddaad cid ka mudaharaadeysaan waa dadka waaweyn oo mas’uulka ah waxa laga hadlaa – Gabre. Maxamed-dheere isagoo taangi Itoobiyaan saaran buu Jowhar iyo Xamar ku soo noqday. Haddii taangigu baxo, sheekada Maxamed-dheere waa hareysaa.

Waxaan wareysiga ku sheegay in waqtigii kuwa Jibuuti sheegeen in xabbaddu istaageyso ay Tigreegu soo gasheen Baladweyne ciidan badan oo ay magaaladiiba qabsadeen. Sidoo kale C/hi wuxuu Baydhabo ka soo lugeysiiyey oo Xamar soo gashay maryo-calas badan. Waxaa la isku ogaa in Tigreega iyo maryo-calasta laga saaro magaalada dhexdeeda laakiin waa ku soo badanayaan. Marka waxaan sheegay in korneylku rabo inuu isna Nuur-cadde madaxa uga istaago. Halka Kuwa Jibuuti aysan farqaadin; mar horaba Itoobiya iyo korneylku waa jabsheen saxiixaas. Micnuhu waa halka kuwa Jibuuti leeyihiin kuwa xornimodoonka ah hubka ha dhigeen ayaa Tigreega iyo C/hi keensadeen ciidan iyo hub hor leh. Soow ma aragtid waa isla jiraan seddexdooduba!

Ma jirto in C/hi helay guul-siyaasadeed ka sarreysa tan uu ka dhashay Nuur-cadde. Wuxuu dadka tusayaan sida kuwa Jibuuti jooga u yihiin iska-hadlayaal in Nuur-cadde u yahay iska-hadle. Wuxuu dadka tusayaa ninka rugtuu ku dhashay jooga oo ceyrin la’ ninkii dad u xigay sidee uga hadli karaa arrimaha Soomaaliya? Been idiin ma sheegayo weligay ma arag sansaaryo/dibirseexato ka xanuun badan midda ku dhacday kuwa Jibuuti jooga iyo Nuur-cadde.

Sida la sheegayo kuwa Jibuuti markay dareemeen in shacabku garabkoodii ka baxay ayey hadda wadaan ciidan-urursi. Waa sheekadii dagaaloogayaasha. Laakiin ma filayo in Macallin Xaashi, Cumar Xaashi iyo C/Raxiim Caddow ay sheekadaas ka gadmeyso. Markii horaba raggaasi waa arkeen khaladka kuwa Jibuuti. Maantana waa la arkaa halkey ka mareyso marba haddii dadkii u xilsaarnaa UN-ka arrimaha ciidamada ay dhaheen ma sahlana in Soomaaliya la geeyo ciidan nabad-ilaaliyaal ah inta dammaanad laga keenayo kuwa hubka wata! Oo yaa ka keenaya?

Inkastoo qoraalladeyda iyo wareysiyaasheydu adagyihiin laakiin mar kasta waa iga nasteexo iyo inaan shacabka u iftiimiyo waxa la fili karo. Qofkii caqli lihi marka loo digo oo khatar muuqata loo sheego waxbuu ku qaataa. Sidii Nabi Muuse (CS) markii nin reer Fircoon ahaa oo Iimaankiisa qarsanaya ku yiri: Muuse iskaga baxa magaalada waa lagu tashanayee. Ninkaas muslimka ah waa ka darajo hooseeyaa Nabi Muuse (CS). Marka haddii dad badan u digeen kuwa Jibuuti jooga iyo Nuur-cadde ma ahayn inaad diiddaan marka la idin dhaho Gole Ammaan iyo Bush waa kuwii shalay Soomaaliya soo gashay Tigree. Marka diintii iyo caqiidadii Soomaaliya wax iskama bedelin. Marka ma garanayo waxa wiilasha Jibuuti jooga ka bedelikaraan maamulka Bush. Sidaas darteed baan dhahaa hala sugo inta Bush dhacayo. Badanaa siyaasadda arrimaha dibadda ee Maraykanku si aad ah isuma bedesho. Hadday isbedeli weydo sideennii baan ahaaneynaa haddii wixii la doorto ogaadaan in Maraykanku ay dadkoodii iyo dadkii kalaba dhib ku hayaanna waan arkeynaa laakiin bilahaas la sugo.

Markey kuwa Jibuuti iyo Nuur-cadde diideen naseexadii waxgaradka Soomaaliyeed ayey qaateen taladii Ibliisku siiyey abbaheen Aadan iyo hooyadeen Xawaa oo kale. Hadda Jendayi Frazer iyo Axamed Cabdalla baa ku leh waxaa idiin diyaar ah Beesha Caalamka. Waxaa la idin ka qabanayaa xag-jirka. Idinkaa qunyar-socod ah oo waddanka qabsan doona. Iyo waxyaalo la mid ah. Labadaas tusaale ee waanada ah waxaan ku sheegay wareysiga. Laakiin sida uu hal daqiiqo Ibliis isu bedelay dagaalkii Badar ayaa hadda UN-ku ku leeyahay kuwa Jibuuti jooga ma geli karno Soomaaliya inta la damaanadqaadayo cidda qabaneysa kuwa hubka wata! Oo ciidankaba waxaa loo dalbaday iney hub uruuriyaane sidee hadalkaas u dhihi karaan? Waxay i xasuusineysaa odey xakiim ahaa oo dhaqtar u tagay oo markii dhaqtarku weydiiyey halka laga hayo odeyga uu odeygii yiri: ka tag! Adaa dhaqtar ahe ii sheeg meesha la iga hayo!

Sideed beri kaddib kuwa Jibuuti jooga waxaa u buuxsameysa kala bar waqtigey qabsadeen – labo bilood ilaa haddana hal wax oo u qabsoomay ma leh. Marka dadka noocaas ah iyo Nuur-cadde oo Muqdishada oo uu ka soo jeedo sidaas loogu dulleystay maxay ku soo kordhin karaan Soomaaliya? Teeda kale waxaa ku dhacday sumcad-darro iyo ceeb aan horay loo arag. Maxaa dadkii barokacay ee Tigreega iyo C/hi tusay calooshooda iyo iney hadalka Nuur-cadde soo-dhoweyn laga yeelin? Muxuu Maxamed-dheere ku sameyndoonaa dadkii dartiis u bannaanbaxay? Soow Maxamed-dheere ma aarsandoono? Wuxuu Maxamed-dheere ku aarsado soow Nuur-cadde kama mas’uul aha? Waxaan wareysigii ku daray haddii C/hi oo doortay Nuur-cadde iyo isagu heshiin karin sidee Nuur-cadde iyo sheekh Shariif u heshiin? Sidee C/hi iyo sheekh Shariif u heshiin karaan? Marka hadda kaddib yaan heshiisyo iyo saxiixyo lagu degdegin.

C/Waaxid C/hi Khaliif

London, UK

cabdulwaxid@hotmail.com

Jendayi iyo kuwa Jibuuti Jooga (Ashadaaho-ka-dirir) oo isku Jaal Noqday