Taariikh Kooban ee Thailand :::
SomaliTalk.com | April 20, 2006
Dalka Thaliand waxaa ku xiran saddex Soomaali
ah oo laga xiray xeebta Soomaaliya iyagoo ku guda jira hawshii ay u dawladdu u
dirtay, una xilsaartay in ay qaranka ilaaliyan. Waxaa la geeyey Bangkok, halkaas
oo ay ugu xiran yihiin si xaq darro ah. Haddaba maadaama muwaadiniin
Soomaaliyeed ay dalkaas ku xiran yihiin ayaa waxaa muhiim ah in dalkaas
taariikhdiisa la derso si loola xaal tamo. Arrintaas taariikhda Thailand weeye
mowduuca ay qormada hoose ku saabsan tahay.
Hordhac::
Marka la eego taariikhda fog ee dalka Thailand, Muslimiintu waxa
ay dalkaas si xoog leh u tageen xilligii boqortooyadii la oran
jirey Ayutthaya ee halkaaas ka jirtey intii u dhexeysey 1350 – 1767. Xilliyadaas
waxaa dalkaas gaarey Muslimiin farabadan oo ahaa ganacsato, waxana ay dalkaas
geeyeen badeeco ama alaabooyin kala duwan, waxana ay Muslimiintu ka mid noqdeen
ganacsata ugu xoogga weyn ee alaabooyinka geyn jirey halkaas. Waxaa jirijirey
xeer ama qaanuun dalka Thailand laga sameeyey qarnigii 15aad, qaanuunkaas oo
Ganacsiga dibadaha ka soo gelayey Boqortooyadii markaas ka talineysa Thailand
waxaa loo kala qaybiyey laba qaybood oo ay qayb leeyihiin Muslimiintu, qaybta kalena
Chinese.
Taariikh Guud::
Boqortooyada Thailand waxaa la asaasay qarnigii
14aad. Waxaana markii hore dalkaas loo aqoon jirey Siam kahor 1939. Thailand waa
waddan ku faana in uu yahay kan keliya ee kuyaal Koonfur-bari Aasiya oo aan reer
Yurub weligood gacanta ku dhigin.
Kacdoon aan dhiig ku daadan oo Thailand ka dhacay sannadkii 1932 ayaa lagu hir
geliyey qaanuunka ama xeerka boqortooyada.
Thailand waxaa xakuma Boqor, aan taariikhdiisa meel dabe oo qoraalkan ah ku arki
doono, dowladdana waxaa madax ka ah Ra’iisul wasaare. Xeerka dalka lagu dhaqo
waa xeerka Boqortooyada ee aan kor ku xusnay ee la dejiyey 1932.
 |
Guud ahaan tirada dadka Thailand waa 64.6 million. Waxaa tiradaas Muslimiin ka
ah boqolkiiba 4.6%, halka Buddhist ay yihiin 94.6%, Masiixiyiintuna 0.7%, dad
diimo kale haystana 0.1%. Qowmiyadaha ku dhaqayn Thailand waxay isugu jiraan
Thai 75%, Chinese 14%, iyo kuwo kale 11%.
Baaxadda dhul ee dalka Thailand waa 513,115 Km oo laba-jibbaaran, waxaana dhanka
koonfureed xad kala leh dalka Muslimka ah ee Malaysia. Dhanka woqooyiga waxaa ka
xiga Burma iyo Laos. Dhanka barigana Cambodia. Waxa kale oo qayb kaga xeeran
badda loo yaqaan Andaman.
Afarta gobol ee Muslimiintu ay ugu xooga weyn yihiin ee koonfurta Thailand (kuwaas
oo ah Narathiwat, Pattani, Songhkla iyo Yala), waxaa deris la ah dalka Malaysia
oo ka mid ah dalalka adduunka ugu Muslimka badan.
Muslimiinta ku dhaqan gobolada kuunfeed ee Thailand waxa ay aad uga cawdaan kala
faquuq, iyo in aan loo ogolaan fursado, iyo in lagu sameeyo dib u dejin,
arrintaas oo keenta rabshado, iyo in Muslimiinta halkaas ku dhaqan ay
raadiyaan sidii ay uga go’i lahaayeen dalka Thailand intiisa kale, waxaana la
soo weriyey intii u dhexeysey 2004 ilaa 2006 in ay goboladaas ku dhinteen ugu
yaraan 800 oo qof oo ku dhintay arrimo lagu xiriiriyey kacdoonka ka dhanka ah
dawladda Thailand.
Gobolada koonfureed ee Muslimiintu xoogga ku leeyihiin waa qaybta ugu fakhrisan
dalka Thailand, dadkaas oo ah kuwo lagu tilmaamo in ay aad uga duwan yihiin
dadka dalkaas ku dhaqan intiisa kale.
Goboladaasi waxa ay ka tirsanaan jireen
Boqortooyadii Pattani (Kingdom of Pattani) taas oo jiri jirtey gobolada
Malay, (waxana ay gaarsiisney gobolada Pattni, Yala, Narathiwat.)
Boqortooyadaasi waxa ay diinta Islaamka qaadatay qarnigii 11aad, waxana ay ku
jirtey nooc xorriyad ah ilaa laga soo gaarey qarnigii 20aad.
Thailand waxa ay dhulkaas dalkeeda ku darsatay ama la wareegtey sannadkii 1902,
waxaana arrintaas fuliyey boqorradii Siam, laakiin dadka aaggaas ku dhaqan waxay
isku mid ahayeen, ilaa haddana isku hayb iyo diin iyo dhaqan wadaagaan dalka koonfurta ka
xiga ee Maleysiya. Waxa ay ku hadlaan luqadda loo yaqaan Yawi, oo ah lahjad ka
mid ah Malay (oo ah af lagaga hadlo sagaal gobol oo ka tirsan Maleysia). Waana
dad Muslim ah, kuwaas oo xushmeeya shareecada Islaamka, kana fogaada wixii ay
diintu xaaraan-tinimaysay.
Gobolada Muslimiinta ee hadda mid ah dalka Thailand waxa ay leeyihiin xeer
xaddidan oo u ogolaanaya in ay xeerka Islaamka ku dhaqaan arrimaha la xiriira
qoyska, guurka iyo furriinka.
Kacdoonka ay Muslimiintu kaga soo horjeedaan Bangkok, waxa uu bilowday
sannadihii toddobaataneeyadii (1970-naadkii). Waxaase arrintaasi ay yarehe
qabowdey sannadihii sagaashanadkii (1990-naadkii), xilligaas oo dawlada Thailand
ay ballan qaaday in ay lacag u qoobdayneyso Muslimiinta halkaas ku dhaqan, ayna
u ogolaaneyso siyaasiyiin Muslimiinta metelaya.
Weerarkii 2004 ee lagu qaaday goob ciidan ayaa waxa uu bidhaamiyey in kacdoonkii
soo laabteen. Xilligaas waxaa la diley afar askari, waxaana goobtii laga qaatay
400 oo qori oo u badan nooca loo yaqaan M-16, arrintaas oo ka dhacday gobolka
Narathiwat. Ilaa xilligaas wixii ka dambeeyey kacdoon ayaa ka jirey goboladaas
koonfureed ee Muslimiintu u badan yihiin.
Caafimaadka::
Dalka Thailand waxa uu ka mid yahay dalalka uu faraha ba’an ku hayo cudurka
HIV/AIDS. Sannadkii 2003 waxaa lagu qiyaasay in ay cudurkaas qabeen dad
tiradoodu dhan tahay 570,000. Waxaana tirakoobkii la sameeyey sannadkaas (2003)
uu muujiyey in ay AIDS dalka Thailand ugu dhinteen dad tiradoodu dhan tahay
58,000. (Haddii taas Soomaalida la barbar dhigo waxaa sannadkii 2001 la qiyaasay in
dadka Soomaalida ah ee qaba cudurka HIV/AIDS ay tiradoodu dhamayd 43,000.)
Akhriska/Qorista::
Xagga wax akhriska iyo qorista, dadka reer Thailand waa dad aad ugu horeeya
akhriska/qorista, boqolkiiba 92.6% dadka reer Thailand waa kuwo wax akhrin kara,
waxna qori kara. (Haddii taas la barbar dhigo Soomaalida, waxaa la qiyaasay in
dadka Soomaalida ee wax akhriya, waxna qora ay tiro ahaan tahay boqolkiiba
37.8%.)
Internetka::
Xagga adeegsiga aaladda Internetka waxaa lagu qiyaasay in dadka adeegsada ay
sannadkii 2005 tiradoodu ahayd 8.42 million. (Haddii taas la barbar dhigo
Soomaalida, qiyaas la sameeyey sannadkii 2002 waxa ay sheegtay in Soomaalida
Internetka isticmaasha ay ahayd 89,000.)
Boqorka Thailand::
 Boqorka hadda xakuma Thailand magaciisu waa King Bhumibol Adulyadej. Markey
taariikhdu ahayd 5tii December 1927 ayuu ku dhashay magaalada Cambridge ee
gobolka Massachusetts ee dalka Maraykanka, waxana uu ahaa wiilka saddexaad ee
ugu yar saddexda wiil ee uu dhalay ina boqor (Mahidol).
Dhimashadii Mahidol ka dib, markii uu dugsi hoose in yar ka dhigtay magaalada
Bangkok ayaa Bhumibol Adulyadej oo markaas lix-jir ahaa iyo qoyskiisu waxa ay u
guureen dalka Switzerland halkaas oo uu ka sii watay waxbarashada Dugsiga Sare.
Kaddib waxa uu galay Jaamacadda Lausanne University si uu uga barto cilmiga
Sayniska. Laakiin waxaa arrintaasi bedelantey kaddib markii walaalkiis oo ka
weynaa ahaana Boqorka oo magaciisa la oran jirey King Ananda Mahidol uu
magaalada Bangkok ku dhintay 9kii June 1946. Markaas ayaa loo sii caleemo saaray
taajka boqotooyada. Waxana uu markaas ku laabtay dalka Switzerland, waxana uun
ka bilaabay in uu barto cilmiga siyaasadda iyo sharciga si uu isugu diyaariyo
arrimaha dowladda. Waxana uu dalka Thailand kusoo laabtay sannadkii 1950,
markaas oo loo sameeyey xaflad ballaaran oo markale lagu caleema saarayo.
Waxa uu markale ku laabtay Switzerland si uu waxbarashadiisa u sii wato, laakiin
si degdeg ah ayaa loogu yeeray in uu yimaado dalkiisa Thailand, dadkiisa ayaana
dib ugu soo celiyey Thailand sannadkii 1951, si uu halkaas u joogo.
Website xabsiga ugu weyn magaalada Bangkok
waxaa ku qoran in haddii dadka maxaabiista ah ee ku jira xabsiga loo dirayo
waraaqo ama emailo ay tahay in aan marnaba la dhaliilin ama wax laga sheegin boqorka [Eeg
halkan].
Taariikhdaas kooban ee Thailand waxaa ka
bidhaamaya ama laga qaadan karaa sidii loola xali lahaa dalkaas, maadaama ay
hadda gacanta ku hayaan rag Soomaliyeed, raggaas oo si caddaalad darro ah ugu
xiran xabsiga Bangkok ee dalka Thailand.
 Xuseen
Adan Seed oo aan wax ka weydiinay xaalada saddexda Soomaalida ee Thailand ku
xiran ayaa yiri sidan: Warbixin kooban haddii kaa siiyo waxay wiilashaasu ku
afduuban yihiin oo si sharci daro ah loogu haytaa waddanka Thailand, waxaana
laga afduubay biyaha Soomaliya, waana wax aan waafaq sanayn qaynuunka caalamiga
ah, waxaana la isku darsaday khayraadkii badda iyo dadkiiba, waayo yaa noosheegi
kara waxa iyo sharciga lagu geeyay Thailand, yaase noo sheegi kara kuwa saxiixay
in lageeyo Bangkok baratakool ay ku saxiixeen.
 Raggaas
waxaa gacan geliyey Soomaali, ah kuwii heshiiska la galay shirkaddaas, waxana ay
arrintaasi saamayn ku yeelan doontaa Dowladda Federaalka iyo tan Puntland, iyo
dhamaan xiriirka caalamiga ah iyo ganacsiga.
Wiilashu waxay hadda xiran yihiin 14 (toban iyo
afar bilood) waana kabaaq sadeen cidii xidhay iyo dawlad gobaleedka Puntland iyo
xukuumada ku meelgaar ka ah in ay wax kaqabtaan. Waxaan la xiriirnay madaxwenaha
Puntland iyo madaxwenaha dawladda kumeel gaarka ah iyo raysal wasaaraha iyo
gudoomiyaha barlamaanka, sidii ay noosheegeena waa aqbaleen ama ansixiyeen in
wax laga qabto arrinta wiilasha xiran, laakiin majiraan wax laga qabtay haba
yaraatee, waana kabaaq sadeen in ay wax kaqabtaan, ayuu yiri Xuseen.
Dawladda FKMG iyo DGPL, labaduba waxa ay
waraaqo ay u direen Thailand ku muujiyeen in saddexda Soomaalida la xiray iyagoo
ku guda jira hawshii qaranku u xil saaray ee ahayd ilaalada badda Soomaaliya.
Haddaba, waxaa qof kasta oo Soomaali ah la
gudboon in uu ka qayb qaato sidii muwaadiniinta Soomaaliyeed looga soo deyn
lahaa xabsiga Thailand.
Talo, tusaalayn iyo wax qabad noocuu doono ah
ahaadee oo ku wajahan arrinta saddexdaas Soomaalida ah sidii xabsiga looga soo
deyn lahaa, waxaa toos loogu hagaajin karaa:
Xasan Cubeed Aadan (Seed)
Nabbadon@hotmail.com
Tel. 45-20456217
Denmark
Meelaha lagala xiriiri karo DFKMG, DGPL, THAILAND:
Faafin: SomaliTalk.com | April 20, 2006
Isha: Melah aaan soo xiganey:
http://en.wikipedia.org/wiki/History_of_Thailand
http://en.wikipedia.org/wiki/Politics_of_Thailand
http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/th.html
http://kanchanapisek.or.th/biography/hmk.en.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Bhumibol_Adulyadej
http://en.wikipedia.org/wiki/Pattani_kingdom
|
Daabaco
Boggan | Print
