Waxyeelada Qaadka iyo Muxaadarada aabaa qaatay!

Dhageyso: Muxaadarada oo dhan (m3u) 1:45

ama qayb-qayb u dhageyso (qayb kasta waa 20 daqiiqo qiyaas ahaan)

• Q.1aad(asx)  | Q.2aad(asx) | Q.3aad(asx) | Q.4aad(asx) | Q.5aad(asx) | Q.6aad(asx)
   
• Q.1aad(mp3) | Q.2aad(mp3) | Q.3aad(mp3) | Q.4aad(mp3) | Q.5aad(mp3) | Q.6aad(mp3)
   
• Ogeysiis: Codka MP3 waxaad ku dhegeysan kartaa RealPlayer nooca cusub oo laga soo rogan karo http://www.real.com/

---

Sh. Mustafe Xaaji Ismaciil VIDEO: TAARIKHDII ANDULUS

Sh. Mustafe Xaaji Ismaciil ayaa taariikhdu markii ay ahayd 24 tii bishii luuliyo 2006 wuxuu ka jeedinayey magaalada Birmingham ee dalka Ingiriiska muxaadaro uu ku fara yaraystay oo si cilmiyan ah uga waramaysay wax-yaaldada qaadka. Halka muxaadaradu ka socotay oo ahaa masaajidka Al-hudaa... waxaa buuxay rag Soomaaliyeed oo aad u badan, kuwaas oo markii aan isha mariyey in inta badan ay ahaayeen rag wawayn oo badidoodu in kastaba ha le’ekaatee waayo aragnimo qaadka u lahaa, intii muxaadaradu socotay waxaan dusha kala socday dareenkii dadka meesha fadhiyey. Dareenkaas ayaa ahaa mid kala duwan oo soo jiidasho lahaa, waxaa mararka qaarkood kor u kayey qosol aad arkayso inuu u markhaati furayo Sheekha, marmarka qaarkoodna waxaa jiray baaqyo dhexmarayey rag malaa iyagu is garanaya oo mdasha fadhiyey, ilka cadayn, madaxruxid, eegmo, yaxyax iyo yaab intaba way laheen dareenkii ishaydu qabanay, kaas oo dadkii meesha fadhiyey ay si aamusan isku dhaafsanayeen ama isugu markhaati furayeen.
 
Sheekhu si cilmiyan ah oo dhinac kasta taabanaysa ayuu muxaadaro ilaa laba saac ku dhaw sonaysa uu kaga warramay qaadka. Dhinacyada ay muxaadaradaasi taabanayso ayaa waxaa ka mid ahaa taariikhda qaadka ilaa 700 sano oo Sheekhu gaadhsiiyey, kimiko aahaan waxyaalaha ku jira ee murqaanka keena, waxaa kale oo sheekhu ku dheeraaday oo wax ka sheegay dhinaca dhaqaalaha, akhlaaqada, caafimaadka, nabadgelyada iyo dhaqanka siyaabaha u waxyeeleeyo qofka. 
 
Haddaba marka aynu eegno siyaabaha iyo dhibaatooyinka qaadku u saameeyo nolosha qofka cuna iyo siyaabaha dadka iyagu aan cunin qaadku u saameeyo, xaga nadaafadda iyo caafimaadka guud, wax-qabadka, nolosha qoyska, waxyeelada kale ee guud ahaan uu mujtamaca u gaysto marka la eego waxaa la odhan karaa qaadku ma aha wax caadi ah balse waa dhibaato wayn oo mujtamaceena haysta una baahan in la isu taago oo si degdeg ah wax looga qabto. 

Sida Sheekha laftiisu uu hordhaca ka dhigay inta aynaan mamnuucin waxaa loo baahan yahay ugu horayn in kor loo qaado aqoonta dadku u leeyihiin waxyeelada qaadka, kadib marka la isla fahmo waxyeelada qaadka ayaa waxay suuro gelin kartaa arintaasi in go’aan midaysan uu qaato mujtamaca qaybihiisa kala duwan. 
 
Tusaale hadaan soo qaadano markaan eegno caafimaadka qofka iyo mujtamaca oo ah qayb muhiim ah, qaadku wuxuu u gaystaa dhibaato aan la qiyaasi karin oo isugu jirta dhanka maskaxda iyo caafimaadka guud. Waxaa hoos u dhaca caafimaadka dhinac kasta ee qofka qaadka cuna, jidhka oo debca, cunto xumo, dadka qaadka cuna oo ilkuhu waqti hore ka daataan, dalqada iyo cunaha oo nabaro ku samaysman, kuwaas oo ugu danbaynta isu bedela cudurka kansar, gaska caloosha oo uu baab’iyo. Waxyeelada qaadka oo aad u ballaadhan awgeed ma aha mid maqaal iyo laba toona lagu soo koobi karo, balse arimaha aynu soo sheeganay waxay ka mid yihiin waxyeelada qaadka inta ilaa iyo maanta laga ogaaday. 
 
Dhibaatada qaadku ayaan ahayn mid had iyo gooraale ku kooban dadka cuna oo keliy, balse qaadku wuxuu waxyeelo ugaystaa mujtamaca intiisa kele sida dadka meel kula nool dadka cuna oo ay ka mid yihiin qoyska, qaraabada, shaqada iwm. kuwaasoo si toos ah iyo si aan toos ahaynba u saameeyo. 
 
Waxaa had iyo gooraale qofka qaadka cuna soo foodsaara dhibaatooyin joogta ah oo ay ka mid yihiin: 

Cunto xumo, lafa xanuun, daal joogto ah nadaafad darro, isla hadal, shaki ama waxa loo yaqaano (Paranoid) oo lagu yaqaan dadka daroogada isticmaala iyo dhibaatooyin badan oo aan halkan lagu soo koobi karin. 
 
Qaadku wuxuu qayb ka qaataa fidinta cudurada faafa sida Hebatetka ama Beer xanunka, Jabtida, Qaaxada iyo cudurada kale ee faafa, waayo waxaa dhacda in qofka oo aan is ogayn in arimahaas uu faafitaankooda uu qayb qaato. 
 
Dadka qaadka cuna waxaa hoos u dhaca firfircoonidooda taas oo keenta in wax soo saarkiisu dhinac kasta uu hoos u dhaco. Waxaa laga yaabaa inaad aragataan dad badan oo marka ay soo toosaan is dhooba meelaha qaadka lagu cuno iyo agagaarkooda ama qaar kale oo meelahaasi ay hoy u noqdaan. 
 
Qaadku wuxuu wax yeelaa dhismaha jidhka, qofka qaadka cuna waxaa isku furma muruqyada sida kuwa caloosha.  

Meelaha qaadka laga cuno waxaa ku bata dadka waalan oo aan maskaxiyan caafimaad qabin, waxaa ku yaraada ixtiraamka iyo muwaafaqada. Waxaa caadi ah in qofka qaadka cunaa uu ka shakiyo wax aan jirin iyo inuu isugu sheekeeyo waxyaalo khiyaali ah, kuwaas oo dhamaan qayb ka qaata kala xidhiidh furashada mujtamaca sida qoyska, ururada, goobaha shaqada iyo meelaha lagu madadaasho sida cayaaraha iyo horumarinta mujtamaca. 
 
Marxaladaha uu qofka qaadka cunaa soo maro waa marcxalado si is daba joog ah isu daba socda oo saameeya dadka cuna sida isaga oo ka soo bilaabaya waxyaalaha musuqa iyo beenta, asaraarka iyo dagaalada, caafimaadka, waxsoosaarka, daryeelka iyo xidhiidhka qoyska oo tartiib tartiib u soo yaraada. 
 
Wuxuu qofka qaadka cunaauu yareeyaa cunnada, waxaana ka xumaada nadaafada guud iyo urta (Hygiene) qof ahaaneed. Dadka qaadka cunaa waxay ugu danbaynta ku soo ururaan  meelaha qaadka lagu cuno, kuwaas oo ah meelo aan nadaafadooda iyo noloshooduba aanay wanaagsanayn. 
 
Dadka qaadka cuna oo marka ay qaad qabax (addict) noqdaan waxaa ku adkaata in ay ka soo baxaan masuuliyadaha saaran sida mas’uuliyada qoyska, shaqada iwm. Dadkaa intooda badan ayaa noqda dad culays ku ah humarka mujtamaca. 

Qaadku wuxuu ka qayb qaataa fiditaanka musuqmaasuqa, asaarka bulshada (unrest society), beenta iyo xanta (spreading rumours). 
 
Inta badan sida caadiga u ah dadka qaadka cuna waxaa hoos u dhaca dhaqalahooda, taasina waxay keentaa in ay dadka iska hor yimaadaan sida qoyska iyo ehelada, meheradaha ay xidhiidhka la leeyihiin iyo dadka qaadka iibiya intaba. Marka dadka cunaa ay xaaladan soo gaadhaan wuxuu bilaabaa inuu wixii suuro gal ah oo khiyaamo ah uu sameeyo sida isaga oo musuq maasauq iyo xatooyo samaynaya, haday u suuro gashana boob iyo dhac samaynaya, wuxuuna gaadhaa heer uu waqti badan ku lumiyo sidii uu kiilo qaad ah u heli lahaa sida shaxaadka, sugitaan waqtiga qaadku imanayo iyo isdaba maryeyn kale. 

Intabadan dadka qaadka cunaa waxay si dhakhso ah u baneeyaan goobaha shaqada, waxayna culays ku noqdaan goobaha caafimaadka, dhaqaalaha iyo nabadgelyada mujtamaca kadib marka ay si dhakhso ah u baneeyaan goobaha shaqada iyo waxsoosaarka.

Qaadku wuxuu dowr muhiim ah ka qaataan kala furfurashada mujtamaca iyo faqriga, sida qoyska oo waxyeelada ugu horraysaa ay soo gaadho, wuxuu abuuraa khilaaf iyo is maandhaaf aan loo baahnayn, wuxuu wax yeelo u gaystaa da’yarta oo welefta deetana qayb ka qaata dhaca, boobka iyo dilka intaba. 

Waxaa diyaariyey 
Hassan Nuur
jointgroup@gmail.com

DAAWO: TAARIKHDII ANDULUS