GABAY: CASHAR

Gabay:: Cashar

Gabaygan (Cashar) wuxuu xambaarsan yahay fariimo kala duwan waxaanan u kala qaadayaa saddex qeybood anigoo mid kasta gaarkeeda sharraxaad uga bixinaya: Waxaan faahfaahinta u doortay iyadoo Soomaalidii dhaqan gadoontay, afkooduna uu inta badan sida dhuunkaasha ula xaraar yahay gaar ahaan marka uu qoran yahay, akhrinta suugaantuna ayba qiimo beeshay, Iyadoo suugaantu u badan tahay xikmad dahsoon ama hadallo murtiyeed culus oo faham dheeraad ah u baahan bal ka waran haddii qofkiiba akhriskeedu dhib ku yahay? Taas waxaa sii kaabay dadka intii 30 jir ka yar qurbo-jooguba haw badnaadeene oo aan rajo laga qabin iney akhriyaan suugaan afkooda ku qoran; iyagoo aan afsoomaliga ku fiicneyn iyo xiisa badan iyagoon u qabin key doonto ha ahaatee,

Markaa gabay waxaa dhacay gabalkiis maadaama dadka akhriya ay u badan tahay in da’doodu 30sano ka badnaato. Taasina waxey ka mid tahay dhibaatooyinka faraha badan ee laga dhaxlay burburkii ku yimid qarankii Soomaaliyeed. Halkaan dadka reer Somaliland iyo reer Jabuuti heyga raalli ahaadeen maadaama ay dhab ahaan yihiin dad nooleeya suugaanta Soomaalida, dhalinyarada carrigaas ku barbaartana ay qiimeeyaan Suugaanta Soomaalida:

Qeybtan hore waa arar dheer oo la jaanqaadeysa hordhacaalaha suugaanyahanka Soomaalida. Dadka qaarka I hayb yaqaan ee la yaabi doona ku abtirsigeyga Reer Kooshin waa reer abtigey ee hadaydaan ii aqoon sidaas ula socda. aan ku bilaabo:

Tixdaan curiskeeda ceynka ka hikaadshay
Waa ciso eebahay isiiyey oo leygu cawryaaye
Waa caleemo ii baxaya cagaariyo dooge
Calaamad sooca weeye iyo camal ii gaara
Ceynad leygu garto weeye oon cidi igu heysan
Caado aan ka raacay weeye curubta reer Kooshin
Carey iyo Wir maalinta leysku cudud sheegto
Cutub weeye ridada iyo waran aan ku ciilbaxo’e
Camiyo dhinbilo aan ku rido cadawga weeyaane
Casaan iyo huruud weeye ciin sumeeyaaye
Waa ceel ii irmaanoon oonka ka cabaaye
Caadaqaate iyo kuwa gumeysiga u ciidma
Ciqaaab u dhigan weeyoo sii ciriiriye
Waa camiran aan laheyn qadafiyo calowe
Curaddiyo hadaad tihiin ubaxii ciideenna
Cajabiyo waa iney xiis idinku curisaaye
Cahdi bishaariyo waa idiin leydha caafimaade
Caamada waa iney cashar u noqotaaye
Ciidan jabay waa iney cufka habisaaye
Ceeb waxa la arkaa inuu cabdull rooraaye
Caro waa inuu dilaacaa dabadhilifka ceynsan

Qeybtan soo socota waa fariin ku socota Jaalle Cabdi ood wada taqaanaan oo taliye ka ah taliska aan taageerada heysan ee Mbagati, wuxuu ila ahaa nin karti iyo geesinimo u dhashay, garasho dheeri ahna aan ku ogaa, laakiin waxaa soo baxeysa haatan in Cabdi nidaam aan caqliga galeyn ku shaqeynayo. Haddii alle tuso jidka haboon oo uu is-dabaqabtana waa kheyr haddii kalena waxaan ka markhaati furayaa in cuqubada uu dalbaday aaney sinna u moogaan doonin.

Cabdiga labada xaafadood cagatogaaleeya
Ee darajada isku camiriyo derayska ina ceeje
Cadka xabashigu goostay calalis liqi waayey
Riwaayadaha aan cidi galeyn cirriciiri jilaya
Cadho walaal ku taaliyo canbaar waa la dhayaaye
Ciladaha ka muuqdiyo aan tuso ceebta hoos taalla
Cidiyaha aan ugu fiiqo koleey xusuustu celisaaye
Cirkoo dharaar hooriyo onkod soo cartamaya
Oon xareed laga cabeyn oonna la cadaaday
Ciridda maatadu daadsantoo hoygii laga ceyrshay
Caano iyo biyo aan lagu habeyn cunugga gaajeysan
Goonni loo cunsuriyeynayoo caawimaad laga joojay
Cindigaaga yey gelin in dowladnimo lagugu ciseeyaa
Ciiddoo gubaneysa oo calanka hooseeyo
Oo taangigu caasha nooga jiro cawo iyo maalin
Caasimaddii leysku qalanayoo dhiiggu ceegaago
Cashar aan la dhiganeyn oo subaca codku hooseeyo
Ganacsadaha laga cadibay inuu xornimo u ceesho
Cindigaaga yey gelin in dowladnimo lagugu ciseeyaa
Afka hadalka lagu celinayiyo canka leys jeexay
Codka xortaa bey eersadeen idaacadihii caame
Caddibaad iyo wey soo dhaaftay cagajugleyntiiye
Rasaas wax loo celceliyo ama cawo lagu duulo
Cunahaa la hayaa Shabeelle oo caddaan loo damiye
Calaamad su’aal baa weli ka taal dilkii Cali Iimaane
Cadaalad hadaadan falin oodan shacabka u ciidmin
Cindigaaga yey gelin in dowladnimo lagugu ciseeyaa
Cabbaar hadaad celiso waraabe oo godku ciriiryoodo
Cabaad iyo qeyluu beegsadaa caaradda warankaaye
Caloosha intuu kaa jaruu beerka calashaaye
Cuqubo ururtay marbey gaadhaa cirka guudkiiye
Caloolyow waxey hogtaan oo shacabku ciil la jiifaanba
Ceeryaamo iyagoo ka badan hadey casar dhaqaaqaan
Cardaaduqaha waxey ka dhigi cutubyo waaweyne
Casharadii diktarooriga hadaad dib u soo celiso
Cindigaaga yey gelin in dowladnimo lagugu ciseeyaa
Carcartii ararta iyo intaas caad ka qaadkii dheh
Cuqubaan ka digay iyo fariintii ina Cawaale dheh
Caato looma hiijee weel biyaha cigcigay dheh
Carrasan warka yimid iyo meel cashiiraad dheh
Cashar kalena aan dhigo iyo halkuu caqligu tebayo
Aan tilmaamo waxna cuuryaanshey ee dib noo celiyey

Qeybtan ugu danbeysa waxey tilmaameysaa guud ahaan aafooyinka aan badi isku geysanay ee halakeeyey ciideenna, wax horumar ahna aan u gaari la’nahay.

Qalcaddan hore waa hoteelada, guryaha, masaajidyada, suuqyada iyo jidadka duugmay ama boholuhu ka qodmeen:-

Waxa geed cagaarnaa cawsku ka idlaaday
Waxa daaro casaan ahaa beygu ku cigaaday
Waxa dariiq camirraa boorku ku caweeyey
Waxa ceel biyo lahaa calowga soo tuuray
Meel dhalaal lagu cawryi jiray ciiro lagu deyray
Waa cilado Soomaali halligay caalna loo waayey
Iyo cibaaro na heysatiyo cadale la furi waayey
Aafada qoyska iyo bulshada oo dhan:
Waxa beel caweyn jiray baqdin ku casheeyey
Waxa wiil caruus geli lahaa ceynka lagu giijay
Ama gabar cillaan laheyd mugdi lagu ceejay
wadaad cashar marin lahaa qoorta la caseeyey
ama islaan cimri joogta ciridd lagu jiiday
Waa cilado Soomaali halligay caalna loo waayey
Iyo cibaaro na heysatiyo cadale la furi waayey
Waxa carriig qoriga carrabka laalaaya
Ee cuska gelinaya caaqil ama geesi
Waxa caalin iyo nindoor ciidda lagu aasey
Cilmi yahan waxa tagee ciil la meereysan
Ama halyey caawimi lahaa ceynka loo gooyey
Waa cilado Soomaali halligay caalna loo waayey
Iyo cibaaro na heysatiyo cadale la furi waayey

Kuwa aan maamul astaahilin oo qaranimadii kufsaday si kastana ku doonay:

Waxa caaq matare ah madaxnimo caashaqay
Ama cadhan kursi doona calanka iibgeeyey
Kala ceyrin iyo isku coleyn kuwa ku sii caana
Waxa cadaw kaashadee catoow walaaloobay
Ama fulay aan ciidmi jirin umadda cirib gooyey
Waa cillado Soomaali halligay caalna loo waayey
Iyo cibaaro na heysatiyo cadale la furi waayey

Sida ay u sahlan tahay in la wada hadlo, la wada noolaado, leysku samro iyo sida hadana loo kala fogyahay oo meel aaney talo jirin looga doonayo:

Curad iyo yaraan isdiidayee kala caroonaaya
Calool furnaan iney hadlaan heshiis laga caagay
Coodkiyo maalkoo ka badan caqligu tusi waayey
Iney wada cunaan aan rabine canaad isugu jooga
Waxa cirbad looga goobayo mugdi carraboow ah
Waa cillado Soomaali halligay caalna loo waayey
Iyo cibaaro na heysatiyo cadale la furi waaye

Mu’alif ama suugaanyahanada ka aamusay dadqalnimada lagu hayo shacabka Muqdisho iyo nawaaxigeeda ama kuwo qiil u yeelay duulaanka xabashida:

Waxa culimo suugaaneed indhaha ka cufeystay
Ama abwaan curiye ahaa xaqa ka carooday
Ka caddeyn waayey afka ceebta Xamar taalla
Ama ciiro iyo qiiq ku qiri is yiri fadeexadoo caama
Waxa carabkuba waa hiillee codka ka bakheyley
Waa cilado Soomaali halligay caalna loo waayey
Iyo cibaaro na heysatiyo cadale la furi waayey

Beelaha qaar isyiri adinka waxba leydin geeysan mayo kuna faraxsan in beel hebel la baabi’iyo:

Waxa caamiyo waxgarad caloosha ka qoslaaya
Ee caqli gaabnidooda mooday in leyga caashaqay
Cadawgu iyaga jecel yahay ama ceeshoow milix ah
Dibigii cadaa soow ma oga inuu kan casi xigi doono
Waxa cuqdad walaal qaboo caafimaad heli waayey
Waa cilado Soomaali halligay caalna loo waayey
Iyo cibaaro na heysatiyo cadale la furi waayey

Aaway Aduunkii, America, Yurub, Carab, aasiya warkeed daa, Africa marka laga reebo S Africa waxaa lagu raalli noqday in wadan cadow taariikhi ahaa ku soo duulo wadan kale oo midba maalin qasho, xoolahooda dhaco, gabdhahooda faraxumeeyo siduu doono ka yeelo ama wadankaba la wareego:

Waxa caalam daawanaya ciqaabta nala saaray
Ama carabnimo noogu hiillineyn iyo ciso diimeedba
Afrikada aan ka celiya laheyn iyo ururadii cuuryaamay
Waxa daris noo wada ciilqaba ee isku keen celiyey
Ee hadana ciirsiga maatadu carar magangaleyso
Waa cilado Soomaali halligay caalna loo waayey
Iyo cibaaro na heysatiyo cadale la furi waayey

Maxaad kala socotaa lugooyada ay dalka ku hayaan, Heya’daha caalamiga ah, kuwa dowladaha aan ka socon iyo kuwo kaleba iyo diblumaasiyiin xarumo Soomaaliya laga maamulo Nairobi ka furtay:

Caalamka kuwa nooga yimee caawimada naadsha
Ee sadaqo wixii naloo cayimo ceeriinka ku booba
Waxa Heya’ado camiray Kenya ciiddana aan soo eegin
Waxa safiir isasoo cimaamaday sirta naga caalsha
Oo curiya warbixinada iyo tabaha nalaku cuuryaansho
Waa cillado Soomaali halligay caalna loo waayey
Iyo cibaaro na heysatiyo cadale la furi waayey

Lixdankii, 74tii iyo maalmaha kale qaaliga ahaa iyo maanta:

Gumeysigii caddaa afrika kolkuu badi ka caraabay
Curadyadii dhashaan aheyn ee calan yagleelaaye
Maantana cuyuub leysku habaariyo cilad baan nahaye
Calaamo iyo Waxaan nahay kuwo laga Cawdbilleystaaye
Nabadaan carceer dhaqaaqdee la soo celin waayey
Waa cilado Soomaali halligay caalna loo waayey
Iyo cibaaro na heysatiyo cadale la furi waayey

Tusaale noogu filan laba ka mid wadamadii Boortaqiisku heystay oo uu muddo uga dhaartay xornimo iney gaaraan, markii uu sii heysan kari waayeyna uu fidno iyo dagaal sokeeye u maleegay, maantana ka bogsaday oo ku jira wadamada ugu mustaqbalka fiican Africa:-

Laga ceyrin waa Boortagiis ciidda Mosambiige
Markuu cadceedsadana waatey cadaw dagaaleene
Colkiise waa ka diirsadeen oo nabadey ciseeyaane
Cadaan iyo madow waayahan ciidoodaa la xiisaaye
In carbiskiyo rugtiii ciidamada xabash ku ciyaaro
Waa cilado Soomaali halligay caalna loo waayey
Iyo cibaaro na heysatiyo cadale la furi waayey
Cariggii Angolee sanado dagaalku cuuryaanshay
Weysku calool fiyoobaadeen oo cabasho daayeene
Ceelal saliid baa laga qodaa iyo dahabka ceyriine
Muddo cayiman bey noqdeen caaradka afrikaade
Cagaha iyo lugahoo leys jariyo cirrid been muuqda
Waa cilado Soomaali halligay caalna loo waayey
Iyo cibaaro na heysatiyo cadale la furi waayey

Qalcadda ugu danbeysa ayaan ku soo koobayaa meesha nalaka gaaray waxaanan leeyahay waa cadaalad darro iyo hogaan xumo waxa aan sababsanay een ka kici la’nahay.

Cishiriin sanaan qoqoban caawa joognaaye
Catoow iyo waxey taallaa caloolxumo’e
Caruurtii fidnada kortaa ubad u curteene
Cadaalad markii laga waayey caaradkii u kacay
Ee xaqa laga caraabee sheydaan u soo ciidmay
Jinni iyo cirfiid markii talada lagu caruuseeyey
Ayey malaha cawdeed go’doo leysku celin waayey

Waa alifaaddii Xasan A Kullane 18 September 2007 xkullane@yahoo.com