Dhimashada nusqadda mashruucii fikirka qawmiyeed ee 1960-1991 qaybta 1aad(radical nationalism) :

 

Waxaan ula jeednaa fikirka mashruuca qamiyeed ee casriyeed,nusqadda fikirkii qawmiga ahaa ee kacaameed ee soomaaliyeed(Somali revolutionary nationalism) ee 1960 la qaatay ee reer yurub laga bawsaday ee looga dayday islamarkaana aakhirkii dhintay ee burburay 1991.

 

Haddaba waxaad mooddaa in mujtamaca soomaaliyeed ay la soo daristay ayna soo waajahday xaalad foolxun iyo dhibaato aan meel looga ciirsado aan lahayn. Waxaana mujtamaca iyo ummadda soomaalidu ay dhexheehaabaysaa xaalad jaahwareer iyo iska dabawareeg ah. Kaas oo mujtmaca soomaaliyeed uu ku sugan yahay xaalad uusan dhinacna jirin waxna kala go’oyn Karin oo caajisnimo iyo fadhiidnimo ku tilmaaman. Ama xaalad iyana taas ka liidata oo xoog iyo qasab wax lagu kala go’oynayo iyo go’aan dib u heshiisiin iyo qaraaro qasab iyo xoog sanka galis ah,lana oran karo oo ku tilmaaman go’aanno iyo tallaabooyin aan sharciyad iyo oggolaansho midna aan lahayn,taas oo macnaheedu yahay in uu yahay go’aan iyo dibuheshiisiin aan aqbalaad iyo taageero shacab iyo toleed aan haysan. Waxaana go’aanada iyo tallaabooyinka dib u heshiisiineed ee noocaas ahi aysan jawaab iyo xal toona u hayn marka la yiraahdo mushkiladaha iyo caqabadaha ku saabsan ee ku aaddan qofka iyo bulshada uu ka tirsan yahay u dhexeeya, iyo sidoo kale xiriirka bulshada iyo tolka iyo dawladda u dhexeeya, iyo dawrka nidaamka dhaqameed ee toleed ku yeelanayo nidaamka qawmiyeed iyo dawladeed ee casriga ah,iyo ilaa xadka nidaamka siyaasadeed iyo dawladeed la madaniyeynayo ee la casriyaynayo,iyo sidoo kale su’aasha ah waxa uu noqonayo nuxurka qaabka loo nidaaminayo tartanka iyo loolanka siyaasadeed ee u dhexeeya aqaliyada dhaqameed iyo toleed(traditional kinship society) ee beeleed,iyo aqlabiyadda qawmiyeed ee casriyeed(modern national community).

 

Haddaba jawaab iyo xal u helid la’aanta su’aaalahaas iyo mushkiladaha noocaas ah ee aan soo tilmaanay,ayay waxay taasi keentaa ayna horseeddaa had iyo jeer in dhaqan cunfi iyo ismaquunin, iyo isku xoog sheegad iyo is fiijin iyo israacdayn(iqsaa’i)lagu dhaqmo lana caadaysto oo daw laga dhigtay,taas oo dhaqanka noocaas ahi uu ka ratibmo oo uu salka ku hayo ayna ugu wacan tahay maqnaanshaha abuuridda iyo samaynta,aaliyad iyo qaab nabadeed oo heshiis iyo muwaafaqo lagu yahay, oo ay dhinacyada kala duwan ee dhaqameed iyo beeleed ee toleed iyo, kan casriyeed iyo dawladeed ee qawmiyeed,iyo jiilasha labada nidaam ee dhaqameed iyo casriyeed kala matala ee bulshada hore iyo tan danbe ay muwaafaqo iyo heshiis ay ku yihiin,iyadoo muwaafaqa la’aanta noocaas ah, iyo qaab iyo aaliyad heshiis iyo muwaafaqo lagu yahay aysan jirin ay sabab u tahay, wax qabad la’aanta iyo fadhiidnimada taagan ee la dhaqaaqi la’yahay iyo ismarin waaga iyo isdiidka halkaa ka dhasha, oo aysan jirin moodadii iyo qaabkii heshiiska lagu ahaa ee la isku afgaranayay la iskuna fahmayay ee la isku waafaqsanaa. Waxaa iyana dhinaca kale oo taas ka duwan ka soo jeeda oo na horyaal fikradda dimuquraadiyadeed oo ay howsheeda iyo falsafadeeda ay asaas u tahay islamarkaana leh oo ay u sugnaatay, cabqariyad iyo hindise talo wanaagsan oo macquul ah,ayna tahay ka nidaam ahaan mid lagu maareeyo laguna maamulo oo lagu jiheeyo laguna xaliyo mujtamaca iyo siyaasadaba,taas oo ka hortagaysa islamarkaana xal u raadinaysa in aan fadhiidnimada iyo ismarinwaaga taagan aysan noqon ifafaale joogto iyo mushkilad abadiyan ah oo aan waligeed xal iyo dawo loo heli Karin oo joogto ah.

 

Waxaana loo baahan yahay in taas looga gudbo laguna furdaamiyo, iyadoo ay jilayaasha kala duwan ee iyagu isdiidan had iyo jeer ee kala ah bulshada hore ee dhaqameed iyo toleed iyo tan danbe ee casriyeed iyo dawladeed loo helo loona sameeyo, hiraal iyo arrimo qawaasim ay wadaagaan iyo hiraal wadaag(tawaafuqaad) ah oo shuraako lagu yahay, lana abuuro makaanisam iyo aaliyaad sixitaan iyo turxaan bixin iyo isdheelitirid iyo isilaalin ku dhisan,loona rogo oo loo tarjumo si wax ku ool ah oo hufan, tabo aaliyaat mu’asasaad iyo qaanuuneed iyo caadooyin iyo dhaqan xeerar muasasaadeed iyo golayaal iyo siyaasado guud oo caam ah, oo damaanad qaada in si firfircoon oo wax ku ool ah loo waajaho loona abbaaro oo wax looga qabto xalna loogu helo, taxadiyaadka iyo carqaladaha taagan iyo khataraha nagu soo fool leh ee nala soo darsa nana horyaal,lana abuuro oo la sameeyo dhaqdhaqaaq iyo hawlgal lagu midanynayo la iskuna dhafayo oo la isku sidkayo lana mataanaynayo hay’adaha iyo golayaasha dhaqameed iyo toleed iyo, hay’adaha iyo golayaasha dawladeed iyo siyaasadaed ee casriyeed,iyadoo sidoo kale bulsahada hore ee dhaqameed iyo tan danbe ee casriyeed ee waddaniyeed, loona sameeyo hiraal iyo tawaafuqaad midaysan oo casriyeed oo kulmiya islamarkaana mideeya oo meel isugu keena si looga gudbo looguna maaro helo fadhiidnimada iyio ismarinwaaga taagan ee naragaadiyay lana degay mujtamaca soomaaliyeed oo asaaggiis ka reebay.

 

Haddaba ku cararidda iyo ku haliilka lagu haliilo laguna ordo si hubaal la’aan ah faham iyo fasiraad qaldan oo loo fasiro qawmiyadda(nationalism) iyo casrinimada(modernity),iyadoo fahamkaas ay ka danbayso lana tixraacayo aragtiyo iyo arrimo aydhiyoolajiyadeed,iyadoo ay fasiraadda iyo fahamka noocaas ahi uu dayacayo uuna luminayo in si hoose oo qotodheer loo fahmo loona eego oo garasho dheer loo yeesho lana darso wadciga iyo xaaladaha duruufaha mujtamaca iyo xaaladihiisa iyo, in loo aqriyo mafhuumka dhafta ah ee bulsho iyo mujtamac xaalad fiiro iyo fakar la taaban karo oo muuqda oo mowduuci ah, kana fog iska yeelyeel iyo iskadabasocodka iyo ku dayashada fakir la soo dhoofiyay lana soo bawsaday oo reer yurub ka dhaqangalay ee laga soo qaatay. Haddaba fikirka qawmiyeed iyo cilmaaniyeed iyo mashruuca casriyayn iyo dawladeed ayaa ah, in ay noqdaan kuwo laga dheegto mabaadi’ideeda lagana tixraaco oo lagala baxo halganka iyo dhaqdhaqaaqa ficilada iyo falalka muuqda ee nolosha iyo hawlgalada dadka ee joogtada ah iyo halganka nololeed ee mujtamaca ka dhex socda,balse aan laga qaadan oo aan laga dheegan qiyamka iyo halkudhagyada mutaxan ee aydhiyoolajiyadeed,waxayna taasi lagama maarmaan ka dhigaysaa marka arrinta loo eego si mowduuci ah, in shaarka iyo cimaamadda muqaddasnimo ee la huwiyay lagana dhigay kitaab muqaddas ah meesha laga saaro, dibna loogu noqdo oo loo eego looguna qaabeeyo fasiraadda iyo tarjumidda baaqa fikirka qawmiyeed iyo dawladeed hannaan iyo qaab la saanqaadaya oo ku astaysan, islamarkaana sannaaniya oo ku bannaan dabeecadda mujtamaca soomaaliyeed iyo qab dhismeedka tolmadiisa bulsho(social fabric) ee habka dhaqameed iyo toleed u samaysan, kuna salaysan habka beeleed ee tolnimo(kinship society unit). Waxaana ay taasi lagama maarmaan ka dhigaysaa in la dhiirigaliyo lana taageero oo lagu dhaqaaqo lana waajaho taxadiga, in la soo dhaweeyo laguna daydo tijaabooyinka iyo moodada ku dayashada mudan iyo afkaaraha iyo aragtiyada casriyayn ee yididiiladu ka muuqato ee ka soo daahiray kana hana qaaday deegeenada dalka qaarkood sida soomaaliland iyo puntland,oo moodada iyo tijaabooyinka noocaas ah la oran karo kuwo leh khusuusiyo casriyayn oo waddaniyeed oo gaar ahaaneed, kuwaas oo tijaabooyinkaas iyo afkaarahaas casriyayn iyo mashruucooda dawladayn iyo waddaniyeed ay yihiin kuwo leh khusuusiyo u gaar ah, oo diidaya in ay iska qaataan isagana daydaaan oo ay u madiidaysnaadaan una qaataan sida ay tahay(xirfiyan) tijaabada moodadii reer yurub sameeyeen, ee ku wajahan marka la yiraahdo fikirka qawmiyeed iyo mashruuceeda  casriyayn iyo dawladeed,lagana dhigo oo loo qaato tijaabadaas iyo moodadaas reer yurub ay tahay tan kaliya ee ay u sugnaatay xalka iyo dawada saxda ah iyo talada kaliya ee loo qaateenka ah ee caqlaaniga ah, marka laga hadalayo xiriirka dawladda iyo bulshada toleed ama nidaamka siyaasadeed ee dawladeed iyo bulsahada iyo mujtamaca dhaqameed ee toleed sida uu noqonayo ee loo dhisayo loona qaabaynayo xiriirkaas ee la isku saarayo diyaaleetikaal(dialectical),looguna samaynayo xiriir iyo qaab ishaysta oo iskudhan islamarkaana dhammaystiran(synthesis).

 

Haddaba waxaa xusid mudan in la gaarayo ayna timid oo aan cidina dafiri Karin ayna caddahay oo aysan shaki lahayn in loo baahan yahay in si kama danbays ah loo aqoonsado lana ictiraafo in gabbalkeedii sii dhacayo oo ay bil dhacday noqotay, fikradaha aydhiyoolaijiyada iyo aragtiyada la isku qufulo ee la iska dhaadhiciyo sida ka hordhaca ah ee la sii sawirto(prejudice) loona qaato oo laga dhigto fikrada noocaas ah ee aydhiyoolajiyo khiyaar iyo waddo daw aqooneed iyo halgan laguna dhago oo la caadaysto dhaqannna laga dhigto in si macno darro ah loogu dodo looguna xiiqo oo lagu daalo lana qabsado in daliil nasuuseed iyo aydhiyoolajiyo iyo afkaareed la adeegsado si loo sugo loogana dhabeeyo oo daliil looga dhigo saxnimada iyo sawaabta mafhuumka qawmiyeed iyo dawladeed iyo waddaniyeed, iyadoo taas macnaheedu yahay in loo baahan yahay in taas looga wareego laguna baddalo, in dawrka iyo dawga halganka aqooneed uu noqdo mid lagu saleeyo nolosha iyo waaqica mujtamaca dhabta ah ee jira, hioryaalna uu noqdo oo la hormariyo mabda’a in la adeegsado lana hawgaliyo manhajka cilmiyeed iyo dabaqiddiisa camaliyanka ah ee ficilka ku salaysan, ee aan aydhiyoolajiyada ahayn marka la yiraahdo fasiraaddda iyo macnaha aqrinta waaqica nool ee nololeed iyo faaqididda iyo faalayntiisa, iyadoo loo fiirinayo lagana eeegayo waaqica jira ifafaalayaal iyo mushkilado xadidan oo cayiman oo gaar ah,ka gadaalna laga qaato laguna dhiso mafaahiimta iyo sawirada aragtiyada iyo fikirada ay ka mid tahay fikradda qawmiyeed iyadoo lagu xiriiranayo taariikhda nool iyo halganka socda ee nolosha oo ku xiriirsan kuna teedsan oo ka tarjumaya isbaddalada dhacdooyinka iyo tadhawurkooda ee ka socda kana muuqda waaqica nololeed iyo taariikheed ee na horyaal,balse aysan ahayn in lagu saleeyo lahashada iyo doonista nafsiyeed iyo maxkaxeed ee malaawaal.

 

Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan