Loolanka Geedi iyo Yuusuf Guusha yaaleh

Qore: C/qaadir Barnaamij
somec3@yahoo.com

Waxaa marar badan soo shaac baxaya in Madaxweynaha iyo Ra’iisul wasaaruhu is khilaafsan yihiin, hadana arinkaas waa la xalinayay, inta badana waxaa dhexdhexaadinayay Itoobiya oo u aragta xukuumada iminka jirta mid taariikhi u ah, labada nina waxaa lagu tiriyaa iney yihiin kuwo aad ugu dhaw itoobiya.

C/laahi yuusuf inuu madaxweyne noqday iyo siduu ku noqday aad ayaa looga dheregsan yahay, gaar ahaan markii Qabqablayaashii Beesha hawiye uu mid walba damac gooniya iyo isku tanaasulid la’aan uu ka qaatay meel cidla ah, in badan waxaa ay la socdaan doorashadaas ka hor in Xaaji Muuse Suudi yalaxoow uu si cad u sheegay in C/laahi yuusuf kabo ka waaweyn in uu xirto rabo. Balse C/laahi oo gacan ka helaya Maamul Goboleedka Puntland, Beeshiisa oo aad u garab istaagtay, iyo dowlada Itoobiya oo geed gaaban iyo mid dheer u fuushay inuu madaxweyne noqdo, waxaa uu hantay in uu madaxweyne uga yeertay shirkii Nairobi 2002-2004.

Cali Maxamed Geedi iyo C/laahi yuusuf wax macarifa ah kama dhaxayn , Hamiga ugu weyn ee C/laahi markii uu ku guuleystay madaxnimada waxa ay ahayd inuu saaxiibadiisii SRRC uu ka dhax xusho gaar ahaan waxaa la hadal hayay in Gacma dheere(Wasiirka arimaha gudaha ee iminka) oo booqasho kula tagay Puntland uu noqdo, ama qof isbahaysigii Carte kasoo horjeeday, warar hoose waxay sheegayaan in Wareegii ugu danbeeyay ay Maxamed Qanyare ku heshiiyeen in isaga laga dhigo Ra’iisul wasaaraha , codkiisana uu u weeciyo dhanka C/laahi yuusuf.

Shaqsi aad u xog ogaal ah ayaa ii sheegay in C/laahi yuusuf uu u anbabaxay dalka itoobiya markii la doortayba, Casho ay qaateen Madaxweyne C/laahi, Milis Zanawi – raiisul wasaaraha itoobiya iyo Siyuum misvin- wasiirka arimaha dibada itoobiya oo ay madaxweynaha ku wehliyeen C/laahi Sheekh iyo Buubaa si caadi ah loo weydiiyay Madaxweyne yaad la rabtaa ra’iisul wasaare inaad u magacawdo? Si guud ayuu ku jawaabay waxaa laga soo dhex xulayaa Beesha hawiye, Wasiirka arimaha dibada itoobiya ayaa hadalkii qaatay oo u sheegay in uu jiro nin la yiraa Cali Maxamed Geedi oo aqoon leh, kana tirsan beesha hawiye, gaar ahaan abgaal ayna tahay inuu ka fakaro madaxweynuhu sidii uu ra’iisul wasaare uga dhigi lahaa. Shaqsigaas ayaa waxaa uu intaas ku daray in madxweynuhu uu yiri shaqsigaas kuma maqal in baarlamaanka uu ku jiro, hadalkii ayaa islamarkiiba waxaa qaatay Malez oo yiri “ dhib malahan Maxamed dheere ayaa laga yaabaa inuu ka tanaasulo baarlamaanka” Madaxweyne C/laahi waxaa uu si diplomaasi u yiri waan eegayaa markaan ku laabto Kenya.

C/laahi yuusuf markuu Kenya ku laabtay ayuu u yeeray Geedi kulankaas oo ahaa isbarasho iyo qiimeyn, kulankaas rag u dhawaa ayaa ii sheegay in Geedi uu madaxweynaha talooyin u soo jeediyay iyo dhaliilo, uuna aad ula dhacay, kadibna uu madaxweynuhu ku yiri “inaad ila shaqeyso ayan doonayaa” jawaabta Geedi ay ahayd “inaan dalka u shaqeeyo diyaar ayaan u ahay”

Markaad dib u raacdo khilaafaadka labada nin waxaa ay salka ku hayaan ayaa ah labada ninba in shaqsiyadoodu ay xoogan tahay, taas ayeeyna ka dhalaneysaa dhibaatooyinka dhex yaala.

Madaxweynaha waxaa weeye nin da’a ah, muda 50 sano ku soo qaatay nolol ciidan oo uu madax ahaa , iyo Jabhadeyn oo iyadana uu madax ahaa, Maskaxda madaxweynuhu waxay qabatintay in amar la qaato, hadii kale aan laysla shaqeyn Karin, in loo shaqeeyo isaga, C/laahi yuusuf nin mudo la shaqeeyay ayaa ii sheegay in “la taliyaashiisa xitaa aysan xaqiiqda u sheegi Karin C/laahi , cabsida ay ka qabaan darteed” waxaana muuqata in uu ka waayay dhaganuglaantii Geedi.

Dad badan waxaa ay ku doodaan in Madaxweynuhu Aduunyo kale iyo lacag dan uusan ka lahayn oo uu ku qanacsan yahay inuu Madaxweyne uun mar u yeertay laakiin uu jecel yahay in ay run ahaato madaxweynanimada, laakiin madaxweynihii waxaa isku hareereeyay dhalinyaro qaraabo soke la ah oo ka yimid Yurub iyo North America, oo u noqday dhagaha uu wax ku maqlo iyo indhaha wax uu ku arko, waxaa la yaab igu noqotay markii dhowr madaxda dowlada ah ay ii sheegeen in Wiilasha Odayga ku hareeraysan ay odayga lugooyo ku yihiin qofkii ay gartaan ama ay rabaan uun ayaa gaari kara odayga, waxaa dhibkaa dhib la mida ka sheegtay Safiirada iyo diplomaasiyiinta soomaaliya ee dibada jooga, oo mid ka mida igu yiri “mobilka ama telefoonka madaxweynaha waxaa kaa qabanayo dhalinyaro yar yar adigoo howl qaranka ama Madaxweynaha dan u ah wado ayaa dan lagaa galeyn, mararka qaarna lagugu damin, waan iska dhaafay la xiriirka madaxweynaha”, dhalintaas hamigoodu kama marna hanti raadin.

Dhanka Geedi laftigiisu waxaa uu ahaa madax mudo badan , waxaana uu ahaa wiil sarkaal sare uu dhalay tacliin sarana helay, dolwadii maxamed siyaadna aan jago ka dagin intii uu shaqada bilaabay. waxaa isagu uu isku darsaday Aqoonta luqadaha Englishka talyaaniga, Carabiga, waxaa uu sameeyay intuu xafiiska joogay in kalsoonida Itoobiya ay xooganaato, waxaa uu si ganbasho lahayn uu u isticmaalay awoodiisa dustuuriga ah , wuxuu xilalka ka qaaday wasiiro uu u dareemay in ay Madaxweynaha u nugul yihiin oo laga yaabo iney garab mareen Tusaale Wasiirkii arimaha dibada Buuba. Wuxuu uu gacanta ku dhigay ama uu xilal u dhiibay Rag aad ugu dhaw dhaw (Xilka Duqa magaalada, Xilka dakada), loolanka safiir magacaabista waxaad moodaa isaga iyo Madaxweynuhu ilaa xad iney qeybsadeen.

Geedi sii Joogistiisa Xafiiska Ras’iisul wasaaraha waxay keenaysaa in Madaxweynuhu ahaado buul, awooda Geedina ay sii balaarato, markii loo fiiriyo xiriiradiisa, waxaa shaki weyn galayaa Heshiiska qodista Shidaalka ee Puntland oo dadka qaar sheegayaan in lacago laga hormarsaday shirkado China ah. Dhanka kale waxaanan shaki ku jirin haduu xafiiska sii hayo Ra’iisul wasaaruhu in 2009 uu si sahlan ku noqon karo madaxweynaha soomaaliya waa hadii doorasho baarlamaanka jira laga dhex sameeyo.

Geedi waxaa saran culeys aan ka yareyn kan madaxweynaha, waxaanan ka tilmaami karnaa Geedi waxaa aad loogu geliyay suuqa in uu yahay “NGO man not State Man” – Nin dhaqaale urursi ku jira uun oon dowlad nimo dan ka lahayn- waxaa shaki badan la geliyay meesha ay martay lacago loogu deeqay dowalada, taa waxa ka daran dagaaladii ugu ba’anaa 2007 waxay ka dhaceen Muqdisho oo ah Caasimadii dalka laakiin dhanka siyaasada ah meesha ay tahay in Geedi uu ka helaa taageero badan, iyo in laga jeclaado, waxaa dadka qaar ku eedaynayaan in uu Ciidamada itoobiya iyo Maleeshiyaadka xukuumada uu ku baabiyay Magaaladii, waxaa la cuuryaamiyay dakadii muqdisha waxaa bilooyin goobdagaal isku badalay Suuqii Bakaaraha, waxaa Muqdisho ka cararay Aqoonyahankii beeshiisa iyo Ganacsatadii, waxaana la barakiciyay kumanaan ah dadkii ay ahayd in uu siyaasi Geedi oo kale ah ay ahayd inuu ka shaqeeyo horumarkood isagoo tixgelin iyo mansaba ku helay siyaasad ku dhisan qaab qeybsi qabiil.

Culeyska kale ee Geeddi haysta waxaa ka mid ah isaga oo xiriirka wacan ee uu la leeyahay Sucuudiga iyo Suudan ay kusii riixayso inuu Wada hadal la galo isbahaysiga Xureynta soomaaliya, taasi waxaa suurta gal ah in ay ka xanaajiso saaxiibadiis Itoobiya.

Waqti Xukuumada u haray waa 2 sano, waxaana loo maleyn in itoobiyaanku kala dhex galaan lamada nin laakiin , hadii la galo Mooshin oo ay dhacdo in Geedi ku guuleysto mar kale waxay noqoneysaa in uu sii xoogeysto, awoodiisa maamul iyo siyaasadeed, Madaxweynuhuna sii galo Go’doon.

Hadiise ay dhacdo in Baarlamaanka looga itaal roonaado , dabcan baarlamaanka jiraa waxaa aad loo tilmaamaa in laaluushka la bixiyaa sameyn weyn ku leeyahay, ay tahay Warqadii Geerida Xukuumada, waxaa xusuus mudan C/qaasim Xukuumadiisii waxaa dhaqdhaqaaq iyo iftiin ugu danbeysay Cali khaliif Galeyr, markiise la casilay waxay ku dhamaatay in muqtaar guudoow oo ahaa baarlamaankii Carte ninkii ugu danbeeyay ee afhayeen ka ahaa in uu Muqdisho dhaxdeed ka yiri waxaa la casilay C/qaasim waxaana la doortay C/nuur Darmaan.

Ictiraafka lagu ixtiraamayo xukuumadan jirta waxaa uu galayaa shaki weyn, dowladaha carabta waxaa ay yareyn doonaan kalsoonida yar ee ay hayaan, waxaana ka sii daran hadii ay Geedi iyo Isbahaysiga xureyntu ay isku lug darsadaan.

Intaan dowladan iman waxaa aad loo hadal hayay in dolwada itoobiya soomaaliya dan ka lahayn oo ay ka rabto qeybi oo xukun oo aysan rabin wax dowlad ah, tusaale waxaa loogu soo qaadan jiray wixii ka dhacay GEDO iyo Baydhabo. Waxaa dad u dhuundaloola siyasadu qabaan in Itoobiya ay rabto in labada nin ay ahaadaan kuwo aan awood badneyn, nin walbaana uu iyada ku tiirsanaado, soo kala dacwoodaan mar walba. Waxaa xog ogaal kale ku doodayaan itoobiya maba ka rabto Xukuumad macno leh ee waxay rabtaa magac uun,waxayna Tusaale uga dhigayaan Ciidamada Itoobiya waxay ka soo baxeen kismaayo waxayna kismaayo ka baxday Gacanta dowlada.

Dolwada Maraykanka waxaa warar hoose sheegayaan in ay rabaan in dowladan jirtaa kala fur furanto isbadalo gudaheeda ka dhacaan, ilaa laga gaarayo 2009 balse aysan burburin oo la dhoodhoobo waxaa tixraac looga dhigayaa dhawaaqii ka soo yeeray Kaaliyaha xogahayaha arimada dibada maraykanka Jandy frezar ..waxaana maraykanka mashquul badan ku haya ciraaq iyo Afgaanistaan,

Gunaanad, maalmaha soo socda ayaa ka jawaabi doona mustaqbalka xukuumadan, iyo in ay labada nin ay isla joogi doonaan ayagoon isla jaan qaadi Karin iyo in Geedi laga takhaluso taasoo sababi doonto inaan laga danbeyn. Marka guushu waa qasaaro !!

Qore: C/qaadir Barnaamij
somec3@yahoo.com

“Loolanka Geedi iyo Yuusuf Guusha yaaleh” (Faallo)