Axmed Gurey ma noolyahay?

Axmed Gurey ma noolyahay?

Hardanka iyo loolanka geeska Afrika ee u dhexeeya Kirishtaanka xabashida iyo Muslimiinta oo ay hormuud u yihiin Soomaalidu wuxuu soo jiray muddo qarniyaal ah, wuxuuna soomaray marxalado kala duwan. Waxa maanta ka scocda guud ahaan geeska Afrika gaar ahaan dhulka Soomaalidana waa taxanahaas taariihkiga ah, waxaana muuqata maadaama ay dhacdooyinkani yihiin xalqado isdaba joog ah inay ka dhaxeeyaan isu ekaansho waxaana la yidhaahdaa “taarikhdu nafteeda ayay soo celisaa”, oo macnaheedu yahay duruusta taariikda laga faa’iidaysto door weyn ayay ku leedahay la falgalidda iyo jid u bixinta xaaladaha la joogo markaas, si loo gaadho mustaqbal lagu bogaadsado. Sidaa darteed taariikhdu waa dugsiga wacyiga iyo garashada ummaddeed ee jiheeyaha u ah ilaalinta jiritaankeeda, ummaddii taariikhdeeda ilowda ama is ilowsiisana waxay halis u tahay inuu ku dhaco majara habow.

Hadaba, xaaladda geeska Afrika maanta marayso waxay aad ugu egtahay xilligii Imaam Axmed Gurey ee qarnigii 16aad markasoo ay jireen maamulo dhawr ah oo ay leeyihiin dadka muslimiinta ah ee geeska Afrika kuwaasoo ahaa kuwa hoos taga boqortooyada xabashida inta aanu Axmed Gurey jihaadka bilaabin. Nimanka maamuladaas lagu magacaabi jiray “Imaarado” xukumayay waxay la mid ahaayeen gudoomiyayaal gobollo waxayna ku dheeraraayeen laga bilaabo xeebaha badda cas ee Zaylac ilaa Harar iyo wabiga Hawaash, waxayna todobo maamul (Imaarado). Nimankaas madaxda ahaa waxay daacad u ahaayeen isla markaana baad siin jireen boqorkii xabashida, waxaana dhexdooda ka dhici jirtay inay ku tartamaan u dhawaanshaha boqorka xabashida. Mararka qaarna waxay isu soo kaxaysan jireen ciidanka xabashida si ay isaga takhalusaan waxaana intaas dheeraa in maamul kasta ay la joogeen saraakiil iyo ciidamo matalaya boqorka xabashida.

Xilligaas murugada leh ayuu Imaam Axmed Gurey oo isagu ahaa hogaamiye ciidan ee Imaarada Harar oo u dulqaadan waayay xaaladdaas duli iyo daciifnimo ee ay ku jireen dadkii muslimiinta ah ayaa wuxuu go’aansaday inuu ka gilgisho gabood falka madaxdaas dadkii Muslimiinta ahaa u loogay gaaladii xabashida, wuxuuna bilaabay abaabul kacdoon oo dadkii iyo ciidankii muslimiinta ahaa ku tusayo dibindaabyada ay ku hayaan nimankaas madaxda u ah isagoo u arkayay inaan cadawga gaalada layska celin karin iyadoo aan gudaha muslimiinta la midaynin lagana takhalusin hogaanka gaalada u dabacsan. Imaam Axmed Gurey ugu dambaystii wuxuu ku guulaystay inuu mideeyo dadkii dareenkooda iyo xoogoodaba, isagoo gacan ku dhigay talada imaaradii Harar kadib markii dhaqdhaqaaq hubaysan uu kaga itaal roonaaday ninkii markaas xukumayay, wuxuuna halkaas kasii waday halgankiisa ah inuu ummadda muslimiinta ah ka xoreeyo madaxdii markaas haysatay ee u adeegaysay boqorka xabashida, Ilaahay mahadiis wuxuu Imaam Axmed Gurey ku guulaystay inuu mideeyo xooggii muslimiinta ee maamuladii markaas jiray. Waxayna taasi u fududaysay talaabooyinkii xigay ee ku wajahnaa cadawga dibada.

Axmed Gurey markii uu ku guulaystay inuu mideeyo awooddii muslimiinta ayuu markaa bilaabay inuu guluf dagaal oo aan kala go’ lahayn ku qaado gaaladii xabashida iyo boqortooyadoodii. Jihaadka Imaamku wuxuu socday in kabadan toban sanno oo xidhiidh ah (horey ayuu usii socdayintaas ) ilaa markii ugu dambaysay uu cagta mariyay, wiiqayna awooddii kirishtaanka xabashida, magaaalo madaxdoodii Aksum na uu qabsaday, waxaase xusid mudan in gaalada reer galbeedku (Yurub) ay gurmad usoo fidiyeen xabashida iyadoo ay ciidamo Bortaqiis(Portugal) ah yimaadeen oo ay la dagaalameen Imaamka iyo mujaadidiintii uu watay, waxaana taariikhdu sheegaysaa in Imaam Axmed Gurey uu u dhintay dhaawac kasoo gaadhay dagaalka uu la galay ciidamadaas Boortaqiiska ahaa. Markasta oo ay is hayaan gaalada xabashida iyo Muslimiinta geeska Afrika waxaa soo faragaliya gaalada kale ee reer galbeed iyagoo gacan siinaya xabashida, waa arin sideeda in loo faaqido u baahan hase yeeshee waa iga baraarujin si loo fahmo isbahaysiga xabashida iyo Maraykanka ee xilligaan.

Si kastaba Imaam Axmed Gurey jabkii iyo guuldaradii uu baday xabashida waxaa lagu xasuustaa in caadada ay xabashdu u leedahay inay hilibka caydhiin cunaan oo ilaa hadda jirta ay sababteedu ahayd inaysan shidan jirin dab ay wax ku karsadaan iyagoo ka baqi jiray in iftiinka dabka ay arkaan ciidamadii Imaamku sidaas awgeed gaaladii xabashidu way ka caageen inay dab shitaan meelkastoo ay joogaan. Ilaa hadda waxaa jirta marka ay xabashidu isku boorinayaan inay muslimiinta Soomaalida la dagaalamaan waxay is xusuusiyaan Axmed Gurey, khatar kasta oo dhanka Soomaalida kaga imanaysana waxay hal ku dhag uga dhigaan “Axmed Gurey ayaa soo socda”. Waxaan mahadhada uu ku dhigay Imaamku kuu caddayn karaya hadaladii uu Minilik ku sheegay warqad uu u diray ninkii gumeysiga Ingiriiska u fadhiya Cadan(Yaman)markii uu qabsaday Harar oo ahayd caasimadii Muslimiinta geeska Afrika, waxaa ka mid ahaa inuu yidhi “ waan ka takhalusay Axmed Gurey dadkiisii mana soo noqon doonaan” hadalkaan wuxuu yidhi in ka badan laba boqol oo sanno markii laga joogo Axmed Gurey. Waxaa hubaal ah in maanta markay taangiyadii iyo ciidankii xabashidu ay galeen caasimaddii Soomaaliya ay tahniyaddaas is dhaafsanayaan gaalada xabashidu iyo walaalahooda gaalada ah ee galbeedka. Waxayna tani marag u tahay yoolka xabashi tooganayso ee marar badan u adeegsanayso dhoohanayaal dub soomaali leh.

Tani waa guud mar kooban oo taariikheed oon uga gol leeyahay in dad badan oo Soomaaliyeed aan ku xasuusiyo taariikhda dagalka Soomaali islamarkaana aan da’yarta Soomaaliyeed ku barayo gabal ka mid ah taariikhda duuga ah si aan u dareensiiyo guud ahaan shacabka Soomaaliyeed in waxa maanta socdaa uu yahay mid daba jooga taariikh hore oo cadawga ummadda Soomaaliyeed isu kaashanayo inuu xusuusta maskaxdeena ka tirtiro balse ay ku hungoobeen.

Markaad u fiirsato xidhiidhka ka dhexeeya boggaga taariikhda, boggii hore iyo bogga maanta furan waxaad ogaanaysaa in Kirishtaanka xabashidu ayna marna ka hadhin damacoodii iyo qorshahoodii guracnaa ee ku salaysnaa qabsashada dhulalka muslimiinnta geeska Afrika. Laakiin waxaa ayaan darro ah inaad arkaysid dad Soomaali ah oo is halmaansiinaya (xaqiiqada way ogyihiin) xididdada taariikheed uu uu leeyahay loolanka ka taagan geeska Afrika.

Gundhiga hadalka haddaan soo xoorino, lagtankii u dhexeeyay Muslimiinta geeska Afrika iyo gaalada xabashida ayaa wuxuu gaadhay heerkii ugu khatar sanaa marka loo eego dhanka Muslimiinta kafadooda laakiin dagaal waa moorkaysi (mar way kaa dheeliyi marna waad dhalin goolka), waxaanse wada ogsoonaahay in xaaladdu heerkaan gaadho waxaa wax badan loo tiirin karaa asbaabaha gudaha ah oo la mid ah kuwii jiray xilligii Imaam Axmed Guray sidaa darteed duruufaha adag ee maanta la marayo waxay Soomaali u baahan tahay hogaan Ilaaahay ku xidhan, go’aan adag oo awood u leh inuu u mideeyo Ummadda Soomaaliyeed gaar ahaan iyo Muslimiinta geeska Afrika guud ahaan inay ka hortagaan cadwgooda. Arrinkaana wuxuu u baahan yahay inaan fahanno baaxadda iyo culayska uu leeyahay qorshaha maanta xabashi ku jirto, waana wax wada taabanaya dhammaan dhulka Soomaalida afartiisa jihaba.

W.Q. Axmed C. Aadam
hawadiye@yahoo.com

Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan