LABADA-SHARIIF OO WARIYE LOO QOOB-XIRAY!!
XAQIIQADA MEDIYADA
REER-GABEEDKA.
Dr. M. X. Said. Al-Jabarti.
al_jabarti@hotmail.com
Waxaan la moogeen in labadii shariif ku
sugan-yihiin magaalada Asmara ee dalka Eretria. Waxaan u jeedaa Shariif
guddoomiyaha Barlamaanka ahaan jiray iyo Shariifkii ahaan jiray guddoomiyaha
guddiga fulinta maxkamadaha. Joogitaanka labad Shariif ee Asmara ma aha wax la
yaabo. Labadaba shariifba waag ayaa dushooda ka baryay sababo kala duwan awgood.
Shariifka maxkamadaha NAF-LA- CAARI ayaa geeyay Eretria oo adduunkii ayaa
albaabada wajigiisa ka xirtay. Markii uu isu-soo-dhiibay Maraykanka waxay muddo
ku haysteen dalka Kenya waxayna ka shubeen wixii war ahaa ee maxkamadaha uu ka
hayay waxayna u gudbiyeen dalka Yaman si loo sii hubiyo in aysan waxba ku harin.
Safarkiisii ugu horeeyay ee uu sheekhu Yaman dibadda uga baxay wuxuu ku gaaray
dalka Qattar oo aan sidaaba uga durugsanayn Sanca. Safarkaas sheekha ayaa sabab
u noqotay in dawladdaYaman kala laabato magan-galyadii siyaasadeed ee uu
Maraykanku awal uga qalqaaliyayYamanta.
Marka uu Sheekhu Asmara tegayana Maraykanku waxay ku dareen magaciisa liiska
danbiilayaasha caalamiga ah ee la raadinayo in caddaladda la hor-keeno. Kuwaas
oo loo haysto in ay ka tirsanyihiin waxa ay ku sheegaan ARGAGIXISADA CAALAMIGA
AH.
Shariifka kale ee barlamaank ahaan jiray isaga waxaa galaaftay damac iyo
IIMAAN-LA’AAN oo wuxuu qabaa cudurka lagu magacaabo hunguri-maskax. Waxaa ku soo
xirmay XEELADIHII ku dhisnaa toban canllaynta. Wuxuu qiyaasay in ay maxkamaduhu
Baydhabo qabsanayaan sannadka cusub ee 2007da waxayse isu-geddiday dhinicii kale
oo Makamdihii ayaa Muqdisho laga qabsaday wuxuuna ku soo dhacay meel
cidla.Ciirsi la’ ah. Wuxuu noqday hashii labada GEELL jeclayd ee dhexdooda
dhurwaagu ku cunay,Taas ayaana gaysay Asmara.
Midda yaabka iyo tacajabka lahi waa in labada Shariif loo QOOB-XIRO wariye gaar
u ah oo looga daba-geeyo Asmara oo ah meel aan waligeed uusan tegin weriye
af-Somali idaacadd ku hadlaysaa aysan wariye u dirsan!!
Wariyaha lagu magacaabo IDAA-WAQACA oo katirsan qaybta Af-Somaliga ee BBCda ayaa
muxbuus ku ah Asmara oo shaqo looga idhigay in uu soo tibiyo waxa ay labad nin
ku qadayaan, ku qoraacdaan kuna casheeyaan iyo waxa ay ku hadaaqaan ama
hindhisaan.Tan ayaa ah wax lala yaabo oo lagu sifay karo in ay tahay:
XXAJO-UGUBB.
Si aynno u fahamno arintaan iyo siyaasadda ka banbaysa Asmara waxaan in-yar ka
ishaarayaa Idaacadaha noocyadooda.
NOOCYADA.-IDAACADAHA:
Idaacahaduhu waa qayb ka mid ah warbaahinta ( MEDIA ). Qaybtaan oo ah tan
MAQALKA ama dhadaysiga. Waa tan ugu muhimsan uguna qadiimsan qalabyada mediyada.
Marka la eego xagga DHAGAYSTAYAASHA waxaa loo kala qaadaa Idaacadaha dhawr nooc
oo ay ka midd yihiin:
1- Qaar caalami ah oo waxaa loogu tala galaa in laga dhagaysto ama laga daawado
dacllada Arlada oo dhan. Sida BBC World, Codka Amerika, Radio Piking Muscow…
iwm.
2- Qaarna waa MAXALLI ama local. Oo waxa loo siidaayaa dadka dalka is-ka leh ama
waddanka gudihiisa ha joogeen ama dibaddisa ha ku noholaadaan eh. Waa idaacado
waddani ah oo shacabka dalkaass la hadla. Noocaan ayaa ah kan ugu badan
Radiyaasha ka jira adduunka.
3- Qaar kale waa Muwajah: Noocaan Dalalka awoodda leh ayaa ku jeediya Shucuubta
kale si ay fikradahooda u gaar-siiyaan dadyawgaas. Waxayna kula hadlaan
qolo-walba afkeeda. Sida idaacadaha Somalida loo jeediyo ee BBC da, Codka
America, Radio Rooma iyo Radio Mascow waagii uu ruushku xoogga-wayna lahaa.
Idaacadaha mujaha ah waxaa loo jeediyaa madiqadaha ay deggenyihiin dadka afkaas
ku hadla.Waxayna u diraan wariyayaal ka soo warama manadiqadahaas wixii
dhacdooyin ka jira iyo waxyaalaha dadku xeesaynayaan ee la xiriira dhaqanka,
ganacsiga, dalxiiska iyo ..iwm.
Idaacadaha muwajaha ah waxaa adeegsada dalalka leh HANKA caalamiga ah ee
awoodaha siyaasadda, dhaqaalaha ama Idologiyadda.
BBCda AF-SOMALIGA :
Waxay tani ka midd tahay idaacadihii ugu horeeyay caalaamka ee nooca mujaha ah
waxay ka soo bilaabatay dagaal-waynihii labaad ee aduunka iyada oo ku billawday
afafkii dagyawgii Ingiriisku gumaysan jiray sida afafka: Carabiga, Faariga;
Urduuga, hunduuska, iyo malayga.
Laakiin Laanteeda af-Somaliga waxaa lagu tiriyaa idaacadihii ugu horeeyay ee ku
hadla afkaas marka laga reebo kuwa maxalliga ahaa sida Radiyaasha Muqdisho,
Hargays iyo Addiis-Ababa.
XAGGEE WARIYE LOO DIRAA?
Idaacadda BBCdu ee Somallida loo jeediyaa cimrigeedo50sano kur ayuu u dhaafay.
Haddana inta ay dalka gudihii ka samaysatay wariyayasha waa muddo aan gaarin
20sano waana intii uu dalku ku jiray burburka.
Muddadaas waxaa wariyayaal la dhigay sadex gobol oo kala ah Koonfur ( Muqdisho )
Waqooyi ( Hargaysa ) iyo Bari ( Garoowe )
Sannadihii banbi waxaa la gaarsiiyay weriyaha saddexda mandiqadood ee Somalidu
deggan tahay ee kale ah NFD, Jabuuti iyo Kilinka shanaad ee Somali-Galbeed.
ASMARA YAA JOOGA?
Magaalada casimadda u ah dalka Erertria ma aha meel Dal Somaaliyeed ah. Mana
jiraan Gobollo Somali deggen tahay oo Eretria ka tirsan sida Ethpopa iyo Kenyaa.
Asmara ku ma dhaqana jaaliyadd Somali ah oo tira badan sida dalalka Carabta
iyoAfrika qaarkood oo ay ka midd yihiin:Xagga Afrika : Uganda, Tanzania, Zambia,
Burundi. Ruwaanda. Xagga Carabta waxaa ku dhaqan jaaliyado Somaaliyeed oo
tiradoodo tobanaan kun gaarayaan. Kuwaas oo ku noolaa waddamadaas muddo ka badan
50sano sida dalalka Sucuudiga, Imaaradka, Qaddar, Kuwait, Baxrayn iyo Yaman.
ASMARA IYO IDAA-WAQACA!!
Haddaan is-waydiinnoo sababaha ASMARA oo aan xataa Somlida jeexaysa aan marin u
ahayn Wariye Idaa-Waqaca loogu xabbisay? Taas oo ah su’aasha ay dad badani
si-waydiinayaan?
Waxaan qabaa in jawaabto tahay midd aad u adagg. Qufbana uu dhinac ka arki karo.
Arintuna ay tahay kuwa lagu magacaabo : U-JEEDDO-BADAN. Waxayse aniga ila tahay
in sabahu ku soo ururayaan kuwa soo socda:
1- Laanta Af-soomaligu ee BBCdu 20kii sano ee soo dhaafay waxay ku hawllanayd
dhibaatada iyoluggooyada Ummadda Somalida. Waxaa sii cusleeyay dhibka baabbi’ii
ka yimidd Idaacadihii dalka ee Radio Muqdisho iyo Hargaysa.
1990-1992 waxay soo dayn jirtay Barnaamij la yiraaho : WAXAY ILA TAHAY.
Barnaamijkaas waxaa looga jeeday in gobollada waqooyi loogu diyaariyo in ay ka
go’aan dadlka Somalia.
2- Dagaalladii ahliga ahaa intii ay socdeen reerba reer ayay ku soofaynaysay si
aysan colaadda iyoagaalladu marna u qaboobin. Waxay ku shaqaysay in ay baahiso
oo ay buun-buuniso dhibaatooyinka qaba’ilku isu-gaysteen iyo hanjabaadaha ay
is-dhaafsanayeen si aan xabbaddu u damin.
3- Qab-qablayaasha waxay u ahayd meesha ay sida joogtada ah uga baahiyaan
codkooda ay ku jiha-wareerinayyaan dad-waynaha. Iyada oo shaqaalaha laanta iyo
wariyayaashana lagu xaman jiray in uu mid kastaa qab-qable gaar ah gacan-saar la
leeyahay.
4- Xagaagii hore markii ay Maxkamaduhu qabsadeen Muqdisho waxay BBCdu gelisay
heegan wariyayaasheedii oo dhan. Waxayna Muqdisho isugu-gaysay ku dhowaad 10
weriye oo isugu jira kuwii hore iyo kuwo cusubb oo ragg iyo haweenba leh. Waxaa
la qoray wariyayaal cusubb waxaana la kordhiyay waqtigii idaacadda.
Ciidandaas BBCda waxay ka tiro bateen Madaxdii Maxkamadaha ee la yiqiinin. Waxaa
qaarkood ku qancaan waraysiga safka saddexaad ee Maxkamadaha iyo kuwo
sumadd-llaawe ah. Maxkmadihii markay baxeenna wariyayaashii dhamaantood Muqdisho
waa laga saaray.
5- Lexdii bilood ee ay maxkamaduho qasayeen dalka waxaa loo soo hindisay
barnaamijka la yiraaho: DOODA.JAMCAHA oo la mid ah kii waqooyiga loogu diyaariay
goosadhada sagaashanaadkii. Barnaamijkaan qasaddkiiso wuxuu ahaa in lagu kala
fogeeyo maxkamadaha iyo DKMG ah iyo in lagu joogteeyo YOON-YOONTAKA fadhi ku
dirirka.
6- Shaqaalaha laanta waxaa lagu yaqaanaa-badankood-in ay qabaan cudurka Somalida
ee ah:REER-NACAYB iyo QOF-NACAYB waxayna CAADDIFADD-WAYN u hayaan marba kooxda
ama shakhsiyaadka mucaaraka ku ah DKMG ah. Ha ahaadeen qab-qable, maxkamado ama
laba Shariif.
Waxaa is-waafaqay dareenkii shakhsiga ahaa ee shaqaalahaas iyo siyaasadda BBC da
ee ku dhisan kala qaybinta iyo kala gaynta Shucuubta caalamka Islaamka si aysan
uga bixin qas iyo qalaanqal.
7- Tan oo ah sababta asaasiga ah waxay ka tarjamaysa istiraatiijiyada
war-baahinta reer galbeedka ee ku wajahan dalalka adduunka saddexaad gaar ahaan
kuwa Islaamka. Qofka caaddiga ah wuxuu moodaa in xambaarsan tahay run iyo
dhex-dhexaadnimo.
Marka ay Mediyada galbeedku ay ka hadlayaan kooxaha xagg-jirka ah ee dalalka
Islaamka ( Al-jeeria-Masar- Sucuudiga ) ka wada degganaansha la’aanta waxaad
is-oranhaysa ma laha kuwan ayaa ah Codkii runta ahaa ee Islaamka?
Laakiin xaqiiqadu waa midd taas ka fogg. Muraakoodu ma aha Islaam jacayl balse
waa Islaam ncayb doqoni ma garata ah. Dantoodu waa in la sii xoojiyaa
degganaansha la’aanta dalalkaasi si ay u sii daciifaan oo ay u sii hoos-galaan
dalalka reer galbeedka. Ma aha mediyada oo qur ah balse waxaa la ogaaday inay
kooxahaas xag-jirka ah ee wata magaca Islaamka ay maal-geliyaan qaarkood
mukhaabaraadka reer galbeedka siiba CIAda iyo MUSADka.
8 -Af-la’aanta labada shariif ayaa iyaduna aan mesha ka maqnayn. Labadooda
midkoonna fursadd uma helin gelitaanka wax Skool tacliineed ah. Waxay ku hadlaan
Afka hooyo oo qur ah oo xataa isagana aysan qoraalkiisa wax shaqo ah ku lahayn.
Waxaa ka sii daran in ragga xildhibaannada ahaan jiray ee ku weheliya labada
shariiriif Asmara uusan ku jirin midd dhica afafka ka caawin kara ragga cidlada
ku go’doomay.
Arimaas aan kur ku soo taxay ayaa keenay in labasa Shariif loo qoondeeyo wariye
loo qoob-xiro oo halka ay tagaanba u raaca xataa hadday tahay Asmara oo go’doon
kaga jirta dalalka deriskeeda ah iyo caalamkaba. Waxaan shaki ku jirin in haddii
mucaaradka DKMG ahi degaan dayaxa dushiisha ay BBCdu ugu gaynayso weriye..
SOMALIDA MAANTA IYO BBC da:
Waxaa la soo maray waqtiyaal hore oo Somalidu ku tiirsnayd laanta Af-Somaliga ee
BBCda si ay u helaan wararka gudaha iyo kuwa dibadda. Qofkii ay dhaafto wuxuu
waydiin jiray qaarka dhegaytay oo waxaa la oran jiray : Yaa dhegaystay bbcda
maanta? Waxaa la soo maray taariikh wararka Somalia ugu jirtay Munopoli
idaacadda Ingiriiska.
Maanta taas waa laga soo gudbay. Somali waxay ka haqa-baxdayba waxaa ka jira
warbaahin aan xadd lahayn.Waxaa kala meel-waayay IDACADIHII iyo TVyadii
maxalliga ahaa ee waddanka gudihiisa iyo dibaddiisa Waxaa tiro dhaaf noqday
Webabka Internetka oo saacadd kasta soo tuuraya wararka dalka iyo dibadda.
War.baahinta Somaliyeed ayaa maanta kaga horaysa BBCda hilitaanka wararka iyo
baahintoodaba oo iyada ayaa marti uga ah mediyadaas gaarka ah. Wararka laga
siidaayo BBCda cidi ma xiisayso sababta oo ah waa kuwo la hayo oo lagu ogaaday
maqal ama qoraal. Horayna waxaa loo yiri : WAR LA HAYAA XIISA MA LEH.
Dhalliisha lagu tilmaamo mediyada Somalida waa laba arimood oo kala ah:
A- Faafinta warar aan la hubin iyo qaar been ah.
B- Dhex-dhexaadnimada oo aan loo Aabo-yeelin.
Waxaan qabaa in labdaas arimood-oo aan shaki ku jirin in ay CEEBB ku tahay media
kasta-haddana aysan BBCdu kaga sii darran tahay labadaba. Waxaan leeyahay Somali
BBBC way ka xorawday waana Alle mahaddi.
Dr. M. X. Said. Al-Jabarti.
al_jabarti@hotmail.com
Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku
saxiixan
May 23, 2007
|
Daabaco
Boggan | Print
"
Dowlada FKMG Ah Ee Soomaaliya
ARAGTIDA/MAQAALLADA
DADWEYNAHA EE MAANTA
