Nabadda iyo Midnimada Soomaaliya:  Waa Dariiqa Mustaqbalka Afrika

Si aan u waadixino wacyiga dhabta ah iyo dhibaatooyinka qarada weyn ee aan muuqan ee ka taagan Geeska Afrika.  Waxaan garanay in aan fursad siino Soomaalida dhabta ah ee rayigoodu wax soo kordhin karo, kuwaas oo ka bixin fikrad dhaxalgal ah dhibaatada wadankooda.  Saxaafadda adduunweynuhu si weyn ayey ugu dheceen in ay qadiyadan ay dadweynaha adduunka u ban-dhigaan, iyago had iyo jeer ku mashquula dhacdo aan ahayn xaqiiqo faahfaahsan (dhacdo sibibixasho ah).

Haddaba, dhibaatooyinka ka taagan Geeska Afrika oo wajiyo badan ayaa nasiib daradu waxay tahay in akhristayaasha reer Galbeedku waxba kala socon.  Sababtaasi awgeed ayaanu go’aansanay in aanu waraysi la yeelano madaxweyne ku-xigeenka ururka World Somali Congress md. Cabdullahi Axmad.  Ujeedooyinka ururkaasi ka akhri halkan iyo waxyaabaha kale ee uu mustaqbalka hiigsanayo.  Waraysiga Cabdullaahi oo saddex qaybood ah qaybtii kowaad waa tan:

S 1 – Md Cabdullaahi sharaxaad yar akhristayaasha ka sii naftaada iyo waxbarashadaada?

J 1- Waxaan ku dhashay Jibuuti kuna dhamaystay dugisgaygii, waxaan ka qalinjabiyey dugsiga tababarka macalimiinta ee Jibuuti, ka dibna waxaan noqday macalin dugsi.  Waxaan la shaqeeyey axsaabta mucaaradka ee jibuuti ilaa aan u hijrooday Kanada arimo siyaasadeed awgeed.

S 2 – Wax yar faahfaahi waxbarashadaada iyo meheradaada?

J 2 – Waxaan shahaadada hore ee xidhiidhka caalimiga ka qaatay jaamacad ku taal Quebec oo la yidhaa Outaouais, haddana shahaadada labaad (masters degree) ayaan ku dhamayn rabaa anigoo ku takhasusay xidhiidhka caalamiga qaybta horumarka Afrikada Bari, isla mar ahaantaana waxan ku shaqeeya maareeye ahaan.

S 3 – 16 sanadood Soomaaliya way kala qaybsanayd iyadoo marmarna isku kacsanayd, maxay tahay sababtu?  Ma gacan gumeysi oo qarsoon ayaa ku jirta?  Ilaa xadkee ayaa laga yabaa in dhibaatada Soomaaliya kala qaybintii gumeystayaashu ku leedahay?

J.: Xaaladda maanta waa mid laga dhaxlay cadaaladaradii colonial Partition-ka iyo dagaalkii Ummadda Soomaaliyeed ugu soo jirtey muddo 100 sano iyo in ka badan ah xoriyadda iyo midnimo (Quest of National Unity).

S 4 – Haddaan ku soo dhowaano waqtigan, ku yara noqo 70kii ama 80kii, ma jireen waxyaabo tilmaami kara dhibaatooyinka dhacay?  Cidise ma filaysey?

 J 4 - Ha!. Watan dhowr arrimood.

a) Ku-gargaarkii Guumeystayaasha reer Yurub ay ku gargaareen (hub iyo taageera siyaasadeed...) gacan-ku-dhigiddii gobolka Herer (1882)

c) Qaybihii Dalka Soomaaliyeed ee Ingriiska, Talyaniga iyo Fransiisku ay u dhiibeen Xabashida iyadoo aanay Soomaali ogeyn, ogolayn (1897-1954).

d) Taladii iyo go'aanadii cilmi-baarista ku salaysna ee ay gaareen Guumeysta yaasha reer Yurub (1950-1960) ee ahayd in laga celiyo Soomaali inay xorowdo, haddii Gobanimo gaartana lkaga celiyo inay ka baxaan colonial Partition-ka, sidaas awgeedna loo qaybiyo qabaa'il... (arag Omar Osmaan Rabeh: Republique de Djibouti ou roue de secours d'...Ethiopie, Silex, Paris, 1985. L'Etat et le Pansomalisme, Editions le Derwish, Paris, 1987, etc.)

d)Ku-salayntii qabiil ee Xukunka Trusteeship-ku markuu dhammaaday (1958). Taladaasoo ay diidanaayeen waddaniyiintii SYL oo uu ka mid ahaa Cabdirazaaq Xaji Xuseen, PMkii hore ee Soomaaliya.

S 5 – Soomaali badan oo “Somaliland” ah ayaa sheegta in dhibaato ka soo gaartay xukunkii M. S. Bare; waxay qabaan in la laayey, xukunka dalkana aan laga qaybgelin, arintaasi ma la qabtaa?

 J.: Waa arrin qotadheer oon runta laga wada sheegayn sababna u ahaayeen qaladda ka soo jeeda

a)siyaasaddii guumeysiga ee ahayd qaybin qabiil, iska horkeen ummadda Soomaaliyeed.

b)Qaladdadii Xukunkii MSB (Maxamad Siyaad Barre).

c) Ka-faa'iideysigii uu ka faa'iideystey Cadawgii Xabashidu.

Waana wax u baahan badhis iyo waqti si xaqiiqada loo ogaado...

S 6 – Maadaama dad badani xumaan ka sheegtaan M S Bare, adiga ra’yigaagu muxuu yahay madaxweynihii ugu danbeeyey ee Soomaali wadajirta?  Maxayse ahayd xumaan mise wanaag tuuridiisu?

J 6 – Wax la dhahaaba, waqtigu wuxuu muujiyey in MSB uu ka fiicnaa Kuwii ridey ee ka dambeeyey; kuwaasoo baday Soomaali dil, silic iyo dulli aanay weligeed horey u arag... Wax xal ahna haba yaraadee keeni waayey balse dalkii oo dhan, indhala'aan iyo aqlila'aan cadowga gacanta u geliyey, ummaddi lagu xasuqay, Dowladnimadii halis u tahay inay ku lunto dadkuna ku dabargo'o...

Somali Galbeed way ka soo Go’i’ doonta  Kakabka “Itoobiya”

S 7 – Ma dhamaystirnayn xornimadii Soomaaliyeed (1960) iyadoo Soomaali Galbeed ay haysto Abisiiniya, muhiimad intee le’eg ayey dowladii Soomaaliyeed siiyay xoreynta Soomaali Galbeed (1960 – 1977)?
J 7 - Arrintaasi waa ta keentay in nabad xaq ihi ay ka dhici weydo Geeska Afrika. Halkagankii xorriyaddoonka iyo midnimada Qaranka Soomaaliyeedna waa sababta keentay in Dowladdii Soomaaliyeed ugu dambeyn ku burburto markii iyo ku guuleysetay (1977) ay reer Bari Sofetiga iyo reer Galbeed isugu tegeen ee annagoo Xabashi jebinay Guushii si "artificial" iyo dulun ah la nooga gundhiyey...

S 8 – Awood aan la qiyaasi Karin ayey Soomaalidu 1977 isugu geysay xorayntii Soomaali Galbeed, inkastoo ciidamadii Soomaaliyeed ku dhowaadeen Finfinne magaalo madaxdii hore ee Oromada ee Amxaarku ugu wanqalay Adis Ababe, haddana Soomaalidu dagaalkii kuma guulaysan ka dib markii Soofetigu u hiiliyey Abisiiniya, Maraykankuna caawimaad diiday Soomaalida, dhibaato intee le’eg ayay arintaasi Soomaalida ku abuurtay?

 J 8 – Waan ka adkaanay Abisiiniaya laakiin, guushii aan dhibka badan u soo marnay ayaa cadow naga xoog weyne si gardaro ah nooga qaaday, ka dib Xabashi la siiyey.  Waa runtaa waan ku dhowaanay Finfinne weligayana waan jebin jiray, runta iyo xaquna wuu soo bixi, iyagana dib ayaanu ugu celin doonaa buurihii ah ka yimaadeen.  Arinta dhib badan ayey Soomaalida ku reebtay waase laga bixi insha Allaah.
La soco qaybta labaad ee waraysiga Cabdullaahi

Haddaad rabtid waraysga oo Ingiriis ah riix http://www.somalicongress.org/article1306.html

Tarjumadii Bashir Salah
bashiris@hotmail.com

Faafin: SomaliTalk.com | Dec 08, 2007