Soomaalaay Ayaan daran Ma Sidaan baa kuu Dambaysay?!

Bashiir M. Xesri.
brdiraac@hotmail.com .
Tripoli-Libya.

Soomaalidu waa Bulsho Reer guuraa ah {Less Society}, noloshoodu ku tiirsan tahay Naqraac kadaba yahaama Roob meel uu ka Hillaacay ama ka Curtay, Nolosha sidaa ah waa Nolol ka fog Iskaashiga, Wadaaga, iyo Midowga, Maadama aysan lahayn Deganaan iyo Saldhigasho, haddaba la’aanta arimahan waxaa kaalintooda buuxiyey Qabiil iyo Tol, oo qofku uusan noolaan Karin inuu ku tiirsan yahay Qaiil mooyee!, sidaa darteed waxaa bulshada ku xoogaystay Qabka Qabiilku ku dhex leeyahay.

Soo galiddii Gumaystuhu soo galay Dalka wuxuu xoogga saaray kala qoqobka Beelaha Soomaalida iyo inuu u sameeyo Soodin uu kala dhix dhigay deegaandii ay daganaayeen, wuxuu foodda isu galin karana isu galiyey dagaalna isaga hor keenay, isagoo Beel kasta u muujinaya inuu la safan yahay ayna ka gar leedahay Beesha kalee dirirtu kala dhaxayso, waxay noqotaba Gumaystihii Suun Caddaha wuu baxay halgan dheer ka dib, waxaana la qaatay Madaxbanaani iyo Xorriyad qabyo ah maadama Dhulweynaha iyo Soomaaliweyn qaar ay wali hoos tagaan maamullo Qalaad, Dalkana waxaa ka hanaqaaday Dawlad ay hoggaan keedi qabteen markii ugu horraysay Rag Soomaali ah, balse laguma diirsan oo waxay noqotay: {Kud ka guure Qanjo u Guur}, Soomaalaay Ayaan Daraneey Tanna ma ku soo Martay?!

Xorriyaddii iyo Dawladdii loo hammuun qabay Naf iyo Maalna loo huray ma noqon mid lagu dheefsaday?, Xorriyaddii waxaaa bedelay Caburin iyo Jujuub, Dawladdiina waxay u xuubsiibatay Xeerbeegti Oday Beeleedyo iyo Maamul dahsoon, taasna waxaa keentay ka gadaal markii loo qeybsaday Dawladii Soomaaliya sidii Geelii ama Xoolo Xero ku jira oo kale, Shaar Dawladeedkii Qabiilku ku adeeganayey ee ay ka midaysnaayeen maamuladii Dalka soo maray; Musuqmaasiqii iyo Militarigii, waxaa ka dhashay xaalad adag oo Dalkii galisay Qas iyo Jaha wareer kuna biyashubatay Qaranjab iyo Burbur ku yimid Talsikii dhexee ee Dalka, Soomaalaay Ayaan Daraneey Tanna ma ku soo Martay?!

Kadeedkii looga caban jiray Maamuladii isaga dambeeyey Dalka waxaa xigay kadeed laba jibbaarmay iyo qaxar ay la yimaadeen Jabhadihii Hubaysnaa ee Dalka ku baahay wixii ka dambeeyey burburkii Nidaamkii Kacaanka, waxaana la dhaxlay xaalad is garab yaac iyo tafaraaruq ballaaran oo soo food saartay Siyaasadda Soomaaliya, wax qaskaa lagu jiro lana dhex dabaasho amar-ku-taaglaynta Qabqablayaasha Beelaha Hubaysan iyo Tabcanayaasha Tigreega u darban duminta Tiir kasta oo Soomaali yagleelato, iyagoo taagero ka helayao Xigaalada xabashida ee u xaglan duminta Udub kasta oo Soomaali mudato, Soomaalaay Ayaan Daraneey Tanna ma ku soo Martay?!

Wax badanbaa Shirar Dib-U-Heshiineed la qabtay si xal loogu helo xaaladda murugsan ee ka aloosan gayiga Somaaliya, wax Shir la qabto oo mid kale laga daba qabto waxaa dabayaaqadii sanadkii 2004-tii lagu soo gunaanaday Nayroobi {Nairobi} Shirkii Dib-U-Heshiisiinta Soomaalida ee Madaxweyne loogu doortay: Qabqable C/laahi Yuusuf, dabadeedna waxaa dhacay: Soomaalay Ayaan Daran Tanna ma ku sugaysay?! Wax aan la filayn, C/laahi yuusuf wuxuu Geed Gaaban iyo Geed Dheerba u koray, Cod Dheer iyo Cod hoose ku yiri: in Dalka Xabashi la keeno ma ahane waxba hagaagi maayaan!, wuxuu warwareego oo marba Degmo Dabata muto, wuxuu xeeriyaba Barqocad ayuu ku soo dareeriyey Ciidanka Xabashida Dalka Soomaaliya, waaba yaabe waa kuma qofka Soomaaliga ah ee ku fekerayey in Xabashi imaan doonto oo soo gali doonto Muqdisha oo ah Caasimadda Soomaaliya?, Walise Xabash ma ku soo dhacday inuu Muqdisho ku dhex mari doono Ural iyo Taangi isagoo waliba taageero ka helayo Soomaali?!, Soomaalaay Ayaan Daraneey Tanna ma ku su gaysay?!.

Ayaan darrada Soomaali ku habsatay ee waqtigii kaga dhamaaday maray iyagu is Calool Dooxaan iyo maray Cadow xasuuqo, tan hore waligeedba waxay ahayd mid soo jireen ah, balse waxay faraha ka baxday 16-kii sano ee sebanka Colaadaha ee Qabyaaladdu xakamaha goosatay ee uu dhacay dagaallo foolxun oo Saqiira Gawrac iyo Umulo Doox, taas waxaa garab socday Xasuuqyadii Huwantii UNISOM ee dhacay horraantii sagaashamaadkii iyo xasuuqa hadda ay ka waddo Xabashidu gudaha Soomaaliya gaar ahaan magaalada Muqdisho, waaba Murugu Tiiraanyo, iyo Naxdin u dhimee miyey manta xabashi Dalkii gudahiisa ku xasuuqaysaa Dadi Soomaali ah?!, dhacdo ka Qarracan badan miyaa Soomaali soo martay maalintii Xabashidu Cudud Ciidan iyo Quwad Militari ku soo gashay Soomaali?!, dabadeedna ay gaystay xasuuqa arxan darada ah iyo naxariis la’aanta ah ee ku salaysan waxashnimada iyo bahalnimada ee ah dabar gownta Soomaali, Soomaalaay Ayaan daraneey Tanna ma ku sugaysay?!.

Ayaan darrada Soomaali ku habsatay ayna dhex maquurayso muddada 16-ka sano ah ee salowga colaadaha Sokeeye iyo Dagaalada ayna barbar socotay Abaaro, Gaajo, iyo Cudurro, waxay socoto meertada Dunida maanta waxaa Magaalada Muqdisha iyo Dalka guud ahaan dhex mushaaxaya Askar Xabashi ah oo ku hubaysan Gawaarida Gaashaaman, Taangiyo iyo Diyaaradaha dagaalka, xabashida oo ay Dalka ku soo hoggaan sheen xigaaladooda oo hoerseed ka yahay Qabqable: C/laahi Yuusf Qawsaarka Dawladda Empagathi, Soomaalaay Ayaan daraneey Tanna ma ku sugaysay?!.

Qaranjabkii nagu dhacay, Aafadii nagu habsatay, hardankii dagaalada Sokeeye, Xarig Jiidkii Siyaasiyiin Beleedyada, Qawlaysigii Qabqalayaasha, waxay iska daba wareegto, wax xabashi loo kala dhuunto, laguna tartamo uu adeegiddeeda, loona kaltamo ka guddoonka Deeqda Rasaasta iyo Hubka isuga jirta iyo Macaawinada Miinooyinka ah, waxaa dhacay lama arag oo lama maqal iyo filanwaa: In Xabashi maanta ku dul dakaynayso Caasimaddii Soomaaliya ee Muqdisho oo walibana ka gaysatay Xasuuq ba’an iyo gumaad ballaaran keenay Dhimasho, Dhaawac, Qax iyo Burbur HantI iyo Guryo, waa dhacdo iga daadagi waysee: Soomaalaay Ayaan daraneey Tanna ma ku sugaysay?!.

Lixdankii kolkii Xirriyadda la qaatay sanado ka dib waxaa foodda is daray oo dagaal isaga hor yimid Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliya iyo Ciidankii Xabashida, Dagaalkaa oo ku gacan sarreesey Soomaalida, waxaa xigay dagalkii ku caan baxay 77-ban, wacdarihii dagaalka iyo guushii deg dega ahayd ee lag gaaray waa lawada xasuustaa, in kastoo nasiib xumo ayna dhabar wareemeen Dawladihii Hanti wadaaga ee hor ka cayey Midowgii Soofiyeeti {Soviet}, ma Nimankii heerarkaas qaraar ee kala duwan aan isla soo marnay ayaa manta marti qaad logu fidyey inay la soo galaan Hubkooda, Taangiyadooda, Gantaalahooda, walibana fasax loo siiyo inay Cagta mariyaan ama Xasuuqaan Dadweynaha Magaalada Muqdisha ku nool, iyadoo walibana loo raacinayo Hambalyo iyo Bogadin, laguna dhiiri galinayo falalka waxashnimadaa, waa arin ii Cuntami waysee: Soomaalaay Ayaan daraneey Tanna ma ku sugaysay?!.

Gunaanad:

Waxaan ku soo af meeraya Qormadan erayadaan qaab Maansedka leh, balse aan Maanso ahayn xittaa aan u qalmin in lagu magaaco tan uu ugu magac daray C/Qaadir Aroma: Maansada Qalin-ku-Qorka, balse aan is leeyahay waxay xambarsan tahay talooyin iyo tusaalooyin ku wajjahan Bulshada Soomaaliyeed weedhooyinkan waa sidan:

Soomaalay Ayaan Daraneey: Asagaa ka hartayoo, Waligaa Waalkaa ma Gaadhide, maxaa hor-u-marka kuu diidan?!.

Soomaalaay Ayaan daraneey: Dirir iyo Heshiisbuu Aadmigu u dhexeeyaaye ee maxaa Dirita joogteeyey?!.

Soomaalaay Ayaan daraneey Idaylkaa, isma dhaantaay Dhamaantaa, maxaa xumaha kuu weecshay?!.

Soomaalaay Ayaan daraneey: Saxan saxada Nabadd iyo Saxa Caafimaad iyo maxaa Samaha ku seejiyey?!

Soomaalaay Ayaan daraneey: Tubta Suuban Raacidda, Taageerka Wadajirka, Taxaalufka Wadaniyadda iyo maxaa Tawfiiqda kaa Tuuray?!

Xasuuqa Muqdisho yaa Xilkeeda leh?!

Dagaaladii qaraaraa ee lagu hoobtay ee ka dhacay Magaalada Muqdisho maalmihii aan soo dhaafnay waxay qaysteen qasaarooyin lixaad leh oo aad u ballaaran soona gaaray marasta iyo rayidka ku dhqan magaalada, qasaarahaan ka dhashay dagaaladan oo la isu adeegsaday hub aad u culus ayna ka mid yihiin hoobiyayaal madaafiic iyo pm aan loo aaba dayin meesha lagu ridayo ama uu kudhacayo.

Dagaaladaan oo lagu tilmaamay dagaaladii ugu ba’naa ee ka dhaca Magaalada 16-kii sano ee la soo dhaafay, tan iyo markii la riday taliskii Siyaad Barre, dagaaladaan ba’an ee ka dhacay Magaalada ayaa keenay qasaaro baaxad weyn ee naf iyo maal leh, burbrur iyo barakac soo garay arwaaxda maatada iyo hantida dadweynaha, waxaana lagu qiyaasay Dadka ku dhintay dagaalkan ilaa 170(Boqol iyo Todobaatan), suuragalna ay tahay inay tiradu intaa ka badan tahay maadaama an lahayn tirokoob rasmi ah iyo cadad go’an oo qeexaya tiada dad ee ku geeriyootay dagaaladaan, Dadkan dhintay oo isugu jira kuwo uu ku dul habsaday guryahooda hoobiye oo sidaa ku qur go’een, iyo kuwo ay haleeleen xabado habow ah iyo rasaas wiifto ah, halka dhaawacana lagu sheegay ku dhawaad 400(Afar Boqol) oo isugu jira dhaawac fudud iyo mid culus wallow ay jiraan tirobadan oo la ildaran dhawaacyo halis ah ayna la buux dhaafeen Isbtaalada iyo xarumaha Caafimaadka, dhanka kale waxyeelada soo gaartay guryaha iyo goobaha ganacsiga ayaa iyana aad u daran, maxaa yeelay xaafadaha Muqdisho ka kooban tahay ma jirto xaafad aan hoobiye ku dhicin, taasna ay usii dheer tahay xaafadaha qaar weerar cirka ah oo ay diyaaradaha dagaalka ee Xabashidu ay u gaysanayeen, taas oo sii laba jibbaartay burburka ku yimid guryaha siina kordhiyey inay ku basbeelaan aqallo badan.

Dagaaladaan oo qasaarahaas ka sokow keenay qax barakac iyo inay isaga hayaamaan guryahooda dad lagu qiyaasay 47.000(Afartan iyo Todobo Kun), uu u kala qaxay gobalada dalka oo dhan, Dadkaa qaxay oo ay soo food saartay xaalad nolol xumo oo ka dhalatay Cunto yari iyo Biya la’aan, bal waa yaabe Dadkan dhintay kuwan dhaawacmay iyo kuwan qaxay maxay galab sadeen?!, dambigooduse muxuu yahay?!, runtii bilowgii dagaalkan wuxuu ku yimid barnaamij loogu yeeray: “Sifaynta Magaalada Muqdisha” oo loogu talagalay in Magaalada wax looga qabto intuusan dhicin Shirka lagu sheegay nabadaynta, waa su’aale yaa laga Sifaynayaa magaalada?!, sida muuqata waxaa hubaal ah in ujeedka dhabta ah ee laga lahaa howl galkan uu xaqiiqoobay maadaama sida eraga “Sifayn” ka muuqaataba Dadkii Magaalada Muqdisha laga dhigay qaar ku dhintay qantaalaha ay tuurayaan diyaaradaha Dagaalka iyo duqaynta ay gaysanayaan, kuwo ku dhaawacmay hoobiyaasha loo miilaynayo xaafadaha, iyo qaar isaga cararay oo u hayaamay bannaanka magaalada ka gadaal markii ay u adkaysan waayeen hoobiyaasha iyo duqaynta, sidaa darted waxaad moodaa in la suura galiyey qaab ahaan erayga “Sifayn”, balse waa su’aale nimankan ku xaraysayn Villa Soomaaliya iyo madaxtooyada maxay maamuliyaan ama u talinayaan? Mar haddii Dadkii noqday saddaxdaas qaybood ee aan soo xusnay, mise waxay rabaan inay dhex yuuraraan gueyaha dumay iyo qallada burburay? Mise waxaa la damacsan yahay in markii Dadkaan magalada laga sifeeyo dad kale la soo dajiyo oo markaas ay u talliyaan? waaba hadday dhacaysee! Waa yaab! waa amakaak!.

Xasuuqa Muqdisho waxaa xilkeeda iska leh si toos ahana masuuliyaddeeda u qaadaya ugu horayn Madaxda dawladda Empagathi ayna horseed ka yihiin Madaxweynaha, Rai’usul wasaaraha, Wasiirka Arimaha Gudaha iyo wasiirka Gaashaandhigga, waa kan horee ah Madaxweynaha wuxuu masuul ka yahay dhammaan wixii Dalka ka dhaca xummaan iyo samaan, kan xigana waa Rasi’usul wasaarahee isna wuxuu u xil saaran yahay hagidda howl maalmeedka Dalka iyo Dadka, kan xigana waa Wasirrka Arimaha Gudahee wuxuu u qaybsan yahay inuu ilaalsho arwaaxda iyo hantida dadweynaha si guudna uu gacanta ugu yahoo ammaanka xasiloonida Dalka, balse waxaad moodaa in madaxdaan aan soo sheegnay ay si toos ah u taageereen xasuuqa Maatida, Rayidka, iyo Marasta, ayna ku qanacsan yihiin burburinta loo gaysanayo xaafadaha lala dhacayo PM-ka iyo hubka artilleriga, sidoo kale diginta laga dhigayo guryaha iyo aqallada, madaxdaan kuma ekaysan taageerada xasuuqa iyo burburintaas qaawan balse waxay ku celceliyeen inay ku faraxsan yihiin sida wax u socdaan ayna ku soo afjari doonaan muddo gaaban howl galkan la magac baxay: “Sifaynta Magaalada Muqdisha”!.

Dhanka kale dhacdooyinka gurracan waxaa iyana masuuliyadda ugu weyn leh Ciidanka Xabashida oo iyana ku andacooda inay dagaal kula jiraan wax ay ugu yeereen: : “Haraagii Maxkamadaha” sidaa darteed ayey iyagoo ku soo gabanaya magacaas waxay xasuuq ka gaysteen xaafadaha ay la dheceen hoobiya yaasha iyo PM-ka, markii dambana isu rogay in loo adeegsado diyaaradaha dagaalka si ay cirka uga duqayso, duqayntaan oo gaysatay qasaaro naf iyo maal leh oo ku timid Shacabka, waxaase wax aad looga xumaado ah gaabiska ku yimid Uraradiii Gobalka iyo kuwii Dunida iyo juuq la’aanta lawada daawanayo dhibaatada baahsan ee Magaaladu ku jirto, murti ayaa waxay leedahay: “Qosolba Hiilla wuu Galaa”, waxaa la yaab ah in Dunida laga waayo howlad ka hadasha Xasuuqan qaawan iyo falalkan gurracan iyo dhibaatadan ku hubsatay Dadkan, waxaa hubaal ah in aamuskan uu ku sii dhiirigalin doono Dawladda Xabashida inay sii joog tayso falalkaan gurracan ee arxan darrada ah ee ay la beegsanayso Bulshada iyo hantidooda, waxaa naxdin iyo murugo leh inaysan jirin Dawlad sida cad uga hadashay xasuuqan baahsan ha ahaato Dawladdaas kuwo Gobalka ama Dawladaha Dunida.

Waxaa nasiib xumo ah nimankan Sheeganaya inay Madax yihiin aysan waxba maamulin aysanna u madax bannaanayn ka go’aan qaadashada talada Dalka, aysanna gacantooda ku jirin maamulka Dalk, balse Dalka dhan ay maamulaan saraakiisha Ciidanka Xabashida oo iyagu si cad u maamula gayiga Soonaaliyeed, tani la yaab ma leh oo waxay ahayd arin lawada filayey, balse waxaa la qaadan waayey sida Dunida uga gaabisay baajinta Xasuuqa ama ugu yaraan ugu dhaqaaqi waysay sidii loo yarayn lahaa qasaaraha ka dhalanayaa awooddaa xad dhaafka ah ee xabashidu adeegsanayaan iyo labada cudud oon isu dhigmin, run ahaantii waxaad moodaa in Soomaaliya lawada dayriyey ama lawada laalaadshay arintooda haddaanba la filqin!, aysanna jirin cid ka dhiidhinaysa falalkan waxashnimada ah ee ciidanka Xabashidu ku yahaan Magaalada Muqdisho, ama aysan jirin cid ka damqanaysa dhibaatada Shacabka Soomaaliyeed ka soo gaartay hoobiyayaasha iyo PM-ka lala beegsanayo xaafadaha iyo waxyeelada naf iyo maal leh ee ka dhalatay duqayntii Cirka!.


Bashiir M. Xesri.
brdiraac@hotmail.com .
Tripoli-Libya.
 

Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan

Faafin: SomaliTalk.com | April 18, 2007