Casarkii markii la gaaray ayuu Rasuulka SCW koox sahan
ah u diray ceelkii Badar, waxaana kooxdaas ka mid ahaa Cali binu Abii-dhaalib,
Subeyr ibnu Cawaam iyo Sacad binu Abii Waqaas. Markii ay kooxdaasi tageen
ceelkii Badar ayey heleen labo wiil oo ciidankii qureysh biyo u dhaaminaya.
Labadii wiil ayey soo kexeeyeen, waxa ayna ula yimaaddeen Rasuulka SCW oo
tukanaya. Intii uu Rasuulku SCW tukanayey ayaa labadii wiil su'aalo la weydiiyey
oo la yiri "xaggee ka timaaddeen?", waxa ay yiraahdeen "qureysh
ayaan biyo u dhaaminaynay". Muslimintii qaar ka mid ah, oo weli rajo ka
qabay safarkii qureysh, ayaa labadii wiil garaacay. Wiilashii markii ay xanuun
sadeen ayey been sheegeen oo dheheen safarkii (qureysh) baan ka nimid",
ka dibna garaacii waa laga daayey.
Rasuulku SCW markii uu salaaddii ka baxay ayuu isaga oo
canaanaya ku yiri muslimiintii "markii ay run idiin sheegeen waad disheen,
markii ay been idiin sheegeenna waad deyseen. Ilaah baan ku dhaartaye run ayey
sheegeen oo qureysh bay ka yimaadeen". Rasuulku SCW wuxuu markaas la hadlay
labadii wiil oo ku yiri "ka warrama qureysh?", waxa ay yiraahdeen
"duudkaan gadaashiisa ayey joogaan", Rasuulku SCW wuxuu ku yiri "meeqa
ayey dhan yihiin?", waxay ay ku jawaabeen "caddadkoodu waa badan yahay",
wuxuu Rasuulku SCW ku celiyey "intee buu dhan yahay caddadkoodu?",
waxa ay yiraahdeen "ma garanayno caddadkooda". "Intee geel ah
ayey qashaan maalintii " ayuu Rasulku SCW weydiiyey, waxa ay yiraahdeen
"maalina 9, maalina 10". Markaas ayuu Rasuulku SCW yiri "waxa ay
u dhexeeyaan 900 ilaa 1000". Rasuulku SCW su'aal kale ayuu weydiiyey oo
wuxuu yiri "yaa ku jira odeyaashii qureysh?", waxa ay ku jawaabeen
"waxaa ku jira Cutba binu Rabbiica, Sheyba binu Rabbiica, Abuu Bakhtari binu
Hishaam, Xakiim binu Xisaam, Nawfal binu Khuwaylid, Xaarith binu Caamir,
Dhuceyma binu Cadiyi, Nadar binu Xaarith, Samca binu-Aswad, Abuu Jahal binu
Hishaam" iyo rag kale oo ay magacaabeen. Rasuulku SCW wuxuu markaas soo
qaabilay asxaabtii oo ku yiri "tani waa Makka oo idiin soo tuurtay
beerkeeda gobollodiisii".
Habeenkii markii la gaaray waxaa bilaabatay naxariistii
Ilaahay oo waxaa yimid roob, kaas oo dhinicii gaalada aad ugu da'ay oo qooyey,
dhulkiina faagay, kuna riday gaaladii caajis iyo in ay goobtii u soo hormari
kari waayaan. Dhinicii muslimiintana wuxuu ugu da'ay si naraxiis ah oo wuxuu ka
daahiray xumaatadii iyo wiswiskii sheydaanka, wuxuuna adkeeyey quluubtoodii,
lugohoodiina dhulka ayuu ku sugay. Allena isaga oo arrintaas ka hadlaya wuxuu
qur'aankiisa ku yiri:
((XUSUUSTA MARKUU (RABBI) IDINKU DABOOLAY HURDO, AAMIN
AHAANSHO XAGGIISA KA AHAATAY, IDINKAGANA SOO DAJIYEY SAMADA BIYO SI UU IDINKUGU
DAHIRO, OO UU IDINKAGA TAKSIIYO QURUNKA SHAYDAANKA, UGUNA ADKEEYO QULUUBTIINA OO
U SUGO GOMADIHIINA)), (Suuratul-Anfaal 11).
Cishihii ka dib ayaa Rasuulku SCW ciidankii soo raray si
uu ugu soo hormaro biyihii ceelasha Badar iyo meelihii istiraatijiga ahaa.
Markii uu ceelashii afkooda soke marayo ayuu degay. Waxaa markaas istaagay nin la
yiraahdo Xubaab binu Mundir oo ahaa nin khibrad u leh xeesha dagaalka, oo yiri
"Rasuukii Allow, ma Allaah baa meeshaan ku dejiyey oo markaas nooma ahaanin
in aan ka hor marno ama ka dib marno mise waa ra'yi iyo xeel dagaal?",
Rasuulku SCW wuxuu yiri "waa ra'yi iyo xeel dagaal", markaas ayuu
Xubaab yiri "Rasuulkii Allow, meeshaani meel la dego maahane ee socodsii
ciidanka ilaa aan ka gaarno ceelasha ugu dambeeya ee dhinacooda (gaalada) xiga
oo aan halkaas ka degno, ceelasha kalena xabaalno, darna aan ka dhisanno oo biyo
ka buuxinno. Markii ayuu la dagaallamayno ayeynu biyaha ka cabbaynnaa, iyaguna
harraad ha ku joogaan". Rasuulku SCW wuxuu yiri "xaqiiqdii waad
ishaartay", ciidankiina wuu kexeeyey ilaa u ka gaaray ceelashii ugu xigay
cadowga oo halkaas la degay. Isla habeenkiiba darkii baa la dhisay, ceelashii
kalena waa la duugay.
Ka dib Sacad binu Mucaad ayaa fikrad soo jeediyey oo
yiri "Nabigii Allow, maan kuu dhisno waab aad joogtid, rakuub kaagana
agtaada ku xirno, dabadeedna aan cadowgayaga la kulanno. Haddii Ilaah na ciseeyo
oo aan cadowgayaga ka guuleysanno, waa arrintii aan jeclayn, haddii ayse sida
kale noqoto, rakuubkaaga ayaad fuuleysaa, waxaadna haleelaysaa raggii naga
dambeeyey. Rasuulkii Allow waxaa haray rag aannan annagu jacalkaaga ka badsan,
haddii ay malayn lahaayeen dagaalna, kaama ay hareen, iyaga ayaana ku difaacaya
oo kuu gargaaraya, kulan jihaadaya".
Rasuulku SCW wuu yeelay fikradii Sacad, wuuna u duceeyey
dabadeedna waabkii ayey muslimintu u dhiseen, waxayna ka dhiseen meel xoogaa
korreysa oo dhinaca woqooyi bari ka xigta goobtii dagaalka waxaana waardiye
qabtay koox Ansaar ah oo Sacad binu Mucaad madax u yahay. Rasuulku SCW habeenkii
geed meesha ku yaalley hoostiisa ayuu salaad ku tukanayay ilaa uu waagu ka
baryey. Ka dib wuxuu subixii ku dhex socday goobtii dagaalku ka dhici lahaa,
wuxuuna sii sheegay qaar ka mid ah madaxdii qureysh meelaha ku nafbixi lahaayeen
isagoo gacantiisa ku ishaaraya oo leh "halkaani waa goobta hebel la dhig
doono berri haddii Alle idmo, halkaanna waa goobta hebel la dhigi doono berrii
hadii Alle idmo". Muslimiintii waxay waabariisteen iyadoo ay dabooshay
xasillooni, degganaan iyo aamin ahaansho. Habeenkaasi wuxuu ahaa habeen jimce ah
oo bishaa Ramadaan 17 ahayd sannadkii 2aad ee hiriga.
Ciidankii qureysheed wuxuu habeenkaas ku waabariistey
dhinicii kore ee Badar, Allena isagoo tilmaamaya wuxuu yiri:
((XUSUUSTA MARKAAD AHAYDEEN DHINICII U DHAWAA (BADAR),
IYAGUNA AHAAYEEN DHINICII KA FOGAA (BADAR), SAFARKUNA IDINKA HOOSEEYEY, HADDII
AAD BALLAMI LAHAYDEENA WAAD ISKU KHILAAFI LAHAYDEEN BALLANTA, LAAKIIN ALLAA
XUKUMAY ARIN UU AHAA MID SAMEEYA, SI CIDDII HALAGSAMIN SI CAD U HALAAGSANTO,
CIDDII NOOLAANA SI CAD U NOOLAATO, ALLENA WAXA UU AHAADAY ALLE MAQLA OO OG)), (Suuratul-Anfaal
42).
Ciidankii qureysheed markuu waabariistay ayuu soo guuray
oo soo degay goobtii dagaalka, ka dibna koox ka mid ahayd ayaa soo aaday darkii
muslimiinta si ay biyo uga cabaan, markaasaa Rasuulku SCW wuxuu asxaabta ku yiri
"iska daaya", biyihii ayey ka cabbeen (nimankii) waxayna ku laabteen
ciidankoodii. Kooxdaas biyaha cabtay goobtii dagaalka ayaa lagu wada diley illaa
Xakiim ibnu Xisaam maahane, isaga lama dilin, ka dibna wuu islaamay,
islaamkiisuna wuu wanaag sanaaday, markuu dhaarta ku xeel dheeraanayana wuxuu
dhihi jirey Allihii maalinkii Badar iga nabad geliyaan ku dhaartay".
Labadii ciidanba dagaal ayey isu diyaariyeen iyadoo
ciidan walbaba xeeladdiisa dagaal isticmaalayo. Ciidankii qureyshtu waxay direen
nin ciidankoodii ka mid ah oo la oran jirey Cumeyr binu Wahab Al-jumaxi si uu u
soo kormeero una soo qiyaaso ciidanka muslimiint caddadkooda iyo hubkooda.
Cumeyr faraskiisii intuu ku dhacay oo ciidankii muslimiinta ku soo wareegay ayuu
soo laabtay, markaasuu yiri "Waa 300 oo nin, ama wax yar bay ka badan
yihiin ama wax yar yihiin, laakiin bal ii suga aan soo hubiyo in wax gurmad ahi
gadaal u jiro", cabbaar markuu socday oo uu waxba soo waayey ayuu soo
laabtay oo yiri "waxba ma soo arag, laakiin qureysheey waxaan soo arkay
geel mayd xambaarsan, geeli Madiina u aroori jirey oo mayd xambaarsan, Ilaah
baan ku dhaartaye iima muuqato in nin laga dilayo ilaa ay nin idinka dilaan,
haddii ay wax gaarsiiyaan tiradiinna oo ay la tagaan (dilaad) caddadkooda in
le'eg nolol kheyr leh ma arag".
Xakiim wuxuu u tegay Abii Jahal oo canbuur bireedkiisii
haysta oo ku yiri "Cutba ayaa ii soo kaa diray oo sidaas i soo yiri. Abii
Jahal wuxuu yiri "Ilaah baan ku dhaartaye sambabaduu ka bararay (Cutba)
markuu arkay Maxammed iyo ciidankiisa ee ma jirto arrintaasi, Ilaah baan ku
dhartaye ma laabanayo ilaa Ilaahay nakala xukmiyo annaga iyo Maxammed, Cutbana
wuxuu arkay in Maxammed iyo asxaabtiisu yihiin rudmo hilib ah, waxaana ku jira
ciidanka Maxammed wiilkiisii Xudeyfa ibnu Cutba oo uu idinkaga baqayo inaad ka
dishaan". Cutba markuu hadalkii Abii Jahal maqlay wuxuu yiri "wuu
ogaan doonaa kaayagii fulayoobay ani iyo isaga". Abii Jahal si degdeg ah
ayuu u istaagay isagoo ka baqay in fikraddaan laabashada ah ay ciidanka ku dhex
fiddo, wuxuuna u cid diray Caamir ibnu Xadrami, oo la dhashay ninkii la dili
jirey ee Camar ibnu Xadrami, wuxuuna ku yiri "xiliifkaagii (Cutba) wuxuu
doonayaa inuu ciidanka celiyo markaad aragtay aarkaagii aad aarsan lahayd ee
orod oo qayli", markaasuu Caamir ku dhex orday ciidanii isagoo qaylinay aoo
leh "waa Camaray".
Markii labadii ciidan fagaarihii isugu soo baxeen ayaa
Rasuulku SCW Allaah baryey oo yiri "Allahayow tani waa qureysh oo
kibirkeedii iyo faankeedii la soo qaabishay la dagaallankaaga iyo beeninta
Rasuulkaaga, Allahayow saaka halaaji". Intaa ka dib Rasuulku SCW wuxuu isha
mariyey gaaladii markaasuu wuxuu arkay Cutba oo rati guduudan saaran markaas
ayuu asxaabtiisii ku yiri "haddii ragga nin kheyr leh uu ku jiro waa
ninkaas ratiga guduudan saaran haddii ay adeecaana way hanuunayaan".
Ka dib Rasuusku SCW wuxuu gudo galay inuu safayo
ciidankii muslimiinta isagoo gacanta ku wata gammuun. Waxaa markaa safkii ka soo
baxay nin la oran jirey Sawaad ibnu Qays, markaasaa Rasuulku SCW gamuun caloosha
uga muday oo ku yiri "Sawaas is toosi", Sawaad ayaa hadlay oo yiri
"Rasuulkii Allow waad i xanuujisay ee ii qisaas", Rasuulku SCW intuu
calooshiisii fayday ayuu yiri "ka aarso", Sawaad intuu Rasuulka SCW
isku duubay ayuu caloosha ka dhunkaday. Rasuulka SCW ayaa waydiiyey "Sawaadow
maxaa arrinkaa kugu xambaaray?" Sawaad wuxuu yiri "Rasuulkii Allow
waxaan u jeedo ayaa yimid, sidaa darteed waxaan jeclaystay inuu ahaado waqtiga
iigu kaa dambeeya jirkeyga oo jirkaaga taabta", markaas ayaa Rasuuku SCW
kheyr ugu duceeyey. Ka dib markii uu Rasuulku SCW safiddii dhammeeyey ayuu
ciidankiisii amray in aysan dagaalka bilaabin ilaa uu amar kama dambays ah
bixiyo. Waxaa kale oo uu u sharraxay arrin ka mid ah bilowga dagaalka oo wuxuu
yiri "haddii ay idin hareereeyaan gammuunadiinna ku gana, seefahana ha
siibannina ilaa ay idin dul yimaaddaan", ka dib wuxuu aaday waabkii isaga
iyo Abuubakar, Sacad ibnu Mucaad iyo koox uu watana waardiye ka qabteen.
Dhinaca mushrikiintana Abii Jahal oo hoggaamiye ahaa
ayaa Ilaahay baryay oo yiri "Allahayow kaayagii qaraabada gooyey oo
waxaannaan aqoon la yimid saaka halaaji, Allahayow kaayagii loogu kalgacayl
badan yahay agtaada oo loogu raalli ahaansho badan yahay maanta u gargaar",
arrintaas Ilaahay wuu ka aqbalay oo Abii Jahal wuxuu baryeyey ayuu helay, Allena
isagoo arrintaa tilmaamaya wuxuu qur'aankiisa ku yiri:
((HADAAD KALA XUKUMID DALABTEEN (GAALO) WAXAA IDIIN
YIMID GARGAARKII (ALLE UU U GALAY RASUULKIISA SCW), WAXAANA IDIIN KHAYR INAAD
REEBTOONAATAAN, HADDIISE AAD KU NOQOTAAN (LA COLAYTANKA DIINTA ALLE) ANAGUNA
WAANU KU NOQON (U GAR GAARIDDA RASUULKA SCW), WAXNA IDIIN TARI MAYSO KOOXDIINU (CIIDANKIINU)
HABA BATEE, ALLENA WAXA UU LA JIRAA MU'MINIINTA)), (Suuratul-Anfaal 19).
Waxaa la yaab ah in Abii Jahal isagoo Ilaahay iyo
Rasuulkiisii la dagaallamaya uu haddana hadalladaas ku duceysanayo oo uu weliba
isu arko inuu isaga xaq ku taagan yahay. Taani waxay la mid tahay maahmaahda
soomaaliyeed oo ah; Nin walba qumanihiisaa qoorta ugu jira. Sida badanna qofku
haduu og yahay inuu baadil ku taagan yahay wuu ka haraa mid caniid ah (madax
adag) oo hoogey maahane, laakiin haddii uu isu haysto in uu xaq ku taagan yahay
waligiis kama haro, qolo walbana waxay leedahay; anagaa xaq ku taagan", hase
yeeshee xaqu ma qarsoomo, mana qaybsamo, Ilaahay baana ummadda kala saari doona.
Akhri Qaybta 3aad.... GUJI
Walaalkiin aad ku walaalowdeed Islaamka