Daabaco Boggan | Print

---

GABAYGII QUUDHSI DIID 

Gabaygan waxaa tiriyey halyeyga caanka ka noqday Soomaaliya oo dhan ee ay Abwaanadu magaciisa kusoo daraan maansadooda marka ay ka sheekeynayaan dulmi diinimo iyo hanweynaan. Wuxuu kaloo Abwaanku caan ku yahay inkastoo aan maanta la sheegin oo si kale loo fasiro maahmaahda ay Soomaalidu wada taqaan ee ah: “Ayax teg Eelna reeb”. Abwaanku wuxuu ka tegey gabayo iyo suugaan badan oo aan maanta la hayn lana qariyey ama la min guuriyey. Waxaa inta badan la neceb yahay in la soo faago ama dibada la keeno Suugaantii Ayax dhowre iyadoo laga baqayo in ay soo baxaan ceebo fara badan. Ayax, Allaha u naxariistee, wuxuu ahaan jirey nin aan gaban oo aad u necbaa isku xadgudubka. Wuxuu ahaa nin aad u han weynaa oo ka dhashay qowmiyadaha laga tira badnaa ee ku noolaa Agagaarka Mudug. Wuxuu yaqaanay xuquuqdiisa, wuxuuna wax walba ka hormarin jirey inuu ilaasho sharftiisa iyo reerihiisa. Sababta uu gabaygan caan baxay u tiriyeyna waxay ahay Godob uu ka sheeganeyey Reer ay oodwadaag ahaayeen oo ku xad gudbay. Qisadiina waxay u dhacday sidan: 

Ayax Mohamed Dhowre Dagaal oo ka dhashay qowmiyada Yibraha ayaa wuxuu la degi jirey oo ay isku quud iyo qaaraanba ahaayeen Jilib hoose oo ka tirsan Cumar Maxamuudka Majeerteen oo la yiraahdo Reer Hassan Samatar.  Labada Reerba xoolahoodu isku meel bay daaqi jireen, isku ceelna way ka cabi jireen oo waxay ahaayeen Reero isla duula oo ceeshoo milix ah. Maalin maalmaha ka mid ah ayaa dhulkoo Eebe barwaaqo ka muujirey ayaa waxaa labada Reer oo lo’doodii isku jirto soo arooriyey wiil la oran jirey Cali Gaas oo uu Ayax Dhowre adeer u ahaa. Lo’ biyo aragtay lama celin karee, iyadoo qamaam ah ayay marba wiilkii yaraa dhinac u dhaaftay. Wuxuu ku dhibaatooday celcelinteedii markaasuu markii danbe ul ku halgaaday. Waxay ushii ku dhacday oo ay lug baabahda ka dhigtay sac uu lahaa Yusuf Seed oo ahaa Reer Hassan Samatar. Reer Dagaal ayaa sacii qashay maadaama uu tabcaamay oo aan la kabi Karin.  

Yusuf Seed wuxuu qaan u sheegtay Reer Dagaal kuna dacwooday inay usoo magdhabaan saciisii uu wiiku ka jabiyey reer Dagaalna ay qasheen. Reerihii uu ka dhashay Yusuf seed ee ahaa Reer Samatar Khalaf ayaa u soo jeediyey Yusuf Seed in uu iska samro maamaada waxa dhibkaa geystay ay yihiin Reer Dagaal gaar ahaan Reer Mohamed Dhowre oo ay Bahwadaag yihiin, ha yeeshee Yusuf waa samri waayey. Ayax ayaa Arrintii la yaabay wuxuuna goostay inuu sacii bixiyo laakiin Niman Reer Cigaal ah oo ka mid ah Reer Samatar Khalaf-ka ayay arrintii la xumaatay markaasey 10 adhi ah siiyeen Yusuf una sheegeen inuusan wax danbe u qabsan una raadsan Reer Dagaal.  

Maalmo ka dib ayaa waxaa Magaalada Gaalkacayo safar u aaday wiilkii uu Ayax adeerka u ahaa ee Cali Gaas waxaana arkay Yusuf Seed oo ahaa ninkii saca lahaa. Wuxuu dacweeyey wiilkii una sheegay Odayaasha in wiilkan laga siiyo saciisii uu ka jebiyey. Wiilkii yaraa ayaa u sheegay Odayaashii in Yusuf Seed la siiyey 10 ari ah oo uusan ku lahayn wax mag ah. Yusuf Seed wuu inkiray arrintii, waxaana lagu go’aamiyey inuu Cali Gaas dhaarto. Dhaartii ka dib ayaa Yusuf Seed waxaa loo xukumay 10 adhi ah oo kale oo laga rabo inay bixiyaan Reer Dagaal. Ayax ayaa arrintii maqlay oo aad uga xumaaday. 

Muddo yar ka dib markii ay dhacday dhacdadaas hore ayaa waxaa ay 2 dumar ahi oo uu midi qabo Mohamed Xaaji Cali Barre midna uu qabo Carre caws gurasho u doonteen banaanka ka baxsan deegaanka. Labadii dumar ahaa ayaa waxay soo heleen Rati buubaal ah oo baadi ah oo duurkaas iska wareegaaya oo baxsad ahaa. Waagaas oo ahayd waagii Gumeystuhu uu dhulka kala boobayey ee soohdimaha la jeexayey ayaa waxaa jirey xeer ahaa in Xoolihii reeraha kale gala aan dib loo celin oo xoolahaasi baadi ma ahayn. Labadii gabdhood ayaa awrkii soo kaxeeyey waxayna kusoo beegmeen gurigii Ayax Dhowre oo markaa ugu kooneeyey guryaha. Waxay gurigii ka cabeen caano iyo biyo maadaama ay soo daaleen awrkiina xeradii Ayax bay uga tageen.  

Ayax awrkii wuu ku dhaqmay oo wax badan buu raranayey. Waayo danbe ka dib ayaa wuxuu Mohamuud maqlay Reerkii uu ka dhashay ee Reer Hassan Samatar ahaa oo ku sheekeysanaya awrka. Mohammuud markiiba waa lagu kacay oo wuxuu wiil uu dhalay u diray Ayax si uu awrka uga soo ka xeeyo. Ayax ayaa markii uu dhegeystay wiilkii ugu jawaabay in ay aabihii ka wada xaajoon doonaan. Wiil Ayax dhalay oo wada hadalka awrka maqlayey ayaa ratigii la baxsaday oo soo iibsaday. Mohamuud oo xanaaqsan soona maqlay in awrkii la iibsaday ayaa soo istaagay gurigii Ayax una sheegay inuu awrkii soo celiyo. Ayax aad buu uga xanaaqay gardaradaas qaawan wuxuuna Mohamuud u sheegay inuu wax xoog looga qaato ama gar looga helo mooyee uusan si kale ku bixinayn awrka. Odayaashii Reerka ayaa Mohamuud dejiyey laakiin Mohamuud cid qabata waa la waayey. Buuq iyo ilaaq badan ka dib ayaa waxaa lagu go’aamiyey in la dhaarto oo Gaalkacayo la aado loona tago Qaaligii caanka ahaa ee Qaalli Uusle. 

Wuxuuna Mohamuud Qaaligii u sheegay in rati ay naagtiisu lahayd isaguna uu wakiil uga ahaa uu Ayax wiilkiisu iibsaday, haatana uu doonayo ratigiisii. Ayax arrinkii waa mari weydey, wuuna diiday in waxa uu Mohamuud sheegayaa ay run tahay. Qaaligii ayaa ku amray in Ayax uu dhaarto, sidiibuuna Ayax ku dhaartay. Markii arrinkii dhamaaday oo la soo kala dareeyay ayaa wuxuu Ayax Dhowre go’aan ku gaaray inuusan dib danbe Deegaan, Quud iyo Qaaraan uusan ula noqon Reer Hassan Samatar. Wuxuuna go’aansaday inuu ka guuro oo uu Reerihiisa meel kale oo ka cadaalad iyo dadnimo wanaagsan uu raadsado. Ayax intuusan guurin ayuu tiriyey gabaygan caanka ah ee uu ku cabirayo sababta ku keliftay tegitaanka iyo sida uusan u qaadaneynin quudhsi iyo in lagu xad gudbo. 

Abwaan Ayax Dhowre wuxuu yidhi: 

1. Indhowaydba waataanan qirin qaaradii gabaye

2. Waa ka qatanaa meerkan iyo qabadkii dayreede.

3. Marka addinka qaarkiin gam'aa laygu soo qubaye

4. Sida Qawdhan iyo Gooni baan uga qiseeyaaye

5. Qammaam iyo sidii Weerar baan ugu qurxeeyaaye

6. Qaraabooy i maqal caawa waan soo qadimayaaye

7.  

8. Qubi waa qormada Reer Xasan ah qawl aan maqashiiyey

9. Qodob kalena waa duniyadii Qab aan ka faaleeyey

10.  

11. Qubi waa qormada Reer Hasana qawl aan maqashiiyey

12. Nimanyohow qumaati iyo qalooc kala qiyaas roone

13. Waxba lama qarshee hadal rag waa la isu qeexaaye

14. Fardo kala quluub bay nin rag ah qar uga tuuraane

15. Qoomaari orodkay sidii qumanyo roortaaye

16. Quluubtii dad oo kala go'daa waysu quruntaaye

17. Dadse heedhe way qoonsan jiray tan iyo qaabiile

18. Qooraha waxaa looga simay waysku wada qayre

19. Qawaaniinku waa inuu nin raggi ahi kula quwoodaaye

20.  

21. Qawaaniinku waa inuu nin raggi ahi kula quwoodaaye

22. Rabbi labaduu kala qaadayaa qurux ma yeeshaane

23. Waxse qoonsimaadkeen ka dhacay qaadistii sace

24. Qarankeen waxuu jabay markii qaali lays badaye

25. Naftaa laga qalbaday ruux yamiin qoorta loo suraye!

26. Waa kaa qamuunyada debnaha qooni kaga taal-e

27. Maxuu qumiyey Maxamuud hadduu qoomamays yahaye

28.  

29. Haddaanse Yuusuf Dhuux i qasbi karin ina qisaasaynin

30. Oo aan geel la Qaadiyo idiin la iga qaadaynin

31. Haddaan aniga qool iyo hogaan la igu qabanaynin

32. Qoloyari ninkii iga damcaa wow quluub xumo-e

33.  

34. Qoloyari ninkii iga damcaa wow quluub xumo-e

35. Qaalmo iyo geel aanad qabin adigu ii qaabil

36. Dabadeedna ii kala qorshee waa qiso adduune

37. Hadaanse talo rag wada qaybsanoo mid iska qoondaysto

38. Oo qaydka wiil yari dhufsado lagu qasaarowye

39.  

40. Qodob kalena waa duniyadii qab aan ka faaleeyey

41. Qoonkii Wadaadkaba beryaa Eebe qoonsadaye

42. Afarta qablood iyo mar bay dunida qaateene

43. Kuman qoora goo iyo lug bay col u qarqaareene

44. Rag towxiidka qiraaya bay ka qarjaf-siiyeene

45. Qorax saacad joogtiyo barqaa qaamadkood galaye

46. Cirkaa lagaga soo qayey rasaas gaal ku soo qubaye

47. Dabadeedna qoys lagama arag toban qof mooyaane,

48.  

49. Majeerteen qaraabiyo tol iyo qaraqareyn waaye

50. Cali-Geri quwiyo xooliyo iyo waayey quruxdiiye

51. Qaashkii ku dhacay Aadan buu qaaxadii jaraye

52. Qabaalkii furee bay lahayd waa yar qawlalaye

53.  

54. Qurrux iyo waxii Cali ka dhacay qabax dharaareede

55. Salaasiin qur-go'ay lagama simin qayd maraykanahe,

56. Qarka Ina- Baluun baa lafaha qalax la moodaaye

57. Waxa Ceel Cadaadi uga jaray qaalin dabadeede

58. Qab-qab dhaafey bay labo qabiil qaran ku weydaaye

59. Qaabiilba haabiil markuu qoonsaduu dilaye

60. Qooqii Suryare loo dilaa qoodha goys dhigaye

61.  

62. Qooqii Suryare loo dilaa qoodha goys dhigaye

63. Qalbi malahid sheydaan hadduu qaalib kaa yahaye

64. Waa qowrar low kaaga jabay hadalka qaarkiise

65. Qardoofo iyo nimaan qaadan bay qaci ka joogtaaye

66. Qayaad iyo colaad Bah-Hararsame mar isu qoonteene

67. Gabdhahiina nimankii qabaad kala qatawdeene

68. Waxaa qiraala inaad uumiyaha kala xorowdeene

69. Qabkaad Mudug la joogtaan rag waysku qaldamaysaane

70.  

71. Quruun buu awoowgiin lahaa qoon u raaciyahe

72. Qolqolkiina nimankii fadhiyey qoysna laga waaye

73. Qaan sheegad buu kaaga tegay qoonkii Reer Amar-e

74. Gumasoor shalaa laga qur-jaray qalanjahoodiiye

75. Qardhacna lagama siin kolay ku tahay qaalin moordiyahe

76. Waxa Wadal-Moggana kaaga qumay waa ku qoonsadaye

77. Qabkii Ina-Xaliimoo kalaad iga qodaysaane

78. Ninkii qayrkii loo xiirayoo qoystay baan ahaye 

79.  

80. Haddaan qaranka Reer-Diini tagiyo qolo kale u meero

81. Qallax iyo haddaan Ari-cad dego qaali baan noqone

82. Xaajada qumaatiga ayaa la igu qaataaye

83. Mar haddii qalooc hadalku galo waa qaraarahaye

84. Kolka awrka maan soo qabsado quusashaan ahaye

85.  

86. Dadkoose kula qasaariyo cidoo kula qaraamaada

87. Qaalmahatan geela ah iyo dharkoo qaadashiyo hooya

88. Qaydhiga qardhaasaha leh oo dabin la soo qaato

89. Diraacdiyo aroortii barnida lagu qaxweeynaayo

90. Feegaare malab jooga iyo herein lebenkeeda

91. Qunba subaga baabuur iyo qadow la heenseeyey

92. Waayeelka taladuu qatalay qodobka loo aaso

93. Qaatooyda dirireed hadday qaylo kore yeedho

94. Dhalinyaro qamaam waalan oo qalabka boobaysa

95. Waxaan adiga kugu quudin jiray qolo kalaan siine

96.  

97. Qalanjaha maroodiga ninkii waayo lagu qaybshay

98. Oo toban haruub oo qar jaran Eebe kaga quudshay

99. Tolankiyo qamuunyada ninkii labadaba u quuray

100. Oo qaar dambeedkiyo candhada feerka kaga qaaday

101. Qunba subaga baabuur iyo qadow la heenseeyey

102. Oo caanahuu qubay ilmadu qoysay baad noqone

103.  

104. Qabiltiyo nikaax naagahaa qaata meherkiiye

105. Qabaanimo ninkii iga damciyo ii qasaal marada

106. Qadertaa  Illaah iguma qaban qoodhay iyo xeradaye

107. Waaryaan aniga xaajo aan i qaban la igu soo qaadin!.

108.  

109. Walleese niman qabaayiil ahaan qoonsi kala waayin

110. Wallee geel nin laga qaaday baan orod qashlayn waayin

111. Wallee qodaxi nimay saydhay baan qoombin laga waayin

112. Wallee nimuu Illaah quudiyaan cidi ka qaadaynin

113. Wallee nimuu Ilaahay qadshaan qolo wax siinaynin

114. Wallee naag qab weyn iyo rag baan qiro heshiinaynin

115. Wallee qoys basari leedahaan waana qurux yeelan

116. Wallee milicdu nimay qabatay baan dhididku qoyn waayin

117. Wallee nimaan quraan dhiganin baan qaalli noqon waayin

118. Wallee qaaxo nimay hayso baan soo qufaci waayin

119. Wallee reer qorfiyo hawd degaan oonku qaban waayin

120. Wallee naag qabow kaa heshaan qabasho kaa deynin

121. Wallee tuug la daba qayliyaan qoobka rogi waayin

122. Nin qasaare galay baan Wallee qoomamo ilaawin

123. Wallee nimaan is qabanoow wanaag igama sii qaadid 

Waxaa tirirey Abwaan/Halyeey iyo Geesigii Ayax Dhowre Dagaal

Waxaa soo gudbiyey C/Rahman Eelaay eediran@yahoo.com 

Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan

QORAALADII HORE EE EELAY...

Faafin: SomaliTalk.com |  April 4, 2005

LINK: www.somalitalk.com/quursi

Kulaabo bogga  www.SomaliTalk.com 

SEARCH