Xigmad ayaa oranaysa “ Hadal kasta oo wanaangsan wuxuu sabab u
noqdaa is fahan iyo is oggolaansho, dib iskugu noqosho iyo
wadatashi, waa mid naga go’an in aanu isweydiino, maxaa talo ah iyo
sidee ayaan maanta uga bixi karnaa masiibadan na kala dirtay,xusuuso
xadiiskii rasuulkeena Ilaahay korkiisa nabad iyo naxariis ha yeele
laga soo weriyay “hadalka wanaangsan waa saddaqo”
Hadallada xun
iyo dhaqanka xun ee aan caadaysanay waxay sabab u noqdeen kala
fogaanshaha shacabkii Soomaaliyeed ku yimid iyo sababta uu dabka
kuleyl uga shidmay dalkeena, waddankeena waxaa caadi ka noqotay in
dhiig walaalaha wada dhashay ay si macnodarro ah iskaga daadiyaan,,
ugu dambayntiina la kala saari waayo mujrimka ama dhiigya cabka iyo
midka wax dhibsanaaya ee aan raalliga ka ahayn waxaan dhacaaya,waayo
waxaa la la’ yahay mid wax wanaangsan sheega iyo mid si cad u
diiddan waxaas,
waxa keliya oo muuqda waa aniga oo reer hebel ah iyo aniga oo ku
hadlaaya magaca reer hebel, waxaase is weydiin mudan waxa loo la’
yahay aniga oo ku hadlaaya magaca dhibbanayaasha shacabka
Soomaaliyeed iyo magaca dhibbanayaasha la liido, waxaan been ahayn
haddii la is daba qaban waayo in la waayi doono, dad iyo dalba,
murugada iyo colaaddana waxay noqon doontaa (inkastoo ayba hadeer
tahay) mid caadi ah oo aan lala yaabin ama nolosha ka mid ah.
Laakiin haddii guud ahaan na loo eego oo aan qabiilka dhinac
iska dhigno, qof kasta oo Soomaali ah wuxuu ka murugsan yahay
arrimaha Soomaaliya ee murugsan, haseyeeshe xalka waxaa hortaagan oo
aan weli la fahmin meesha ay ka unkatay ama ka bilaabatay
mushkilada, eedayn aanu is eedaynayno iyo mid aanu dad shisheeye
naga ah eedaynayno waqti badan ayaa nooga lumay, inagga oo aan ogeyn
sababta aanu isku eedaynayno dad kalena u eedaynayno, waxay keentay
in xalkiina la garan waayo meel laga baadi goobo.
Wax kasta sabab ayay leeyihiin ama sabab ayay ku bilaabmaan,
dabka waddankeena ka shidan wax ayaa sabab u ah, in bulshada ay
wareersato oo ay kala garan waydo wax wanaagsan iyo waxa xun sabab
ayaa keentay, waxaana sababahaas ka mid ah, sida aan isku cunsurino
oo isku kala saar saarno, sida aan isku liidno ee midkeen midka kale
iska weyneysiiyo, sida dhaqankeenu uu u kala fadilay haweenka iyo
ragga, sida xun ee aan ubadkeena u barbaarsano, dhibaatada haweenka
loo geesto sida gudniinka, sida ragga beenta dhegaha loogu shubo oo
loo yiraahdo waxaad tahay nin 100 ah halka haweenka looga qaado
sharafta iyo karaamo oo la yiraahdo waxaad tahay 50. Akhristow ama
aan diidno ama aan doono inta dhaqamadaas aan ku dhaqmayno ka bixi
mayno noloshan mugdiga iyo xanuunka wadata. Waa in aan colaaddan soo
afjarnaa, innaga oo cidna eedaynaynin, innaga ayaa dabkan shidnay
cid damin karta ma jirto oo aan ka ahayn innaga,innaga ayaa is
nacnay, cidina dhexdeena jacayl ma dhex dhigi karto ilaa aanu innagu
isku naxariisano oo is jeclaano in aan nabad iyo sinnaan u wada
noolaano aan marka hore isku raacno oo isla fahano waxna laga qabto
qodobadan hoos ku qoran: -
Waxaa ugu horreeya xalka waddankeena in aanu marka hore erayga
qabiil la isku raaco in uu yahay eray af lagaado ah ama erey la isku
caayo. -In ragga iyo haweenka lagu kala fadli xagga u dhowaanshaha
Rabbi Subxaanahu Watacaala waxaana fadli badan oo karaamo iyo
sharraf u sugnaaday qofkii Allah u dhow. -In la baabi’iyo dhammaan
maahmaahyada lagu liidayo haweenka lana raacsiiyo raga u taagan in
ay markasta haweenka liidaan. -In carruurta lagu barbaariyo jacaylka
diintooda iyo waddankooda lana baro taariikhdoodaa dahabiga ah iyo
geesiyaashooda. -In ay bulshada ka soo baxaan aqoonyahano aan aqoon
qabiilkooda ama kuwa aan haba yaraatee sheegan qabiil iyo qurunkiisa
si ay aqoonyahanadaas u abuuraan Soomaali weyn.
-In kuwa wata magacyada xun xun ee casrigii jaahiliyada laa
isticmaalayay la baabi’yo kuwaasoo ah: Ugaas, Garaad, Wabar, Malaaq,
Suldaan, Beeldaaje iyo wixii la mid ah, intii ay kuwaasi jiraana aan
la helyn wax la yiraahdo Soomaali weyn oo ku wada noolaato nabad iyo
caano.
-In aan lagu soo qorin bogagga Soomaalida siiba kuwooda waxtarka
leh, kuwa yiraahdo waxaan ku hadlayaa magaca reer hebel ama war ay
soo saareen reer hebel, inta kuwaasi waxaasi soo qorayaan kama
baxayno mugdiga iyo jahliga, middaa kale, kuwaasi oranayaan waxaan
ku hadlayaa reer hebel ama war ay soo saareen reer hebel waa 4 nin
oo meel iskugu tagtay oo aan cidne u hadleyn oo wareersan.
-In haweenka Soomaaliyeed garab weyn lagu siiyo sidii ay u cirib
tiri lahaayeen gudniinka nooc kasta ha la haadeene iyo in haweenka
ay ogaadaan oo ay qiraan xanuunka uu gaarsiiyay falkaas waxashnimada
ah.
-In ragga Soomaaliyeed ay 100 ka qayb qaataan ka hortagga
gudniinka haweenka ee loo geysanayo hablahooda. Ugu dambayntii in
aan iska illowno wixii shalay dhacay, maanta aan dareeno in aanu
Soomaali nahay mustaqbalkeena berritana aanu ka wada tashano
W. Q. Zahra Abdi Hersi –Holland-
umubakar@hotmail.com
Daabaco
Boggan | Print
