Duullimaadyadii Diyaaradaha Qaadka ee La joojiyey oo khasaare
ba’an ku haya Tabcashada Geedka Qaadka
The Nation (Nairobi) |
NEWS
December 20, 2006
Qore: Muchemi Wachira
Saddexdii toddobaad ee la soo dhaafey, ninka la yiraa Mudane
Joseph Kirigia wuxuu isagoo aad uga calool xun daawanayey
beertiisa qaadka oo geedihii ay laamaha qaadku iska baxeen,
aadse uu u dhibsadey oo ay uur ku taallo ku noqotey in waxaas oo
laamo qaad ah ay khasaaraan oo inta la guro la daadiyo.
Gaddisleyda qaadka ee magaalada Maua waxay qaadka u
diyaariyaan in la dhoofiyo, laakiin meel loo dhoofiyo ma leh
maaddaamo joojintii Qaadka aadi jirey Muqdisho ay tahay mid weli
jahawareer ba’an ku noqotey geddisleydaas.
Mudane Joseph Kirigia oo ah 55-jir nin odey ah wuxuu awoodi
kari waayey in uu laamaha cardunka ah ee qaadka ka guro
geedihiisa dhaadheer halka beeraleyda kale ay iyagu wadaan
howshaas guridda ah- Ma aha in ay beec geynayaan qaadka ay
jaraan ee waxay uun uga gol leeyihiin in ay ku badbaadiyaan
geedahooda si uusan geedku u bi’in.
"Waa howl badan oo aan ka bixi Karin marka la eego nin da’a
ah sideydoo kale. Carruurteyda oo ah kuwo yar yar anigey si weyn
iigu tiirsan yihiin oo igama maarmaan. Aniguna ma awoodo in ay
shaqaaleysto qof ii gura geedaha maaddaama aan wax faa’iido deg
deg ah aysan ka imaaneyn.” Ayuu yiri Joseph Kirigia.
Tan iyo intuu Joseph billaabey in uu beerto geedka miiraaga
ah 15 sano ka hor, wuxuu ahaa nin iska ladan oo ku jira dadka
ugu dhaqaalaha fiican Tuulada Ngawene ee waaxda Igembe oo ka
tirsan degmada Waqooyiga Meri. Waxaa soo gali jirtey bishiiba
35,000 ilaa 50,000 oo shilinka Kenya ah.
"Lacagtaas waxay aheyd mid ku filan in aniga, islaanteyda iyo
sagaal carrur ahba ku filan. Laakiin bishan wax I soo galey oo
lacag ah ma jiraan maadaama uusan jirin suuq aan qaadka u iib
geeyo.” Sidaas waxaa yiri Joseph.
Si kastaba ha ahaatee, Joseph wuxuu ku
khasban yahay in uu
guro laamaha ku baxay geedihiisa qaadka si ay geedaha ugu suurto
gasho in ay soo bixiyaan laamo curdun ah oo cusub haddii kale
laamahaas oo ku adkaada geedaha dushooda waxay keeni doonaan in
geeduhu u dhammaato.
Geedaha oo laamaha laga gurana waa
kharash miiran maaddaama la
tuurayo oo aan la iib geyneynin. Laakiin guristaas ayaa socoto
oo beeraleyda degmada Waqooyiga Meri ay wadaan.
Laakiin Joseph oo leh afar carruur ah oo dugsiga hoose
dhigato oo laga rabo qarashkooda iyo kharashka korintooda awgeed
ayaa ay u taallaa howl ka culus middaas laama gurowga ah ee
micnaha aan laheyn.
Nasiibku in uu billaabo in uu ku xumaado ninkaas iyo kuwo
kale oo deegaanka ahba waxay billaabatey bil ka hor markii
dowladda Kenya ay joojisey duullimaadyadii diyaaradaha qaadka ee
Soomaaliya aadi jirey taas oo ay ka sii daba timid xaaran
timeyntii qaadka ee caasimadda Muqdisho iyo meelaha kale ee ay
ka taliyaan kooxaha islaamiyiinta ee mayalka adag.
Dowladda Kenya waxay duullimaadyada Soomaaliya aada u
joojisey iyadoo sabab ka dhigatey arrimo la xariira dhanka
Ammaanka. Dabadeedna Maxkamadaha Islaamka Soomaaliya ayaa iyana
ka mamnuucay qaadka Muqdisho iyo meelo kale oo badan oo ay ka
taliyaan.
Joojinta qaadka waxay la mid tahay ceel si rasmi ah u
qallaley. Qaar badan oo ka mid ah dadka ku nool Meru waxay iska
dhaadhiciyeen in qaadku uu yahay wax soo saar ay naftoodu ku
tiirsanaan karto oo aan ebid dhammaan doonin. Sidaa darteed maba
aysan diyaarsan oo dhisan keyd kale oo u baddali kara ka
ganacsiga qaadka.
Tusaale ahaan beeraleyda Waqooyiga Meru waa dhif in ay qaadka
ku dhex labaan oo beertaan dalagyada cuntada. "Lacag fiican
ayaan ka helnaa qaadka, lacagtaas oo aan isla markiiba
isticmaalno oo dhammeysanno, innagoo ay naga dhaa-dhacsantahay
in lacag kale oo fara badan ay imaan doonto bisha xigta tan iyo
inta aynu haysanno geedka Miraa. Arrimuhu haatan waa is
baddeleen.” Ayuu yiri Joseph.
Beeraleyda oo qudha ma ah waxa dhibku soo gaarey. Dhammaan
intii kale ee ku xirneyd beeraleyda qaadka iyaguna dhibka waa
soo gaarey. Lacagtii wareegeysey ayaa aad u yaraatey.
Guddoomiyahay Ururka Geddisleyda Miiraaga ee Nyambene Julius
Mwereria wuxuu isagu leeyahay dalagga qaadku wuxuu soo qaban
jirey ugu yaraan 64 milyan oo shilinka Keenya ah sanadkiiba.
Wuxuuna Miiraagu ahaa waxaa noolashu ku dhisantahay halkan. [64
million K.SH = 1.4 Billion Sh.SO]
Tan iyo bishii Nofeember 12-keedii goortaas oo dowladda
Keenya ay mamnuucdey duullimaadyadii Soomaaliya aadi jirey,
nolashii dadka deegaankan sidii lagu yaqiin ma aheyn. Xataa
ganacsigii kale ee dheeriga ahaa ayaa haatan khaati taagan.
Mulkiilayaasha Hodheeladii iyo makhaayadihii Mutuati iyo Igembe
waxay leeyihiin ganacsigayagii wuu burburayaa. "In aan albaabada
isugu dhufanno ayaan joognaa.” Sidaas waxaa yiri Abdirizak
Maalim oo ah milkiilaha Hodheelka Al Sadiq ee magaalada Maua..
Hodheelka ninkaas waxaa la dhisey dhowr sano ka hor. Wuxuuna ku
tiirsanaa ganacsiga Miiraaga. Dullaaleyda, darawallada iyo
baaburleyda iyo geddisleyda kaleba waxay isugu imaan jireen
meeshaas si ay isugu duba ridaan daabulista miraaga ee loo
daabulo qaybaha kale ee Keenya iyo dunida oo dhan. Qaar qaadka
ah waxaa loo qaadaa Nayroobi, Mombaasa iyo magaalooyinka kale,
laakiin boqolkiiba siddeetan (80%) waxaa loo qaadaa Wilson
Airport si loogu duuliyo Muqdisho. "Ilaa laga soo gaarayey
bishii aynu soo dhaafney markaas oo aheyd markii la mamnuucey
qaadka, waxaa haysanney macaamiil aad u fara badan. Waxay
macaamiishaasu noo iman jirtey waqti kasta xitaa habeynkii qaar
baa socdey. Laakiin maanta waxaan haysannaa wax ka yar 5
macaamiil ah." Sidaas waxaa yiri Abdirisaaq Macallin. Maua oo
ah xarunta degmada Waqooyiga Meru iyadu dhibka intiisa badan
sidaas uma sarreeyo.
Laakiin waaxda aadka u dadka badan ee Mutuati iyadu dad badan
waa shaqa la’aan oo waa la iska fadh-fadhiyaa. Meeshaas waxay
ahaan jirtey suuq aad u cammiran oo aad mararka qaarkood ku
kahdid in ay jiraan Kulamo Siyaasideed oo aad u weyn marka aad
eegto tiro badnida dadka isugu soo baxay suuqa ee wax kala
iibsanaya.
Rugaha ganacsi ee degmada Waqooyiga Meru iyo Magaalada Maua
waxay soo jiiteen dadka wax maal gashada oo ka kala yimid dalka
qaybihiisa kale oo dhan kuwaas oo meeshaas ka abuurey ganacsi
aad u sarreeya. Arrintu si ba’an ayey haatan isu baddashey.
Suuqyadu weli waa muuqdaan marka laga reebo cadadkii weynaa ee
maacaamiisha wax kala gadan jirtey.
Nin dullaala Miiraaga oo la yiraa Stanley Kubai wuxuu
yiri"waynu iska fadhinnaa oo suuqa ayeynu iska naallaa innagoo
rajeyneyno in aynu shaqo helno ama fursado shaqo noogu
yimaadaan.” Inta badan ninkaasi wuxuu ka shaqeystaa rugta
ganacsiga Laare. Wuxuu ninkaasi leeyahay dad badan oo qaadka ka
ganacsigiisa ku tiirsanaa haatan waxay noqdeen tuug (dad
qalato). “Boobka tuugta soo dhacda waa kordhey, taas oo aheyd
waxa aan jirin markii qaadku uu ahaa berisamaadka.”
"Weli waynu iibinnaa miiraaga oo waxaynu u dirnaa Mombaasa
iyo Nayroobi, oo ah suuqyada-nada labaad marka loo eego Muqdisho.”
Waxaa sidaas yiri Kubai oo 39 jir ah. Waa in aynu raadsanno suuq
kale ama ganacsi ka duwan kan qaadka si aynu u noolaanno.
Macdaarrada qudaarta iibsho oo u dhaw Rugta Ganacsiga Laare
oo ay leedahay gabadha la yiraa Bridget Kananu ayaa gabadhu
waxay tiri “ilaa iyo saakey waxaan iibiyey labaatan xabbo oo
moos ah, haddana waxaa la joogaa labadii duhurnimo. Waxay tiri
markii uu qaadku jirey bishii hore waxaan iibiyey kun xabbo
maalintii. Dhawaan waxay u badan tahay in aan korsan waayo
canuggeyga lix jirka ah.”
Miraaga lagu beero Kaelo waxaa inta badan loo iib geeyaa
Yurub , laakiin ganacsatadu waxay dareemayaan qandhuufo
maaddaama ay qaar qaadkooda ka mid ah u diri jireen Muqdisho.
Saraakiisha ururka Miiraaga waxay yiraahdeen suuqa qaadka ee
Yurub ma aha mid sidii kii Soomaaliya la isku halleyn karo. "Dhibaatada
ugu weynna waa daabulista loo daabulo Yurub. Marka qaad loo
qaadayo dalalka Yurub waa kharash badan waayo waa in aad diyaarad
u kireysato maaddaama aysan Kenya Airways aysan kuu qaadeyn qaad."
Sidaas waxaa yiri Mwereria.
David Ithalii oo 44-jir ah oo leh Hodheel suuqa qaadka ku
yaalla ayaa wuxuu leeyahay waxaa hoos u dhacay ganacsigeygii
wixii ka danbeeyey saddexdii usbuuc ee la soo dhaafey.
Abukaridere Maxamed oo ah qaad wale ka shaqeysta rugta qaadka
iyo Nayroobi ayaa wuxuu isna leeyahay waxaa iga khasaartey 8-deed
milyan oo shilinka keenya ah oo sababsadey mamnuucidda qaadka.
“waxaan iibiyey qaad 8 milyan oo shilin ah markii la joojiyey
qaadka iibintiisa. Waxaan weli sugayaa in lacagtaas la ii soo
diro. Ninkan oo ah 50 jir reer Gaarisa ah waxaa lagu leeyahay oo
uu deyn ahaan u qabaa ilaa 3-dex milyan oo shilin keenya ah..
Taariikh 6 ee bishan Diseember waxaa saraakiisha Ururka
Miraagu ay ashtako u gudbiyeen dowladda Keenya iyagoo u sii
marsiiyey Guddoomiyahay degmada Athumani Shauri si bal ay
dowladdu u eegto ba’a la soo gudboonaadey degmadaas iyo
dadkeeda.
Haddii aan duullimaadyada diyaaradaha aan dib loo furin
bishan Jannaayo waxay saraakiishaasu yiraahdeen dadka degmadu
waxay u baahan doonaan in lala soo gaaro Raashin mucaawino ah.
Waxay yiraahdeen Miiraagu wuxuu ahaa dalag lacag dadka soo
galiya. Waalidiin badan waxay awood u waayi doonaan in ay
ilmahooda dugsi u diraan oo ay qarashka dugsiga bixiyaan. Iyadoo
taas u sii dheer tahay noloshii kale iyo korintii ilmahooda.
Bisha Diseember 7-deedii Shauri wuxuu isna farriintii u sii
gudbiyey David Jakaiti oo ah guddoomiyaha gobalka Bari. Wuxuuna
u sheegey in dakhliga qoysas badan uu aad u wiiqmey, iyo in
dadka dambiyada galo iyaguna ay kordheen.
"Beeraleydu waxay gurayaan laamaha dheeriga ah ee ku baxay
geedka qaadka si bal uusan u bur burin. Waa shaqo aad u kharash
badan.” Sidaas waxaa yiri Shauri.
Golaha
Ammaanka: Isagoo
xasuusanaya qaraarradiisii hore ee quseeyey xaaladda Soomaaliya...
