C/Waaxid C/hi Khaliif

London, UK

cabdulwaxid@hotmail.com 

Sept, 2006  

BISMILLAAHIRRAXMAANIRRAXIIM 

ASSALAAMU CALAYKUM 

RAMADDAAN KARIIM 

Ilaah baa mahadleh. Nabadgelyo iyo naxariis nabi Muxamed korkiisa ha ahaato. 

Haddaan reer Mudug nahay waxaa ka mid ahaa dhaarahaan ku dhaaran jirnay: xarig Ilaahay baan gooyey iyo qoodhaa iyo xeradaa. Waxaa kaloo nalaku dacaayadeynjiray in nin naga mid ahaa intuu magaca Ilaahay dhaar-beenle ku maray la yiri: qoodhaa iyo xeradaa ma run baad ku dhaaratay dabadeedna ka noqday dhaartaas kaddib markii qoor iyo xero meesha soo galeen. 

Horta xarigga Ilaahay ma la goynkaraa? “ Dirqi buu igu qabsaday hadalka inaan anigu dooxaaye.” Culumada iyo ducaadda ayaa ku fiicnaa inay arrintaas ka hadlaan laakiin waxaan dadweynaha u sheegayaa inaan xarigga Ilaahay cidina goyn karin. Waxay kuu fiicnayd in qofkii af-xumo ku dhaaranaya uu dhaho: xiriirkii Ilaah baan gooyey ama wax la mid ah laakiin marba haddii xarig Ilaahay meesha yimaado aysan jirin cid goynkarta. Waxaa Ilaahay Suurat Al-Baqra ku leeyahay haddaan Soomaali ahaan u dhahno: qofkii ku gaalooba wixii Ilaahay ka soo haray oo la caabudo (daaquut) oo Ilaahay rumeeya wuxuu qabsaday xarigii adkaa oo aan go’ayn. Sidoo kale waxaa Ilaahay Suurat Aalu-Cimraan ku yiri haddaan Soomaali ahaan u dhahno: qabsada xarigga Ilaahay dhammaantiin oo hakala tagina. Ilaahay ma oran ha goynina xarigga Ilaahay ee wuxuu yiri: adinku ha is khilaafina. Marka xarigga Ilaahay lama goynkaro. Haddii xarig ama jid loo isticmaalo wixii Ilaahay ka soo haray waa la goynkaraa. Haddaad qaraabo/xigaalo ka hadlaysid, haddii laga hadlayo qof musaafura oo sababihii saadka ka go’ay waa dhihi karaa jidadkii ama xargihii aan meel ku gaarilahaa baa iga go’ay. Sidoo kale waa tan Qur’aanku tusaale u bixiyey haweeney inta xarig soohday markuu adkaaday dib u furfurtay. Waana ficillada dadka maangaabka ah oon garaneyn meeshay u socdaan ama ka socdaan. 

Mala yaabteen madaxdayada oo leh: ma rabno in la isku xukumo shareeco Islaam laakiin rabta dastuur? Ama boggagga internetka oon hagno oo dadka muslimiinta ahna u yaqaan argagixiso halka ay madaxweynayaasa Kenya, Ugaandha iyo Itoobiya u yaqaannaan nabad-sugayaal? Jaahilnimada na heysay ayaa keentay in magaalada Gaalkacyo la arkijiray odayaal ka faanaya cuntadii Ilaahay xalaaleeyey sida digirta laakiin ammaan u arki jiray dhaca geela! Yaa garankara cunto waagaas joogtay oo digir ka fiicneyd marka laga reebo hilibka iyo caanaha ay Soomaalidu aad u cunto? Marka nin bariis saliid leh oo qaaliya u arkayey inuu ka fiicanyahay digir, la yaab ma leh inuu u arko in Meles Zenawi ka mudanyahay madaxda muslimiinta oo dhan ama gaar ahaan Carabta! Magaalada Gaalkacyood baa laga sheegay in oday ka socda Waqooyiga Mudug oo digir beeganaya uu soo dul istaagay nin ay is xifaaleyn jireen oo ka socda Koonfurta Mudug. Ninkii Waqooyiga ka socda baa inta isku yaxyaxay ku dhaartay inuu digirta u gadayo waxaro af-gorofoow kaga dhacay si uu fuud uga siiyo! Ninkaas odeygaa wuxuu sameeyey intaan oo dambi: 

1. Dhaar-beenle
2. Isagoo iska xarrimaya cunto xalaal ah
3. Isagoo waxaro hafraya
4. qajilaad aan loo baahneyn
5. Cunto uu Ilaahay hortiisa uu ku cunilahaa oo ku diidayo dadka hortooda
6. Jahli kaga jira nafaqada cuntooyinka leeyihiin iyo waxyaalo kale

Naacoowda ka dhacday Xamar iyo Kismaayo ayaa kashifeysa indho-adayga aan reer Puntland ku khaldijirnay. Waxay dhaheen Kismaayo Cayr baa qabsday laakiin waxaan maqalnay in Seeraar hubkii laga dhigay. Waxaan maqalnay in dadkii Kismaayo degennaa intoodii badneyd soo dhoweeyeen maxkamadaha markay arkeen wanaagooda. Arrintaas waxay farriin u direysaa dadka reer Puntland oo in badan oo qabiilkooda ahaa ay Kismaayo la-heystayaal ku ahaayeen. Maddaama reer Muduggu  ay Dooxada Jubba u arkayeen meleyshiyo xoog ku haysata Kismaayo maxaa hadda is bedelay? Waxay u muuqataa in xaggayaga qofkii diinta soo dhoweeya uu cadow noo noqdo halka kan diinta ka carara oo Xabashida u soo dhowaada aan soo dhoweyno. Haddaad i rumeysanweydaan fiiriya sida madaxweynuhu usoo dhoweynayo Barre-Hiiraale halka uu Seeraar oo Barre isku jaal ahaayeen uu u fogeynayo. 

Waxaan dadka reer Puntland u sheegayaa in ay indhahooda furaan. Yeynaan noqon dad u adeega Xabashi oo u soo tagaan dhibka lagu hayo muslimiinta Soomaaliyeed. Maxaa faraqa oo u dhaxeeya hadalkii odeygii digirta beeganayey ee waxaraha hafrayey iyo kan uu hogaamiyihiinnu Xabashida ku soo gashay Gaalkacyo? Halka midi yiri: waxaraan fuud ka siinayaa ayaa hogaamiyihiinnu yiri: wiilal bey Xabashidu ii tababaraysaa? Dambi baa wiilashaas iyo waxarahaas laga galay. Reer Butlaanoow Intaan Ilaahay noo caroon aan u istaagno inaan iska tuurno nimankaas iyagoo badihii sumeeyey oo xaalufiyey raba iney sanka nooga tolaan Xabashi. Marka ma inta reer Baydhabo kacayaan baan sugeynaa? 

Maxkamadihii waxaa looga kala faa’iideystay sidii loo kala diin jeclaa. Dadka Xamar u badan waxay jeclaayeen iney qaataan Faataxada iyagoo ka samrijiray dhiiggooda iyo xaqooda. Qolyahaas Xamar jooga waxey Soomaali ku faleen waa laga gooyey oo waa iyagii 16 sano is jafayey laakiin ugu dambeyntii waxay soo dhoweeyeen maxkamadaha. Reer Muduggayaga kibir iyo isla-weyni darteed baan cuntooyin xalaal ah oo nafaqo badnaana iska xarrimnay (dadka hortiisa) halka dhaca geela noo ahaa caadi. Reer Waqooyi laftooda muddo aan fogeyn waxaa aad looga caayijiray Ilaahay, Malaa’igta iyo nabiga (SCW). Waxaan aamminsanahay in arrintaas darteed ay Puntland iyo Somaliland ka gaabiyeen soo dhoweynta maxkamadaha halka ay xiriir fiican la leeyihiin Meles Zenawi. 

Waxaan Barre-Hiiraale ku ammaaneynaa  siduu dadka u kala badbaadshay. Waxaan sidoo kale aamminsanahay inuu leeyahay sifooyinkii uu ku-xigeenkiisii Seeraar British Broadcasting Corporation ka sheegay. Marka maqaalkeygii ahaa (Barre-Hiiraaloow, kee kula Qumman Qaababkii ay Xamar uga kala Baxeen Qanyare iyo Qaybdiid) ayaan kaga codsaday inuusan hubka u geyn Xabashi iyo Xabashi-raacyo. 

Isla maqaalkaas ayaan Xaabsadaha Baydhabo kula taliyey inuusan raacin waddada la filayey inuu Barre-Hiiraale raaco. Sida hadalladiisa ku cad, Xaabsade ma ahan nin ay Xabashida isku fiicanyihiin. Inkastoo Xaabsade la wiiqay awoodduu ku lahaa Baay iyo Bakool intii korneyl C/hi tagay Baydhabo laakiin wuxuu awooddiisa soo ceshaday kaddib shilalkii ka dhacay Baydhabo oo ay ugu dambeeyeen dilkii Cabdalla Deeroow Allaha u naxariistee iyo maleeshiyaadkii Digil iyo Mirifle ee lagu laayey garoonka diyaaradaha ee Baydhabo. 

Dadka reer Baay iyo Bakool waxay ku jiraan dadka ugu Qur’aan akhris badan Soomaaliya. Marka dadka noocaas ah ma ku samri doonaan iney la dersaan maxaysatada Meles Zenawi ee raba iney la dagaalaan diinta Islaamka iyo muslimiinta Soomaaliyeed? Jawaabta waxaan ka sugnaa shacabka Baay iyo Bakool, culumadooda iyo madaxdooda oo uu Xaabsade u horreeyo. Waxaan shacabka Baay iyo Bakool ku leeyahay inkastoon kheyr idin ka sugeyno laakiin xitaa haddaad indhaha ka laabataan ma filayo in shacabka Soomaaliyeed uu fiirsanayo Xabashi weerar ku ah diinteenna, dalkeena, dadkeena iyo dhaqankeenna. Waxaan xasuusinayaa in sidii Sheydaanku uu Quraysh u waalay markuu yiri anaa idin la galaya dagaalkii Badar uu Zenawi idin waalin oo idin oran anaa idin ka difaacaya maxkamadaha iyo shacabka Soomaaliyeed. Taariikhda lama hayo meel shacab xaq ku socda oo intaas le’eg ay wax ka qabanwaayeen Xabashi ama gaalo kale. Yeydaan ku kadsoomin sheekadii aad Xuseen Caydiid Baydhabo uga saarteen. Labo dambiile waxaa adag hadba kii hub iyo tabta dagaalka badan. Marka Xuseen oo watay wiilal marqaansanaa ama qaadireysnaa oo xoog idin ku heystay iyo la isma barbardhigkaro shacabka Soomaaliyeed ee maxkamaduhu horboodayaan. 

Marka reer Baydhaboow ka digtoonaada ducada dadka Sooman ee Soomaaliyeed ay kusoo tuurayaan Xabashida iyo Xabashi-raacyada jooga dhulkiinna. Sidaad la socotaan, Ramadaanku waa bisha jihaadka. Marka haddaad gadoodaan ood baaq u soo dirsataan maxkamadaha iyo shacabka Soomaaliyeed, waxaa xaq ah in ay idiin soo gurmadaan oo ay idinka dul qaadaan dhibta ay Xabashida iyo Xabashi-raacyadu idin ku hayaan. Marka codsi ma usoo direysaan shacabka Soomaaliyeed oo maxkamaduhu horboodayaan? 

Marka Soomaali waxaan kula talinayaa in aan nala dabo-ordin marba haddaan u qabnay in xariga Ilaahay la goynkaro. Waxay ku fiicneyd inaan dhahno: xiriirkii Ilaahay baan goyney oo la mid ah qof salaaddii iyo arkaantii Islaamka ka tagay. Marka xariga Ilaahay waa taaganyahay mana go’o. Marka ceebtu waxay imaaneysaa markaan sii deyno xarigga Ilaahay dabadeedna aan xuubka caarada ee IGAD noogu baaqeyso aan run moodno. Been idiin ma sheegayo, ugu dambeynta dan baa noogu jirta in la qaado cunoqabateynta saaran Soomaalida! Insha Allaah, dagaal aan la galno Xabashida iyo IGAD kaddib waxaa imaanaya inaan la soo noqonno dhulka Soomaaliyeed ee la heysto sidoo kalana dhibtu ay gaarto Kenya iyo Itoobiya ah oo ku jira guri dhalo ah. Welibana innagoo u ogolaaneyna in cid kasta oo muslim ah timaaddo Soomaaliya. Sidoo kale waxay keeneysaa midowga qabiilooyinka Soomaaliyeed.

Intaan maqaalka qorayey ayaa taliye-qeybeed booliis oo reer Sool ah sheegay in ciidankuu xukumijiray  lagu wado in loo qaado Baydhabo weliba iyagoo is horfadhiya kuwii Somaliland. Wuxuu sheegay in Buuhoodle iyo Laascaano la isumari la’yahay oo ciidamo Somaliland ah fadhiyeen halka la leeyahay waxaa la idiin qaadayaa Baydhabo. Waa runtiis sarkaalkaas. Waa iyadii uu Cadde Muuse tagiwaayey Buuhoodle. Marka suurtogal ma tahay in Cadde Muuse oo tagi la’ degaankuu sheegto inuu xukumo uu  ciidan u diro Baydhabo? Mise waa ninkii inta xaabada qaadiwaayey ku darsaday mid kale suu u qaado?! Sidoo kale taliyaha booliiska Puntland oo reer Mudug ah wuxuu inkiray arrintaas isagoo leh ma jirto ciidan loo qaadayo Baydhabo!

Marka waxaan reer Nugaal, Sool, Sanaag iyo Bari kula talinayaa iney wax la qabsadaan maxkamadaha si Soomaali isagu soo dhowaato. Haddaan diidno haddee maxkamuhuna Puntland waa imaanayaan haddii Ilaah idmo, Xabashi-jacaylkuna wax noo tarimeyso.

WABILLAAHI TOWFIIQ.

ASSALAAMU CALAYKUM. 

C/Waaxid C/hi Khaliif
U-hadlaha shacabka Puntland.
cabdulwaxid@hotmail.com 

• “Nabi Muuse tii soo Martaa Maanta la Hayaaye” (Wadaadada Punltand).
• Reer Puntlandiyoow, Al-Furqaanna ma Horistaagnay; GalMudug iyo Cabdi Qeybdiidna ma Hoostaan Gashannay
• Wadaadada Koonfurta oo Waranlayaal Noqday iyo Kuwa Puntland oo
• Laguye Wasiirraa is Casilaya: Wasiirka iyo wasaaradda yaa horreeya?
• Marxuum Deeroow Xabaal Galyaye, Xukuumadda Geeddi ma ka Dabo Geleysaa:
• Xarbi ka dhexbilaabanaya Shacabka Xalaasha ah iyo Xabashida & Xulufadeeda
• Dowladdu ma iney Dadkeeda Difaacdey Ahayd Mise in Iyada Dadkeeda laga Difaaco
• Maxkamadihii oo Madaxtooyada Degeya iyo Madaxweynihii iyo Wafdigiisii ..
• Maxkamadaha oo Noqday la Dagaalanka Argagixisada iyo soo Celinta Nabadda:
• Cumar-filish oo Aqoontiisii ka Faa’iideystay :
• Khartuum: Ergada Muqdisho iyo Midda Baydhabo kala Muuq Roonaa
• War-murtiyeed laga Filayo Midowga Maxkamadaha : 

• Belaayaduba Baarlaamaankey Ahayde; Balanteennu waa Baydhabo...  

• Si Maxamed-dheere Jowhar loo Qaado waa in Cabdi Qeybdiid wax laga Qabtaa; ..
• Balcad: Jowhar oo Maxamed-dheere ku Maqan Hurdo ma Jirto: 
• Uncle Sam’s Alliance (Warlords of Mass Destruction):

Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan