Faallo: Yaa ka dameeyey weerarkii ismiidaaminta ee Baydhabo?

Cabdirisaq Maxamed xuseen-Eskilstuna, Sweden
habdirisak@hotmail.com 

Sida la wada ogsoon yahay waxaa taariikhdu kolkii ay ahayd 18-kii september, weerar bambaanooyin ah lagu qaaday madaxweynaha dowlada ku meelgaarka ah, Md Cabdullahi yusuf ahmed isagoo jooga magaalada baydhabo. Madaxweynaha ayaa kolkaas gudanaayey hawshiisa qaranimo. 

Haddaba weerarkaan oo ahaa mid ismiidaamin ah( suicide bombing) ama qof isqarxiyey.  Isqarxinta noocaan oo kale ah waxaan badanaaba ku aragnaa wadamada bariga dhexe iyo meelo kale oo badan. Siyaabo kala duwan ayuu qofku isu qarxiyaa, kol haddii uu doorto inuu dunida ka tago. Qaarbaa jirkooda ku xira bambooyin oo kolkii ay tagaan meeshii la doonaayey in la haligo ayey isqarxiyaan. Qaarbaa baabuur bambooyin iyo waxyaalaha qarxa kasoo buuxiya oo soo kaxeeya isla markaasna iyagoo gaarigii wada la gala halkii qaraxa loogu talo galay. Arinkani beryahan dame waxaa uu caadi ka noqday wadanka ciraaq.  

Haddaba qaraxii ismiidaaminta ahaa ee lagu weeraray madaxweynaha waxaa uu ahaa mid loo adeegsadey baabuur laga soo buuxshey waxyaalaha qarxa, ka dibna isqarxiyihii intuu soo kaxeeyey uu ku dhuftay mid ka mid ah gawaaridii la socotey madaxweynaha. Halkaasna uu ka dhacay qarax isdaba joog ah, oo burburiyey dhamaan baabuurtii halkaas mareysey . Sidaas waxaa weriyey dhamaan warbaahinta caalamka, gaar ahaan AP iyo reuters.  Weerarka noocaan oo kale ah waa kii ugu horeeyey oo ka dhaca ciida wadanka Soomaaliya. Haddaba inta aynaan ka faaloon saameynta uu yeelan karo iyo dadka la tuhunsan yahay iney ka dameeyeen, waxaan waxyar ka taabanayaa qorshaha iyo wakhtiga uu u baahan yahay in la fuliyo weerar noocaan oo kale ah. 

Qorshaynta weerar ismiidaamin ah 

In la fuliyo qorshahaan ismiidaaminta ahi ma aha mid sahlan. Waxaa uu u baahan yahay saddex shey oo muhiim ah: 1) dad ku xeel dheer habka ay isula falgalaan waxyaabaha qarxa, qaabka qofku isu qarxin lahaa, sahminta la sahminayo meesha qaraxa laga fulinaayo. Waxaa la sameeyaa Falanqeyn dheer ( analysis). Taas oo u baahan cilmi dheer iyo weliba waaya aragnimo dheer.

2) Dhaqaale badan. Dhaqaalahaasi waxaa uu ku baxaa meelo dhowr ah. Ugu horeyn waa in la iibiyaa qalabkii wax lagu qarxin lahaa, sida bambooyinka iwm. Waa in la iibiyaa baabuurtii loo adeegsan lahaa qaraxa, Waa in lacag badan la geliyaa sidii howsha loo qarin lahaa ( cover up activities). Intaas waxaa dheer in la siiyo lacag badan dadka isqarxinaaya eheladoodii. Waa gorgortan dheer balse marna akhristow ha u maleynin in qof intuu gacanta taago oranaayo anigaa diyaar u ah inaan isqarxiyo. Xitaa haddii qofka la yiraa jano ayaad geleysaa haddaad howshaan fuliso, waxuu oranayaa waa in reerkeyga dhaqaale la siiyaa.

3) Qodobka sadexaad waxaa weeyaan wakhtiga. Taas oo loola jeedo wakhtiga uu qaadan karo qorshahani. Khabiiriinta ku xeeldheer arimaha ismiidaaminta waxaa ay sheegeen in qorshahani u baahan yahay ugu yaraan dhowr bilood ugu badnaana sanado, taasoo hadba ku xiran baaxada qorshaha la fulinayo iyo khasaaraha la rabo in la geysto. In madaxweyne la dilaa ama la qorxiyaa waxaa ay u baahan tahay qorshe dheer, maxaa yeelay amniga madaxweynayaasha oo badanaaba aad loo adkeeyo. 

Weerarkii Baydhabo

Weerarkii ismiidaaminta ahaa ee lagu weeraray Cabdullahi yusuf waxaa uu ahaa mid loo adeegsadey aaladaha aan kor ku soo sheegnay oo dhan, khabiiriin takhasus leh, dhaqaale iyo wakhti dheer oo la qorsheynaayey.

Haddaba suàalo badan ayaa la isweydiin karaa:  

• Khabiiriinta umuurtaan ku lug lihi ma soomaali baa mise waa shisheeye?
• Maxay qaraxyadaan ismiidaaminta ahi horey uga dhici waayeen soomaaliya?
• Yaa bixiyey dhaqaalaha loo adeegsadey weerarkaan? soomaali mise ajnebi?
• Dadka howsha fuliyey ee naftooda ku waayey waa ayo? soomaali mise ajaanib?
• Waa maxay ujeedada looga golleeyahay iskudeyga dilka madaxweynaha?

Suàalahaan jawaabahoodu waxaa ay si cad usoo bixi doonaan, kolkii baaritaanka booliiska soomaaliyeed iyo khuburooyinka ay  soo dhamaado. Kolka la baaro maydadka dadka isqarxiyey ama la wareysto kuwa la hayo. Balse arimo badan ayaa cadeynaaya in ajnebi lug ku leeyahay arinkaan waxashnimada ah.Maadaama aaney soomaalidu khibrad  u lahayn siyaabaha loo qorsheeyo qof isqarxinaya. Gaar ahaan qorsheynta iyo ka baaraan dega weerarkaan ma aha mid uu ka muuqdo dhaqanka dagaalka ee soomaalida. Waxaa kale oo ay noqon kartaa iney ka qeybqaateen soomaali lagu soo tababaray wadamo kale. Dhaqaalaha ku baxay waa suurtogal iney bixiyeen soomaali dano gaar ah leh. 

Dadka naftooda waayey ee isqarxiyey waxaa laga yaabaa in ay soomaali yihiin, kuwasoo loo adeegsadey dhaqaale iyo arimo kale. si kastaba ha ahaatee weerarkan isbiimeyntu waa mid geli doona taariikhda soomaaliya. Saameynta uu yeelan karo iyo ujeedooyinka laga leeyahay waxaan kaga faalloon doonaa qormadeyda dame. Taas oo aan qori doono insha allah kolkii baaritaanka arinkani dhamaado, lagana soo saaro natiijo rasmi ah oo ku saabsan dadka geystey weerarka wadamada ay ka yimaaden iwm. 

Mahadsanidin

Cabdirisaq Maxamed xuseen-Eskilstuna, Sweden
habdirisak@hotmail.com