Ma Dhabbaa, In Ayan Soomaalidu Wax Wadaqabsiga Ku Wanaagsaneyn?

Cabdixakiim Jaamac Jooje
Social development Adviser
Leicester UK
saicentadv@yahoo.com

Kadib Burburki ku dhacay Dowladi Dhexe ee Soomaaliya, waxa dalka iyo dadkaba soo wajahay dhibaatooyin baddan ay sababeen dagaaladii sokeeye, kuwaas oo dad aad iyo aad u tiro baddan, baday inay waddanka dibadda uga baxaan. Xilligi ay jirtay dowladi dhexe, iyadaa isu soo dumi jirtay dadka iyo dalkaba, iyadaa hogaanka u haysay majarihi uu dalka ku socday, iyadaa sax iyo khalad ba lagal xiriiri jiray. Wuxuu ahaa nidaam shaqeynaya, oo dalka oo dhan min Raas Xaafuun illaa iyo Raas kambiyooni xukunkeeda uu gaaro.

Haddaba maxaa dhacay bur burki kadib? Dad baddan ayaa dibadda soo aaday, kuwo kaloo baddan waxey u qaxeen waddamadi dariska, kuwo kale waxey qabteen magaalooyinkii ay asal ahaan ka yimaadeen waddanka gudihiisa, oo ay dantu geysay. Haddaba qaxaas baaxadda weyn ee ummaddi ku dhacay, labo wajiba wuu lahaa, mid san iyo mid xunba.

Haddii aanu ku hormarno dhanki samaanta ( Positive ka ), waxaa jiray dad baddan oo shaqsiyaad ah, oo u kacay waddanka, oo sameeyay horumar aan caadi aheyn, oo dhinacyo baddan ah, waxa kamid ah, nidaamka xawaaladaha ( Money transfer ) oo addunkoo dhan ay ka shaqeeyaan xawaaladaha Soomaalida. Waxa ka mid ah Diyaaradaha laga soo kireystay dowladihi Sofiyeetiga, sida Daalo. Mudan, Jubba, I.W.M. oo ka shaqeeya magaalooyin baddan oo Soomaaliya ah, una dhoofa dhammaan wadamada khaliijka iyo Africa. Sidoo kale waxaa ka mid ah, Shirkadaha taleefoonada oo runti ka hawl gala dhammaan dalka oo dhan, illaa heer tuulo uu maanta ku jiro taleefoon.

Waxaa ka mid ah wanaaga faraha baddan, horumarka laga sameeyay dhismaha Magaalooyin fara baddan, oo aan horey u dhisnayn,oo maanta la tartamaya magaalooyinka waaweyn ee Africa, sida Bosaaso, Burco. Gaalkacayo, Laascaanood, Garoowe iyo runti qaar kaloo fara baddan, dhanka kale Muqdisho oo iyaduna sameysantay New Mogadisho. Sidoo kale Horumarka laga sameeyay xagga waxbarashada oo maanta aad magaalooyinka waaweyn oo idil aad ku arkeyso illaa heer jaamacadeed. Waxaa taas bar bar socda in qofka Soomaaliga, markaad u fiirsato horumarka shaqsiyadeed uu ka dhex muuqdo bulshooyinka aynu la noolnahay waddamadan yurub. Meel walboo aad tagto waad dareemaysaa horumarka ay sameeyaan dadka Soomaaliyeed xagga shaqsi shaqsiga ( Individual Career ).

Dhanka ( Negative ka ) ama Xumaanta, oo runti ah dhaliisha ugu weyn ayaa waxey tahay in aanay Soomaalidu ku wanaagsanayn inay si wadajir ah wax u wada qabsadaan. Ninka Soomaaliga ah wuxuu ka xigaa inaan waxba la qabsan inti uu nin kasoo jeeda reer Qurac uu arintaasi hor boodi lahaa. Arintaas waa sababta ay isweydiiyaan waxa kalifay dad baddan oo xiiseeya nolosha Soomaalida. Soomaalidu waa dad isa soo raadsada, wax wada cuna, si fiican u wada dhaqma, laakiin waa waxaan dhici karin inay maamul ku heshiiyaan, waaaaaayo? Kalimadan dheer waxaan u isticmaalay bal inaad ila eegtaan halka dhibtu ka jirto. Waxa dhici karta in qof uu buuxiyo shuruudihi wax lagu maamuli lahaa, uu kaga wanaagsan yahay dad baddan uu qofkaa kale la jecel yahay booskaas, oo ay dhici karto xitaa uu ka heli lahaa wax alla wuxuu xaq u lahaa, oo uusan ka heleen kan dad u xiga, haddana nasiib daro illaa inta uu yahay nin reer hebel ah, agteen kama soconayo. Soomaalidu waa halka ay ka tiraahdo inti uu shisheeye cuni lahaa, Cali ha ii qaato, oo runti ah miisaan khaldan.

Badanaa wax dhaca in dad iyagu dano gaar ah leh, oo ay dhici karto haddii leys qiimeeyo ama lagalo tartan, ay hari lahaayeen, inay si xun u adeegsadaan kaarka qabiilka, oo runti ah kaar la adeegsado marki dano gaar ah la leeyahay.

Haddaba waxa isweydiin leh maxey tahay ciladdaas keentay, in qofka Soomaaliga ah uu dad ugu fiican yahay marka ay noqoto keli keli, uuna dad ugu liito markey noqoto in wax lawada qabsado. Jawaabtu anigu shaqsiyan waxey ila tahay waa hal shay, oo aad moodo in uusanba dhaqankeena ku jirin, hadduu ku jirinna aan la isticmaalin. Waa erayga loo yaqaan Isu tanaasul. Ummadaha kale waxey ku hormareen tanaasulaadka faraha baddan ay isu sameyaan. Annagu Soomaali ahaan, goorta ay dhacdo inaynu arin kawada hadlano, ama wax la qeybsado, waxaad arkeysaa arimaheeni oo cirka isku shareeray, ka’anna in la yiri dunidu maantay ku egtahay. Marna lagama yaabo qofkan inuu ku fekaro in hadduu maanta waayo in uu berito fursad heli karo.

Wax baddan baa diinteena lagu sheegay inaynu, isu sabarno ,isu tanaasulno, oo aynu is qadarino, laakiin nasiib darro arimahaas qorshaha inooguma jiraan. Ummaddaha kale oo dhan waxey horumar ku gaareen isku xirnaan, wax wada qabsi, isku tanaasulid iyo isqadarin, halka innagu wax walbuu qof wanaagsan lasoo shir tago la leeyahay soo reer Qansax maaha sideen wax uga dhageystaa. Xitaa arintaas waxa ku dhaq maya dadki Academic ahaa, oo ay dhici karto inay sanooyin fara baddan wax soo baranayeen.

Soomaaliyeey waxaan hadalkeyga kusoo koobayaa, war yaanan sidan ku teginee aynu isdaba qabano, oo aynu isbarno bal inaynu isu tanaasulno, si aynu dunidan tagtay aynu ula jaan qaadno.

Tusaale: - Waxyaalaha cajiibka ah waxaa ka mid ahaa, wareysi aan aad uga helay, oo idaacadda Universal TV, ay wareysatay Cali Mahdi, oo ahaa madaxweynihi hore, mar uu ka hadlayay waxyaalihi fashiliyay shirki Qaahira, ee la rabay in Dowlad lagu soo dhiso, wuxuu sheegay goorti ay dadki ina heshiisiinayay ay nala yaabeen, ayaa waxaa naloo soo bandhigay in la sameeyo 14 Madaxweyne oo yeesha hal gudoomiye. Billaa caleek, fiiriya halka arini mareyso, intee laga qoraa, aaway damiirki, aaway maskaxdi shaqeyn laheyd.

Tusaalaha kale ee xusida mudan waa: - , Waddan ka mid ah waddamada Afrika ayaa waxa xero ka mid ah xeryaha qaxootiga, waxa ku jiray Soomaali fara baddan, maalin Ramadaan ah ayaa waxa rabtay inay bisha ramadaan raashin u qeybiso soomaalida hay’ad muslin ah, oo hindi asalkoodu uu yahay. Soomaalidi baa la yiri iska soo xula 7 qofood oo idiin matasha si wax leydinkugu soo dhiibo. Barnaamijkaas wuxuu la bur buray inay soomaalidii ku heshiin waayeen cidi matali laheyd, taasoo Dhaka faar ku riday dadki Muxsiniinta ahaa ee rabay inay taakuleeyaan soomaalida. War waa yaabee maxey ku kala duwan yihiin cali iyo cismaan. Ma waxaan wax baddan helayaa markuu cali oo i xiga uu wax qeybinayo. Runti Soomaaliyeey waxa wanaagsan in dib leysu saxo oo wax baddan aynu nafteena runta u sheegno.

Tanaasulka oo la badiyaa waxey keeni kartaa, oo noo horseedi kartaa inaynu wax baddan qabsano, oo horumar dhinacyo baddan ka sameyno. Ogow mar walboo aad tanaasul baddan tahay, xitaa waxa dhacda in aad adigu aakhirka aad arintaas u harto. Allaah dartiis mar walboo aad wax uga tagto, ogow allah wax ka kheyr baddan buu kuugu badlayaa, sida ay diinteena wanaagsan noo sheegtay. Walaalka Muslinka ahow iyo walaasha muslimada ahey aan isu dar daarano inaynu baddino tanaasulka, oo aynu isku qadarino, taas ayey ku jirtaa liibaanteena adduun iyo mid aakhiraba.

Waxi aan saxay waxey ka sugnaatay Allaah, wixi aan khaldayna waa nafteyda iyo sheydaan.

Wabilaahi towfiiq
Cabdixakiim Jaamac Jooje
Social development Adviser
Leicester UK
saicentadv@yahoo.com
 

Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan

Faafin: SomaliTalk.com | Sept 11, 2006

»Baydhabo: Guri ay Martidiisu Gubeyso! | Taysiir
»Baydhabo: Dagaal ma Fadaannaw... | A. M. Yusuf
»IGAD: Musiibo loo soo diray Soomaaliya! | Diiriye
»Geeridii naxdinta lahayd ee sarihii mataanaha ahaa
»IGAD MA WAXAY NOOGU YABOOHAYSAA (ARMY & AIDS)? FAALO
»DONOQI QUFACDAY MEEL LAGA RAACAYNA MA OGEE HORTA XAGEE
»Maxaa sababay in uu hoos u dhaco dhegeysiga Puntland ee...
»WARAABAHA HILIBKIISA OO LA SHEEGAY IN LA ISKU DAWEEYO
»Muxuu ku salaysnaa shir-madaxeedkii IGAD ee Magaalada Nairobi?
»Baaq-qaylo dhaameed  (Golaha Wadatashiga & Iskaashiga...)
»Wiil Soomaaliyeed oo mudo 16-sano ku dhibaataysan Baydhabo
»Adigoo jiran haygu soo noqonin!!! | M. Macallin 
»Warsaxaafad: Cambaarayn  dawlada Kenya |  Eng. Idiris
»Warsaxaafad: SOO DHOWEYN HESHIISKII KHARTOUM | Eng. Yarisow
»IRAN WAA CADAW ARXAN-DARAN OO SUNIGU LEYAHAY | Khalid