::: SomaliTalk.com :::

Daabaco Boggan | Print

IGAD MA WAXAY NOOGU YABOOHAYSAA (ARMY & AIDS)? FAALO

Bashir Omar (Bashka)
soompress@journalist.com

Daraasaadka ugu danbeeyey ee kasoo baxaya hay’adaha uqaybsan cudurka HIV/AIDS-ka ee Dalka Ethiopia waxaa ay sheegayaan inay haatan marayso halkii ugu danbeyey khatarta cudurkan wareegtooyinka kasoo baxay fariimaha khatarta xambaarsan waxaa ay tibaaxayaan in 110,000 oo xambaarsan cudurkan HIV/AIDS-ka ay gargaar degdega u baahan yihiin dhamaadka sanadkan dadkaasi oo ku dhaqan 14 magaalo oo caasimada dalka ee Adis-Ababa ay kamid tahay.

Iyadoo welina ay sii socoto kuhowlanaanta cadaymaha iyo xaqiijinta khatarta baahsan ee musiibada ku habsatey dadka reer Ethiopia si nolosha kumanaan kun oodada xambaarsana cudurkan loola tacaalo sida uu sheegayo Abnezer Ngowi, WFP Acting Country Director, inkabadan 2 million oo Ethiopian ah ay cudurkan la ildaran yihiin halka ilaa 7 million oo Ethiopian ahna ay xambaarsan yihiin Viruska HIV-ga

Maaha khatarta cudurkan oo kaliya tan kusoo waajahan somaliya ee waxaa dhinac socota keenida ciidamo shisheeye oo aan dalalka ay ka imaanayaan iyo qaar kamida awoodaha xiligan kajira dalka ay is diidan yihiin iyadoo aanay hadana ciidamadaani marnaba ka marnayn khatarta cudurkan HIV/AIDS-ka ayaanay hadana jirin hay’ado la tacaamuli kara khataraha is xambaarsan ee haatan kusoo waajahan geyiga soomaaliya ee dhibaatada baaxadeeda lihi ay daashatey.

Daraasadaha uqaybsanayaasha ee khatarta cudurka HIV/AIDS-ka waxaa ay Somaliya ku tiriyaan dalalka afrikaanka ah ee aanay khatar saas usii weyn ee cudurkan dilaaga ahi aanay ka jirin waxaadse moodaa in aanay dadka khataraha is xambaarsan ee kusoo waajahan Somaliya (ARMY & AIDS) aanay ku baraarugsanayn dhibaatadaasi balaaran ee ay u gacan haadinayaan iyada oo laga yaabo dadkaasi inay kamid yihiin kuwo aqoon iyo masuuliyad sheeganaya.

Somaliya iyo Ethiopia waa labadal oo derisa xaduud dheerna wadaaga hadana xiriirkooda siyaaso uu wiiqnaa ilaa iyo mudo, inkastoo ay taasi jirto ayaanay hadana muuqan tilmaamo cadaynaya in ciidamada loogu yaboohayo somaliya ay ka bedqabaan aafada noolaha naafaysa ee isga oo nool ku xambaarta inuu naftiisa ka quusto ee HIV/AIDS sidoo kalana ciidamada dalkaasi ku yaboohay ee hab jamhadeedka aanay khibradooda ciidan dhaafsiisnayn waxaa ay sababi karaan sii balaarinta dhibaatootin aan soomaaliya ka jirin maadaama soomaaliya xiligan ay kusoo fool leeyihii aafooyinka is xambaarsan ee (ARMY AND AIDS)

Dalka Uganda waxaa isku celcelis ahaan lagu qiyaasaa 25-30 million. Waxaana lagu tiriyaa dalalka afrikaanka ah ee saamaynta xoogan uu ku leeyahay cudurka dilaaga ah ee HIV/ AIDS,saamayn oo kaliya ma aha ee marka dib loo eego daraasadaha caalamiga ee uqaybsanayaasha HIV/AIDS- ku waxaa ay sheegaan inay safka hore kaga jirto dalalka uu cudurkaani naafeeyey , waxaana ay ugaandha kamid tahay dalalka 50kii sano ee ugu danbeeyey la’il daraa saamaynta cudurkan.

Dalka ugaandha waxa uu ka koobmaa 18 dugmo oo ay ku dhaqan yihiin dad ku kala duwan xaga dhaqanka, waxaana kajira tiro luuqaadaa oo ay adeegsadaan dadka reer Ugandha, sidoo kalana waxaa ay aaminsan yihiiin diimo amaba madaahiib kala duwan, inkastoo inta badan wargeysyada Telefishinka iyo warbaahinta kalaba ay adeegsadaan luqada Englishka , inkabadan 80% dadka noloshoodu waa beeraley ku tiirsan tacabka beeraha.

Maanta qaybo kamida waqooyiga dalkaasi waxaa ka jira kacdoomo amaba mucaaradad ay hogaanka u hayaan Lord's Resistance Army (LRA)ayna kala soo hor jeedaan Dowlada dalkaasi , waxaana ay kooxdaani sheegtaa inay Dowladu xad gudubyo u adeegsato dadka shacabka ah iyadoo adegsanaysa awoodeeda Dowladnimo,inkastoo ay labada dhinac ee Dowlada iyo mucaaradkuba bartilmaameed ahaan xadgudubyadooda la beegsadaan dadka shacbiga ah hadana inkastoo aanay jirin warbiximo dhexdhexaada oo qeexa dhibaatada dhabtaa ee halkaasi taala waxaa adag in ay indhaha goobjoogaayaashu milicsadaan fariisimaha kooxaha reer waqooyiga ee Dowlada ku kacsan xaga amaanka.

Inkastoo hadana saamaynta Cudurkan Dilaaga ah ee HIV/AIDS uu hoos uga dhacay halkii uu hore ahaa hadana waxa jirta khatar xaga cudurkan ah, welina waxaa jirta dhibaato balaran oo xaga caafimaadka ah iyadoo ay tobonaan kun oo dada sababsadaan cudurkan sanad waliba , iyadoo ay sidaasi jirto ayaa hadana dadka ugu tirade badan ee cudurkani saamaynta xooga leh ku hayo ay kamid yihiin Ciidamada qalabka sida , sidoo kalana waxaa jira kumanaan dibad jooga oo xambaarsan cudurkan ugu danbayna loo adeegsado xaga ciidamaynta, hadana waxaa sanadahan danbe soo shaac baxaya tiro badan oo cusub oo sidda cudurkan taasi oo khatarta cudurkan ka dhigaysa mid ka baabsan sida lamoodayo.

Dalka Uganda oo kamida dalalka ku yaboohay ciidamo loosoo diro Somaliya inta laxuso xiriirka labada dal ee Somaliya iyo Uganda ma ahayn mid xun inkastoo kasokow kubahoobida ay soomaaliya kula bahowday dowladaha gobola xubin ka ahaanshaha AU iyo urur goboleedka IGAD aanay hadana labada dal xuduud wadaag ahayn balse khatarta haatan kusoo fool leh ee labada dal ayaa ah usoo diritaanka ciidamo aan dhanka Caafimaadka iyo xaga aqoonta ka tayaysnayn oo loo soo diro somaliya ciidamadasi oon ku iman rabitaanka shacbiga soomaaliyeed balse ku imaanaya awood kumuquunin aan baahideedu taagnayn, tan oo keeni karta in xiriirka labada dal uu ahaado mid xurgufi dhex timaado.

Dalka Kenya waxaa uu kamid yahay dalalka la isku yiraaho geeska afrika waxaana uu kamid yahay dalalka Afrikaanka ah ee ay ku habsatey musiibada Qaran dhanks cudurka dilaaga ah ee HIV/AIDS-ka isku celcelis ahaan dadka reer Kenya 14% waxay qabaan cudurkan HIV/AIDS, taasi oo ka dhigtay dalka Kenya wadamada safka hore kaga jira kuwa ay musiibada qaran haysato ee la tacaali la dhibaatada baaxada leh ee ka haysata aafada cudurkan.

Isku celceliska tirade dadka reer Kenya waa 30,339,770, halka 2,100,000 oo dada ay qabaan cusdurka dilaaga ah ee HIV/AIDS-ka taasi oo markaa boqoleyda marka loo dhigana ka dhigaysa dadka cudurkan qaba 13.95% boqoliiba ,dalka Kenya waxaa uu kaloo kamid yahay dalalka musuqmaasuqa iyo isda marintu la degtey, hadana dalku waxaa uu leeyahay ilo badan oo baahida dalka dabooli kara sida industry-small scale, consumer goods,( plastic, furniture, batteries, textiles, soup ,cigarettes, flour), processing agricultural product, oil refining, cement, and tourism.

Kenya waxaa ay xaduud dheer la leedahay dalka Somaliya, waxana ay hoy u noqotay kumanaan dada xiligii ay dagaalada sokeeye ka fideen dalka soomaaliya iyaga oo inta badan dadka somalida ah ee Kenya nafta ula ciirsaday xiligii dalku burburay ay gabaadsadeen inta badan gobolka waqooyi bari ee Somalidu ka degto Dalka Kenya halkaas oo inta badan dadku ay tasiilaad dheraada ka heleen wallow hadana aan indha laga daboolan karaynin cadaadiska joogtada ah ee qaxootiga soomaaliyeed ay kala kulmayeen ciidamada nabad gelyada (police) ee dalka Kenya, hadana waxaa dadku miciin bideen inay cadaadiska iyo cagajuglaynta, xariga iyo xaqiraada bini-aadminimada ka dhanka ah ee ay ku jireen isga noolaadaan maadaama aanay doorasho kale haysan.

Dalka Kenya waxaa uu haatan sida dalalka aan kor kusoo xusnay ee UGANDA, & ETHIOPIA ku yabooheen ciidamo loo diro gudaha somaliya iyadoo shacbiga soomaliyeedna qaylo dhaan diidmaa ay kasoo yeerayso, dibad baxyada ku aadan diidmada ciidamada shisheeyana laga dareemayo dalka gudihiisa oo dhan, miyaanay rabitaanka dalalka ciidamada ku yaboohaya ulajeedadoodu lagi micnayn karayn inay soomaaliya usoo dhoofiyaan aafooyinka is huwan ee ARMY IYO AIDS.

Bashir Omar (Bashka)
soompress@journalist.com

Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan

Faafin: SomaliTalk.com | Sept 9, 2006

Qaar ka mid ah ardayda dugsiyada Gobolka Banaadir oo ka qeyb qaatay nadaafadda gobolka..

Waxaa maalintii shalay aheyd, qaar ka mid ah ardayda dugsiyada gobolka Banaadir ay ka qeyb qaateen ololihii nadaafadda ee ka socday magaalada Muqdisho, waxaana shalay isugu soo baxay arday tira badan oo isugu jira wiilal iyo gabdho, oo ka kala socday dugsiyada Al-Fajri iyo Kulmiye, wuxuuna bartilmaalmeedkooda dhinac nadaafada uu ahaa inta u dhaxeysa Golihii Murtida iyo Madaadalada ee Tiyaatarkii Qaranka iyo deegaanka Eeneeya oo ka tirsan degmada Xamarweyne, sidoo kale, waxey ardaydaasi nadaafadda ka fuliyeen gurigii hooyooyinka, Carwadii hore ee Ex-Fiyoore iyo jidadka gala Ceelgaab.

Aradayda oo ay ka muuqatay xamaasad iyo waddaninimo ayaa si aad ah uga qeyb qaatay nadaafaddaasi, waxaana soo abaabulay Midowga Ardayda Gobolka Banaadir, oo uu horkacayey C/naasir Max’ed Sheekh Nuur, wuxuuna sheegay mar aan wareysaney in todobaad kasta maalinta Khamiista ay joogto noqon doonto, isagoo sheegay iney soo bilaabeen 24-kii bishii August isagoo sheegay in meelo badan oo ka tirsan gobolka Banaadir ay ka fuliyeen hawlaha nadaafadda.

Sidoo kale, waxaan la kulanay Macalin Xasan Sheekh C/llaahi, wuxuuna sheegay in ardaydu ay yihiin kuwo iskood isku soo abaabulay isla markaana aad ugu xiisa qaba iney wax u qabtaan waddankooda.

Xalwo, Max’ed Faarax oo ka mid ah ardayda dugsiyada ee ka qeybqaatay ololaha nadaafadda ayaa waxey tiri, “Waalidiinteena ayaa nooga sheekeyn jiray wax la yiraahdo Iskaa wax u qabso, anagana ubadkeena ayaan uga sheekeyn doonaa hawshan nadaafadeed”.

Gobolka Banaadir ayaa haatan waxaa dib u soo laabatay bilicsamidiisii dhinaca nadaafadda, hase ahaatee, su’aasha isweydiinta mudani waxey tahay magaalo ay dagan yihiin ilaa iyo laba malyan oo qof, waxa ay maalin waliba soo ka yimaada qashin fara badan, waxaa loo baahan yahay in qashinkaasi la maareeyo, oo meel loo yeelo.